غنیمت

شأن نزول آیه خمس و غنائم

انجمن: 

کارشناس گرامی لطفاً شأن نزول این آیه را بنویسید:

«و اعلموا أنَّما غنمتم من شى‏ءٍ فأنَّ للَّه خمسه و للرَّسول و لذى القربى و اليتامى و المساكين و ابن السَّبيل»(1)
«و بدانيد كه هر چه غنيمت گرفتيد، يك پنجم آن براى خدا و رسول و از آن خويشاوندان [او] و يتيمان و بينوايان و در راه ماندگان است».

چون ظاهراً این یک پنجم مربوط می شود به غنیمت جنگی و همان طور که فرمودید پیامبر در زمان حیات خودش این یک پنجم را از غنیمت های جنگی می گرفت. اما اگر خمس به اموال دیگر تعلق می گرفت پیامبر حتماً آن را از مردم دریافت می کرد. این که نوشته اید پیامبر بنا به مصالحی خمس سایر اموال را از مردم نگرفت، به نظر یک بهانه می آید.

با تشکر

احکام خمس



سئوال1. چند چیز خمس واجب است؟
جواب _ در هفت چیز خمس واجب است: اول _ منفعت کسب، دوم _ معدن، سوم _ گنج، چهارم _ مال حلال مخلوط با حرام، پنجم _ جواهری که به وسیله غواصی یعنی فرو رفتن در دریا به دست می آید، ششم _ غنیمت جنگ، هفتم _ زمینی که کافر ذمی از مسلمان بخرد.
1_ منفعت کسب

