عرف از دیدگاه اخلاقی و شرعی (طرح موضوع بحث)
تبهای اولیه
تعريف عرف و دين
يكى از مفاهيم مهم در فقه شيعه، مسأله عرف است كه در قانونگذارى اسلامى از نقش و جايگاه مهمى برخوردار است.
تعريف عرف:
عرف عبارت است از قول، فعل يا ترك فعلى كه در همه زمانها و مكانها يا در زمان و مكانى خاص در ميان مردم رواج يافته و به آن عمل مىشود. علامه طباطبايى در تعريف عرف مىنويسد: العرف هو ما يعرفه عقلاء المجتمع من السنن والسيرة الجميله الجاريه بينهم بخلاف ما ينكره العقل الاجتماعى من الاعمال النادره الشّاذه كلمه عرف به معناى آن سنن و سيرههاى جميل جارى در جامعه است كه عقلاى جامعه آنها را مىشناسند، به خلاف آن اعمال نادر و غيرمرسومى كه عقل اجتماعى انكارش مىكند (كه اين گونه اعمال «عرف» نبوده بلكه منكر است).
اقسام عرف:
عرف را بر چند قسم تقسيم كردهاند:
الف) عرف عام؛ روشن است كه بيشتر مردم آن را پذيرفتهاند. به بيان ديگر عرف متداول ميان گروهى از مردم كه جهت جامع صنفى و يا گروهى ندارند مانند عرف افراد يك مملكت يا يك مذهب.
ب ) عرف خاص: تلاش است كه افراد يك گروه خاص از يك طبقه و يا صنف و يا يك محل معين به آن اعتقاد دارند مانند عرف قاضيان، تجار و صاحبان صنعت.
ج ) عرف لفظى: عرفى است كه مدلول يك لغت يا عبارت است و گاه غير از معناى لغوى آن است. به طور مثال كلمه دابّه (در عربى) به معناى جنبده است ولى در ميان طوايف خاصى به معناى چهارپايان است.
د ) عرف عملى: روشن است كه اكثر مردم از آن پيروى مىكنند. به بيان ديگر، قاعدهاى است كه در مدت طولانى و به طور مستمر در عمل رعايت مىشود. مثل سكوت يك دختر در عقد نكاح كه دلالت بر قبول عقد نكاح است.
ه ) عرف صحيح: روشى است كه مردم آن را پذيرفتهاند ولى با نصوص شرعى مغايرتى ندارد.
و ) عرف فاسد: روشى است كه ميان مردم رواج دارد اما شارع آن را نمىپذيرد مانند معاملات ربوى.
ز ) عرف متشرعه: امورى است كه در ميان پيروان يكى از اديان الهى (مثلاً پيروان اسلام) رايج است و افراد در به كارگيرى آن از دين خاص تبعيت مىكنند مانند الفاظ صلوة، صوم و زكاة.
نقش عرف در استنباط احكام:
جايگاه عرف در استنباط احكام شرعى در سه جهت است:
الف) عرف لفظى در فهم ظهورات نقش اساسى دارد: فهم متون دينى مربوط به فهم ظهورات آن متون است. در واقع فهم مراد شارع، از راه ظهورات كلام او به دست مىآيد. متون فقهى شامل معانى و مفاهيم عرفى بسيارى است كه فهم آنها مبتنى بر تفاهمات عرفى است. ظهورى كه اهل عرف و محاوره از كلام و سخن مىپذيرند اصالت دارد. آنچه در مقام محاوره مهم است ارتكازات اهل محاوره است.