س 2. هر گاه انسان از تجارت، یا منفعت و یا کسبهای دیگر، مالی به دست آورد چه وظیفه ای دارد؟
ج _ هر گاه انسان از تجارت یا صنعت و یا کسبهای دیگر، مالی به دست آورد، اگر چه مثلاً نماز یا روزه میتی را بجا آورد و از اجرت آن مالی تهیه کند، چنانچه از مخارج سال خود او و عیالاتش زیاد بیاید، خمس یعنی یک پنجم آن را بدهد.
س 3. اگر غیر از کسب، مالی به دست آورد، مثلاً چیزی به او بخشیدند و از مخارج سال اش زیاد بیاید، آیا باید خمس آن را بپردازد؟
ج _ بنابر اقوی خمس آن را بدهد.
س 4. آیا مهریه زن، خمس دارد؟
ج _ مهری که زن می گیرد، خمس ندارد.
س 5. آیا ارثی که به انسان می رسد، خمس دارد؟
ج _ خمس ندارد.
س 6. در چه صورت خمس ارث را نیز باید پرداخت؟
ج _ اگر مثلاً با کسی خویشاوندی دوری داشته باشد و نداند چنین خویشی دارد، بنابر احتیاط واجب، خمس ارثی را که از او می برد، بدهد.
س 7. اگر مالی به سبب ارث به انسان برسد و بداند کسی که این مال از او به ارث رسیده خمس آن را نداده، چه تکلیفی دارد؟
ج _ باید خمس آن را بدهد و نیز اگر در خود آن مال، خمس نباشد، ولی انسان بدان کسی که مال از او به ارث رسیده، خمس بدهکار بوده، باید خمس را از مال او بدهد.
س 8. اگر به سبب قناعت کردن، چیزی از مخارج سال زیاد بیاید، آیا لازم است خمس آن داده شود؟
ج _ باید خمس آن را بدهد.
س 9. کسی که دیگری مخارج او را می دهد، نسبت به خمس مالی که بدست می آورد، چه وظیفه ای دارد؟
ج _ باید خمس تمام مالی را که به دست می آورد را بدهد.
س 10. اگر کسی ملکی را برای افراد معینی، مثلاً بر فرزندان خود وقف کند، در چه صورت خمس آن را باید بدهد؟
ج _ چنانچه در آن ملک، زراعت و درخت کاری کنند و از آن چیزی به دست آورند و از مخارج سال آنان زیاد بیاید، باید خمس آن را بدهند. بلکه اگر طور دیگری نیز از ملک نفع ببرند، مثلاً اجاره آن را بگیرند، باید خمس مقداری را که از مخارج سال شان زیاد می آید، بدهند.
س 11. مالی را که فقیر گرفته و از مخارج سال اش زیاد آمده در چه صورت خمس دارد؟
ج _ اگر از بابت زکات یا صدقه مستحب و مانند آن بوده، بنابر احتیاط واجب خمس آن را بدهد و اگر از بابت خمس بوده بر آن خمس واجب نیست. گر چه احوط است و اگر از مالی که به او داده اند چه از خمس یا غیر خمس منفعتی ببرد، مثلاً از درختی که بابت خمس به او داده اند، میوه ای به دست آورد و از مخارج سال اش زیاد بیاید، باید خمس آن را بدهد.
س 12. اگر کسی با عین پول خمس نداده جنسی بخرد، یعنی به فروشنده بگوید: این جنس را با پول می خرم، معامله او چه حکمی پیدا می کند؟
ج _ چنانچه حاکم شرع معامله یک پنجم آن را اجازه بدهد، معامله آن مقدار صحیح است و انسان باید یک پنجم جنسی را که خریده به حاکم شرع بدهد و اگر اجازه ندهد، معامله آن مقدار باطل است. پس اگر پولی که فروشنده گرفته از بین نرفته، حاکم شرع خمس همان پول را می گیرد و اگر از بین رفته عوض خمس را از فروشنده یا خریدار مطالبه می کند.
س 13. اگر جنسی را بخرد و بعد از معامله، قیمت آن را از عین پول خمس نداده بدهد، معامله چه حکمی دارد؟
ج _ معامله ای که کرده صحیح است، ولی به مقدار یک پنجم از پول به فروشنده بدهکار می باشد و پولی را که به فروشنده داده اگر از بین نرفته، حاکم شرع یک پنجم همان را می گیرد و اگر از بین رفته عوض آن را از خریدار یا فروشنده مطالبه می کند.
س 14. اگر مالی را که خمس آن داده نشده بخرد، معامله آن چه حکمی پیدا می کند؟
ج _ چنانچه حاکم شرع، معامله یک پنجم آن را اجازه ندهد، معامله آن مقدار باطل است و حاکم شرع می تواند یک پنجم آن مال را بگیرید و اگر اجازه بدهد معامله صحیح است و خریدار باید یک پنجم پول آن را به حاکم شرع بدهد و اگر به فروشنده داده، می تواند از او پس بگیرد.
س 15. اگر چیزی را که خمس آن داده نشده به کسی ببخشند، آیا آن چیز مال او می شود؟
ج _ یک پنجم آن چیز مال او نمی شود.
س 16. اگر از کافر یا هر کسی که به خمس عقیده ندارد، مالی به دست انسان آید، آیا لازم است خمس آن را بپردازد؟
ج _ واجب نیست خمس آن را بدهد.
س 17. تاجر، کاسب، صنعت گر و مانند اینها برای پرداخت خمس چه تکلیفی دارند؟
ج _ از وقتی که شروع به کاسبی می کند، سر سال خود که برسد، باید خمس آنچه از خرج سال اش زیاد می آید، بدهد.
س 18. کسی که شغل اش کاسبی نیست برای پرداخت خمس چه تکلیفی دارد؟
ج _ اگر اتفاقاً منفعتی ببرد، باید هنگامی که سر سال او می رسد خمس مقداری را که از خرج سال اش زیاد آمده بدهد.
س 19. آیا می توان هر زمان که خواست خمس را بپردازد؟
ج _ انسان می تواند در بین سال هر وقت مفعتی به دست اش آید، خمس آن را بدهد و جایز است دادن خمس را تا سر سال خود، تاخیر بیندازد.
س 20. خمس کسی که تاجر یا کاسب است و در بین سال مرد، چگونه باید پرداخت؟