ب ) تنقيح موضوع يا تشخيص مصداق برخى از مفاهيم، بر عهده عرف است. به استثناى عبادات (كه تعيين حد و مرز آن بر عهده شرع و شارع مقدس است) بسيارى از ابواب فقه را موضوعاتى تشكيل مىدهد كه ماهيت عرفى دارند. مانند بيع، اجاره، نكاح، هبه، صلح و... تشخيص برخى موضوعهاى شرعى بر عهده عرف است. در اين موارد اگر عرف تغيير كند حكم نيز به تبع آن تغيير پيدا مىكند. به بيان ديگر اگر صورتها و شكلهاى عمل بر اثر عرف تغيير پيدا كند حكم هم تغيير پيدا خواهد كرد. براى مثال بازى با شطرنج قبلاً حرام بوده ولى امروز بنا به فتواى امام خمينى بىاشكال است چرا كه قبلاً به عنوان آلت قمار مورد استفاده قرار مىگرفته است اما امروزه كه از آن به عنوان يك ورزش فكرى - نه قمار بازى - استفاده مىشود حلال است.
همچنين، غنا و موسيقى از جمله مسايلى است كه در حرمت آن ترديد نيست، اما اين كه چه چيزى غنا است بر عهده عرف مىباشد. چنان كه شهيد ثانى مىگويد:الاولى الرجوع فيه الى العرف، فما يسمّى فيه غناء يحرم لعدم ورود الشرع ما يضبطه فيكون مرجع الى العرف بهتر است كه در تشخيص موضوع غنا به عرف رجوع شود پس هر آنچه كه در عرف غنا ناميده مىشود حرام است براى اين كه در دين چيزى براى تشخيص غنا وارد نشده است (چرا كه فقط حكم آن را بيان كرده كه حرام است). بنابراين تشخيص غنا و موسيقى به عرف واگذار شده است.
ج ) كشف حكم شرعى در مواردى كه نصى وارد نشده بر عهده عرف است: به اين معنا كه اگر در زمان معصوم(ع) چيزى رواج داشته و تقرير معصوم مؤيد آن بوده است مورد پذيرش مىباشد، مانند عقد فضولى. با توجه به مباحث ياد شده پيرامون عرف، به اين نتيجه مىرسيم كه در واقع «عرف» نشانه پويايى و رمز بالندگى فقه است و موجب مىشود تا اسلام با مقتضيات معقول زمان سازگار باشد. اين كه اسلام به عرفيات و سيره عقلا توجه كرده، زمينه حضور خود را در همه عرصهها و در همه زمانها و مكانها فراهم آورده است.
(لوح فشرده پرسمان، اداره مشاوره نهاد نمايندگي مقام معظم رهبري در دانشگاه ها، كد: 1/100104720)
باسلام
یه مدتی هست که یه سری مسائل رو تو جامعه می بینم و برام سوال میشه این موضوع که عرف داره تحمیل میکنه آیا از نظر اخلاقی و شرعی درسته حالا یه رفتاری تو گذشته عرف قبولش داشته ولی سازگاری با وضعیت امروزی نداره اصرار به تایید و عملی کردنش چیه؟
مثلا نوع رفتار افراد باهم دیگه، نوع رسم و رسومی که هست و...
هر چیزی که تو هر شهری ممکنه افراد اون شهر باهاش روبرو باشند
هدف از زدن این تایپک اینکه هر کسی که احساس میکنه تو عرف اون شهر رفتار و کارهایی هست که الان به نظر میرسه کارایی نداره بلکه گره هم در کار افراد هم انداخته اینجا مطرح و بررسی بشه که واقعا اصلا از نظر اخلاقی و شرعی ادامه دادنش درسته یا نه
این تایپک فقط فقط برای طرح موضوع هستش به هیچ وجه در این تایپک بحثی صورت نخواهد گرفت بلکه طرح موضوع میشه برای زدن استارت یه تایپک جداگانه و ارجاع به کارشناس مربوطه و ادامه بحث در اون تایپک هر پست خارج از این موضوع حذف خواهد شد. (جهت اطلاع)
البته قرار نیست به یک باره به همه پاسخ داده بشه بلکه بعد از اتمام تایپک اول میرم سراغ موضوع دوم ...