ج _ کسی که تاجر و کاسب است و برای دادن خمس، سال قرار می دهد، اگر منفعتی به دست آورد و در بین سال بمیرد، باید مخارج تا هنگام مرگش را از آن منفعت کسر کنند و خمس باقی مانده را بدهند.
س 21. اگر قیمت جنسی که برای تجارت خریده، بالا رود و به امید اینکه قیمت آن بالاتر رود، تا بعد از تمام شدن سال آن را نفروشد و بعد از سر سال قیمت اش پائین آید، برای پرداخت خمس چگونه باید عمل کند؟
ج _ خمس مقداری که بالا رفته، بر او واجب نیست.
س 22. اگر غیر از مال التجاره، مالی داشته باشد که خمس اش را داده، یا خمس ندارد، چنانچه قیمت اش بالا رود و آن را بفروشد، آیا دادن خمس آن لازم است؟
ج _ بنابر احتیاط خمس مقداری که بر قیمت اش اضافه شده است بدهد و چنانچه مثلاً درختی که خریده میوه دهد، یا گوسفند چاق شود، در صورتی که مقصود او از نگهداری آن کاسبی بوده، باید خمس آنچه زیاد شده را بدهد و اگر مقصودش کاسبی نبوده، بلکه گذران زندگی بوده، باید خمس مقداری که از مخارج سالیانه زیاد می آید بدهد.
س 23. اگر کسی باغی احداث کند، در چه صورت خمس بر او تعلق می گیرد؟
ج _ اگر باغی احداث کند، چه برای آن که بعد از بالا رفتن قیمت اش بفروشد و چه قصد نگاه داشتن باغ را داشته باشد و فقط میوه آن را بفروشد، باید خمس باغ و میوه باغ و رشد درخت ها را بدهد.
س 24. آیا به باغی که به عنوان مؤنه شخصی است، خمس تعلق می گیرد؟
ج _ اگر باغ را برای خوردن میوه آن و استفاده از باغ به عنوان مؤنه شخصی داشته باشد، مادامی که مؤنه است، خمس ندارد.
س 25. آیا درخت بید، چنار و مانند آن، خمس دارد؟
ج _ اگر درخت بید، چنار و مانند آن را بکارد، باید خمس آن را بدهد، ولی اگر مثلاً از شاخه هایی که معمولا هر سال می برند، برای گذراندن زندگی استفاده ای ببرد و به تنهایی یا به منفعت های دیگر کسب اش از مخارج سال او زیاد بیاید، در آخر هر سال باید خمس آن را بدهد.
س 26. کسی که چند رشته کسب دارد، برای پرداخت خمس چه تکلیفی دارد؟
ج _ کسی که چند رشته کسب دارد، مثلاً اجاره ملک می گیرد، خرید و فروش و زراعت نیز می کند، باید خمس آنچه در آخر سال از مخارج او زیاد می آید بدهد.
س 27. چنانچه کسی از یک رشته نفع ببرد و از رشته دیگر، ضرر کند، برای پرداخت خمس چه تکلیفی دارد؟
ج _ چنانچه از یک رشته، نفع ببرد و از رشته دیگر ضرر کند، مقدار ضرر را از نفع بیرون کند و خمس زیادی را بدهد.
س 28. آیا انسان می تواند خرج هایی را برای بدست آوردن فایده می کند، جزء مخارج سالیانه حساب نماید؟
ج _ خرج هایی را که انسان برای به دست آوردن فایده می کند، مانند دلاّلی و حمّالی، می تواندآن را جزء مخارج سالیانه، حساب نماید.
س 29. اگر کسی از منافع کسب، در بین سال برای خوراک، پوشاک، اثاثیه، خرید منزل، عروسی، جهیزیه دختر زیادت و مانند آن مصرف کند، آیا لازم است خمس آنها را بپردازد؟
ج _ آنچه از منافع کسب در بین سال برای خوراک، پوشاک، اثاثیه، خرید منزل، عروسی، جهیزیه دختر ( در صورتی که وقت ازدواج دختر نمی تواند یکجا آن را تهیه کند)، زیادت و مانند آن مصرف می کند، در صورتی که بیشتر از شأن و لیاقت او نباشد و زیاده روی نیز نکرده باشد، خمس ندارد.
س 30. آیا مالی را که برای نذر و کفّاره استفاده می کنند، از مخارج سالیانه حساب می گردد؟
ج _ جزء مخارج سالیانه است.
س 31. آیا مالی را که به کسی می بخشد یا جایزه می دهد، از مخارج سالیانه حساب می شود؟
ج _ در صورتی که بیشتر از شأن او نباشد، از مخارج سالیانه حساب می شود.
س 32. در چه صورت به جهیزیه خمس تعلق نمی گیرد؟
ج _ اگر انسان در شهری باشد که معمولا هر سال مقداری از جهیزیه دختر را تهیه می کنند و نمی توانند یک جا وقت ازدواج دختر تمام جهیزیه را تهیه کند، چنانچه در بین سال، از نفع آن سال جهیزیه بخرد، خمس ندارد.
س 33. در چه صورت به جهیزیه خمس تعلق می گیرد؟
ج _ اگر از منافع آن سال، در سال بعد جهیزیه تهیه نماید، باید بنابر احتیاط ، خمس آن را بدهد.
س 34. مالی را که انسان خرج سفر حج و زیارت های دیگر می کند از مخارج کدام سال حساب می گردد؟
ج _ از مخارج همان سال حساب می شود که در آن سال، شروع به مسافرت کرده، اگر چه سفر او تا مقداری از سال بعد طول بکشد.
س 35. کسی که از کسب و تجارت فایده ای برده، اگر مال دیگری نیز دارد که خمس آن واجب نیست، آیا می تواند مخارج سال خود را فقط از فایده کسب حساب کند؟
ج _ می تواند مخارج سال خود را فقط از فایده کسب حساب کند.
س 36. کسی که آذوقه ای برای مصرف سال اش خریده، اگر در آخر سال زیاد بیاید، آیا لازم است خمس آنها را بدهد؟
ج _ بنابر احتیاط باید خمس آن را بدهد.
س 37. چنانچه بخواهد قیمت آن را بپردازد به چه نحوی باید عمل کند؟
ج _ در صورتی که قیمت اش از وقتی که خریده، زیاده تر شده باشد، باید قیمت آخر سال را حساب کند.
س 38. اگر کسی پیش از دادن خمس، از منفعت کسب اثاثیه ای برای منزل بخرد و احتیاج اش از آن برطرف شود، آیا آن اثاثیه خمس دارد؟
ج _ خمس دارد.
س 39. آیا زیورآلات زنانه ای که زمان آن گذشته است، خمس دارد؟
ج _ اگر وقت زینت کردن با آن گذشته باشد و در شأن او نباشد، مثلاً در زمان سال خوردگی که پوشیدن بعضی زیور آلات مناسب نیست.
س 40. اگر کسی در یک سال منفعتی نبرد، آیا می تواند مخارج آن سال را از منفعتی که در سال بعد می برد کسر نماید؟
ج _ نمی تواند مخارج آن سال را از منفعتی که در سال بعد می برد، کسر نماید.
س 41. اگر مقداری از سرمایه، از بین برود و از باقیمانده آن در همان سال منافعی ببرد که از خرج سال اش زیاد بیاید، آیا می تواند مقداری را که در آن سال از سرمایه کم شده است، از منافع بردارد؟
ج _ می تواند مقداری که در آن سال از سرمایه کم شده از منافع بردارد.
س 42. اگر کسی غیر از سرمایه، چیز دیگری از اموال او از بین برود، آیا می تواند آن را از منفعتی که به دست اش می آید، کسر کند؟
ج _ نمی تواند آن را از منفعتی که به دست اش می آید کسر کند.
س 43. اگر در همان سال به چیز از دست رفته احتیاج داشته باشد، آیا می تواند در بین سال از منافع کسب، آن را تهیه نماید؟
ج _ می تواند در بین سال از منافع کسب آن را تهیه نماید.
س 44. اگر در اول سال برای مخارج خود قرض کند و پیش از تمام شدن سال، منفعتی ببرد آیا می تواند، قرض خود را از آن منفعت ادا نماید؟
ج _ می تواند قبل از فرا رسیدن سر سال مقدار قرض خود را از آن منفعت، ادا نماید.
س 45. اگر در تمام سال منفعتی نبرد و برای مخارج خود قرض کند، آیا می تواند از منافع سالهای بعد قرض خود را ادا نماید؟
ج _ می تواند از منافع سالهای بعد قرض خود را ادا نماید ولی بنابر احتیاط مستحب خمس آن را بدهد.
س 46. اگر کسی برای زیاد کردن مال، یا خریدن ملکی که به آن احتیاج ندارد، قرض کند، آیا می تواند از منافع کسب، آن قرض را بدهد؟
ج _ نمی تواند از منافع کسب آن قرض را بدهد.
س 47. اگر مالی که قرض کرده و چیزی که از قرض خریده، از بین برود و ناچار شود قرض خود را بدهد، آیا می تواند از منافع کسب، قرض را ادا نماید؟
ج _ می تواند از منافع کسب، قرض را ادا نماید.
س 48. آیا می توان خمس هر چیز را از همان چیز داد و یا به قیمت خمس آن پول داد؟
ج _ انسان می تواندخمس هر چیز را از همان چیز بدهد و یا به مقدار قیمت خمس آن، پول بدهد.
س 49. کسی که قصد دارد خمس بدهد، آیا می تواند در آن تصرف نماید؟
ج _ اگر خمس را به گردن بگیرد، با دست گردان با مراجع تقلید یا وکیل او می تواند در آن تصرفت کند.
س 50. کسی که خمس بدهکار است، آیا می تواند آن را به گردن بگیرد؟
ج _ نمی تواند آن را به گردن بگیرد، یعنی خود را بدهکار اهل خمس بداند و در تمام مال تصرف کند.
س 51. چنانچه تصرف کند و آن مال تلف شود، چه وظیفه ای دارد؟
ج _ باید تمام مقدار خمس را بدهد.
س 52. کسی که خمس بدهکار است، در چه صورت می تواند در تمام آن تصرف کند؟
ج _ اگر با حاکم شرع، مصالحه کند، می تواند در تمام مال تصرف نماید.
س 53. آیا منافعی که بعد از مصالحه بدست می آید، مال این شخص محسوب می گردد؟
ج _ بعد از مصالحه منافعی که از آن به دست می آید، مال خود اوست.
س 54. کسی که با دیگری شریک است، اگر خمس منافع خود را بدهد و شریک او ندهد و دو سال بعد، از مالی که خمس اش را نداده، برای سرمایه شرکت بگذارد، آیا شخصی که خمس داده می تواند در آن تصرف کند؟
ج _ می تواند در آن تصرف کند.
س 55. اگر عین مالی را که خمس اش را نداده، جزء سرمایه شرکت قرار دهد، چه وظیفه ای دارد؟
ج _ بنابر احتیاط واجب اذن فقیه عادل لازم است.
س 56. اگر بچه صغیر، سرمایه ای داشته باشد و از آن منافعی به دست آید، در قبال پرداخت خمس، چگونه باید عمل نماید؟
ج _ احوط آن است که ولیّ او خمس آن را بپردازد و الاّ بر خود صغیر بعد از بلوغ تخمیس آن منافع واجب است.
س 57. آیا انسان می تواند در مالی که یقین دارد خمس اش را نداده اند، تصرف کند؟
ج _ انسان نمی تواند، در مالی که یقین دارد خمس اش را نداده اند، تصرف کند.
س 58. آیا انسان می تواند در مالی که شک دارد خمس آن را داده اند یا نه، تصرف کند؟
ج _ می تواند تصرف کند.
س 59. کسی که از اول تکلیف خمس نداده، چه وظیفه ای دارد؟
ج _ اگر ملکی بخرد و قیمت آن بالا رود، باید خمس مقداری که آن ملک ارزش دارد، بدهد.
س 60. کسی که از اول تکلیف خمس نداده، اگر از منافع کسب چیزی که به آن احتیاج ندارد خریده، چه وظیفه ای دارد؟
ج _ باید خمس آن را بدهد.
س 61. چنانچه اثاث خانه و چیزهای دیگر که به آن احتیاج دارد، مطابق شأن خود خریده، چه وظیفه ای در قبال پرداخت خمس دارد؟
ج _ چنانچه بداند در سالی که در آن سال فایده برده، آنها را خریده، لازم نیست خمس آن را بدهد و اگر نداند که در بین سال خریده یا بعد از تمام شده سال، بنابر احتیاط واجب، با حاکم شرع مصالحه کند.
2_ معدن