پس برای استارت نیاز به نظرات شما و موضوعاتی که برای شما دغدغه بوده هستیم.8->
پیشاپیش از مشارکت شما متشکرم @};-
یاحق
باسلام
خب گویا هیچکی با این نوع مسائل مشکلی نداره ;;)
بسم الله الرحمن الرحیم
یه موردی که الان برام سوال شده این مراسم عیدی که برای عروسهای خانم ها میبرند عید نوروز عید فطر عید قربان و... واقعا دیدگاه دینی به این مسائل به چه صورت هستش
واقعا اگر خانواده پسر از نظر مالی مشکل داشته باشند میزان خرید عیدی متناسب با عرف جامعه نباشه آیا این خانواده مرتکب کار ناپسندی شدند ؟:-?
آیا در این مسائل باید تابع عرف بود یا از نظر اخلاقی ملاحظه شرایط طرف مقابل مهم هستش نه عرف و این که واقع از واجبات هستش اینجور خرید و مراسم ها ....:)]:-/L-):d:Hedye:
از آنجایی که این تایپک صرفا برای طرح بحث می باشد لطفا جناب مدیر محترم ارجاع سوالات این سوال رو به کارشناس مربوطه ارجاع بدن برای پاسخگویی
باتشکر
سلام علیکم
عرف و رسم خاصی در شهر ما نمانده که بخواهم تبلیغ یا تقبیحش کنم . در تهران یک زمانی رسومات بسیار خوبی در کنار رسومات بد بود که با جبر گذار مدرنیته و گذر حدودی از سنت بکلی تغئیر کرد .
لذا تبعا از رسوم جدیدی که برای گروهی عرف شده میشود و لازم است انتقاد کرد
الان توی بعضی خونه های شهر و اطراف ما صدای سگ و گربه شنیده میشود . یک جورائی معذوریم که به این رسم غلط اعتراضی داشته باشیم چون در این صورت باید رفت محکمه از همسایه شکایت کرد والا دست بر نمیدارد . نه سگش ۶ دانگ صدایش را میتواند رها کند نه همسایه سگ را
حیوان را نمیتوان مجبور به رفتاری مخالف طبیعتش نمود . اگر غذایش ندهی خوب باید اینطرف و آنطرف بدود و خودش را به در بسته بزند و زوزه بکشد اگر بیرون برده نشود باید بی تابی کند . اصلا لانه او نه اسمش آپارتمان است نه شکلش آپارتمان است نه همنیشینش آدم .
به نجسی و پاکی این حیوان کاری ندارم خوک هم نجس است گرگ هم درنده است ولی حق حیات دارند و حیوان آژاری ، اولا درست نیست . ثانیا اگر نمیتوانید آزادش کنید و در محلی مناسب طبیعتش بگذارید زندگی کند حداقل حواستان به همسایه باشد او حق آرامش دارد این را از او سلب نکنید.
یه مدتی هست که یه سری مسائل رو تو جامعه می بینم و برام سوال میشه این موضوع که عرف داره تحمیل میکنه آیا از نظر اخلاقی و شرعی درسته حالا یه رفتاری تو گذشته عرف قبولش داشته ولی سازگاری با وضعیت امروزی نداره اصرار به تایید و عملی کردنش چیه؟
سلام
ما با اینکه شهر بزرگ نیستیم ولی باز برای ما هم قابل تشخیص هست
مثلا اون قدیما که ما بچه بودیم اگر مثلا کسی با دختری دوست میشد یا دختری با پسری دوست میشد، یعنی جانِ تبر بود که توی قولنج دختره چال میشد!!...یعنی اینقدر حساسیت و غیرت وجود داشت!
اما الان دست همه دختر مدرسه ای ها موبایل هست توی چه می دونم تلگرام ولگرام ول هستن چی جور معلوم نیست چیکار میکنن !
اصلا هم هیچکی هیچی بهشون نمیگه!...باز اون قبلنا دنبال میکردن ترس میدادن اما الان اگه ازون حرفای قدیمی هم بزنی مسخرت میکنن و میگن امل و عوام و عهد عطیق و اینا
شاید اخرالزمان داره میشه اینطوریه