س 62. از چه معدن هایی باید خمس پرداخت؟
ج _ اگر از معدن طلا، نقره، سرب، مس، آهن، نفت، زغال سنگ، فیروزه، عقیق، زاج، نمک و معدن های دیگر، چیزی به دست آورد، در صورتی که به مقدار نصاب باشد، باید خمس آن را بدهد.
س 63. نصاب معدن، چه اندازه است؟
ج _ نصاب معدن، پانزده مثقال معمولی طلا یا یکصد و پنج مثقال معمولی نقره است. یعنی اگر قیمت چیزی که از معدن بیرون آورده، بعد از کم کردن مخارج آن به پانزده مثقال طلا یا یکصد مثقال نقره برسد، باید خمس آن را بدهد و بنابر احتیاط واجب باید زکات نقدین را مراعات بنماید.
س 64. استفاده های که از معدن برده، اگر قیمت آن به پانزده مثقال طلا یا یکصد و پنج مثقال نقره نرسد، آیا خمس آن لازم است؟
ج _ خمس آن در صورتی لازم است که به تنهایی یا با منفعت های دیگر کسب او، از مخارج سال اش زیاد بیاید.
س 65. آیا بر منافع گچ نیز خمس تعلق می گیرد؟
ج _ گچ از چیزهای معدنی نیست و کسی که آن را بیرون می آورد، در صورتی باید خمس بدهد که آنچه بیرون آورده، به تنهایی یا با منافع دیگر کسب اش، از مخارج سال او زیاد بیاید.
س 66. آیا در پرداخت خمس بین معدن های روی زمین و زیر زمین فرق است؟
ج _ کسی که از معدن چیزی به دست می آورد، باید خمس آن را بدهد، چه معدن، روی زمین باشد و یا زیر آن، در زمینی باشد که ملک است و یا در جایی باشد که مالک ندارد.
س 67. اگر نداند قیمت چیزی که از معدن بیرون آورده به یکصد و پنج مثقال نقره یا پانزده مثقال طلا می رسد یا نه، چه وظیفه ای دارد؟
ج _ باید با وزن کردن یا از راه دیگر قیمت آن را معلوم کند.
س 68. اگر چند چیزی از معدن بیرون آورند، چنانچه بعد از کم کردن مخارجی که برای آن کرده اند، سهم هر کدام آنها به مقدار حد نصاب باشد، چه وظیفه ای بر دوش آنها است؟
ج _ باید خمس آن را بدهند.
س 69. اگر معدنی را که در ملک دیگری است بیرون آورد، مال چه کسی است؟
ج _ مال صاحب ملک است و به جهتی که صاحب ملک، برای بیرون آوردن آن خرجی نکرده، باید خمس تمام آنچه را که از معدن بیرون آمده بدهد.
3_ گنج

س 70. به چه چیزی گنج گفته می شود؟
ج _ گنج که به آن خمس تعلق می گیرد، مالی است که در زمین، درخت، کوه یا دیوار پنهان باشد به طوری که به آن گنج بگویند و کسی آن را پیدا کند.
س 71. اگر انسان در زمینی که ملک کسی نیست، گنجی پیدا کند، آیا به او تعلق می گیرد؟
ج _ مال خود اوست و باید خمس آن را بدهد.
س 72. نصاب گنج چگونه محاسبه می شود؟
ج _ نصاب گنج، اگر طلا و نقره باشد، همان اولین نصاب آنهاست که در احکام زکات ذکر می شود و بعد از کم کردن مخارجی که کرده، اگر به حد نصاب برسد، باید خمس آن را بدهد.
س 73. اگر در زمینی که از دیگری خریده، گنجی پیدا کند و بداند مال مالکین قبل نیست، آیا به او تعلق می گیرد؟
ج _ مال خود او می شود و باید خمس آن را بدهد.
س 74. اگر احتمالاً مال یکی از آنان بوده، چه وظیفه ای دارد؟
ج _ باید به او اطلاع دهد و چنانچه معلوم شود مال او نیست، به قبلی اطلاع بدهد و به همین ترتیب به تمام مالکین قبل خبر دهد.
س 75. اگر معلوم شود مال هیچ یک از آنان نبوده، آیا مال او می شود؟
ج _ مال خود او می شود و باید خمس آن را بدهد.
س 76. اگر در ظرف های متعددی که در یک جا دفن شده، مالی پیدا کند و قیمت آن روی هم یکصد و پنج مثقال نقره یا پانزده مثقال طلا باشد، چه وظیفه ای دارد؟
ج _ باید خمس آن را بدهد.
س 77. اگر چنانچه در چند جا گنج پیدا کند، چه وظیفه ای دارد؟
ج _ هر کدام که قیمت اش به این مقدار برسد، خمس آن واجب است و هم چنین اگر هیچ کدام از گنج ها جداجدا به این مقدار نباشد، ولی جمعاً این مقدار شود، بنابر احتیاط واجب خمس دارد.
س 78. اگر دو نفر گنجی را پیدا کنند که قیمت آن به یکصد و پنج مثقال نقره یا پانزده مثقال طلا برسد، ولی حصّه هیچ کدام به این مقدار نباشد، آیا خمس به آن تعلق می گیرد؟
ج _ خمس بر آنها واجب نیست.
س 79. اگر کسی حیوانی را بخرد و در شکم آن، مالی پیدا کند، چه وظیفه ای دارد؟
ج _ چنانچه احتمال دهد مال فروشنده است، باید به او خبر دهد.
س 80. اگر معلوم شود مال او نیست، چه وظیفه ای دارد؟
ج _ باید به ترتیب، صاحبان قبلی آن را خبر کند.
س 81. چنانچه معلوم شود، مال هیچ کدام نیست، چه وظیفه ای دارد؟
ج _ اگر چه قیمت آن یک صد و پنج مثقال نقره یا پانزده مثقال طلا نباشد، باید خمس آن را بدهد.
4_ مال مخلوط با حرام

س 82. اگر مال حلال با مال حرام، طوری مخلوط شود که انسان نتواند آنها را از یکدیگر تشخیص دهد و صاحب مال حرام و مقدار آن هيچ کدام معلوم نباشد، چه وظیفه ای دارد؟
ج _ باید خمس تمام مال را بدهد و بعد از دادن خمس، بقیه مال، حلال می شود.
س 83. اگر مال حلال با حرام مخلوط شود و انسان مقدار حرام را بداند ولی صاحب آن را نشناسد چه تکلیفی دارد؟
ج _ باید تمام آن مقدار را به نیت صاحب اش صدقه بدهد.
س 84. اگر مال حلال با حرام مخلوط شود و انسان مقدار حرام را نداند ولی صاحب اش را بشناسد چه وظیفه ای دارد؟
ج _ باید یکدیگر را راضی نمایند.
س 85. چنانچه صاحب مال راضی نشود، چه وظیفه ای دارد؟
ج _ در صورتی که انسان بداند چیز معینی مال اوست و شک کند بیشتر از آن نیز مال او هست یا نه، باید چیزی که یقین دارد مال اوست را به او بدهد و بنابر احتیاط مستحب مقدار بیشتری که احتمال می دهد، مال اوست نیز به او بدهد.
س 86. اگر خمس مال حلال مخلوط با حرام را بدهد و بعد بفهمد مقدار حرام، بیشتر از خمس بوده چه وظیفه ای دارد؟
ج _ بنابر احتیاط واجب باید مقداری که می داند از خمس بیشتر بوده از طرف صاحب آن صدقه بدهد و بنابر احتیاط مستحب خوب است آن را به سید فقیر بدهد.
س 87. اگر خمس مال حلال مخلوط با حرام را بدهد یا مالی که صاحب اش را نمی شناسد، بعد از فحص به نیت او صدقه بدهد، هنگامی که صاحب اش پیدا شد، چه تکلیفی دارد؟
ج _ بنابر احتیاط مستحبی به مقدار مال اش به او بدهد، این در صورتی است که صاحب مال راضی به خمس و صدقه نشود و الاّ اشکالی ندارد و چیزی لازم نمی آید.
س 88. اگر مال حلالی با حرام مخلوط شود و مقدار حرام، معلوم باشد و انسان بداند صاحب آن، از چند نفر بیرون نیست ولی نتواند بفهمد کیست، چه وظیفه ای دارد؟
ج _ بنابراحتیاط واجب، باید همه را راضی کند و اگر راضی نشوند باید آن مال را به طور مساوی بین آن چند نفر تقسیم کند.
5_ جواهری که از دریا به دست می آید

س 89. به چه چیزهایی از دریا خمس تعلق می گیرد؟
ج _ اگر به وسیله غواصی، یعنی فرو رفتن در دریا، مرجان یا جواهر دیگری بیرون آورد روییدنی باشد و یا معدنی، چنانچه بعد از کم کردن مخارج بیرون آوردن آن، قیمت اش به هیجده نخود طلا برسد، باید خمس آن را بدهد، چه در یک دفعه آن را از دریا بیرون آورده باشد یا در چند نوبت و آنچه بیرون آمده از یک جنس باشد یا از چند جنس.
س 90. اگر بدون فرو رفتن در دریا، به وسیله ای، جواهری بیرون آورد و بعد از کم کردن مخارج آن قیمت اش به هیجده نخود طلا برسد، چه تکلیفی دارد؟
ج _ بنابر احتیاط، خمس آن واجب است.
س 91. اگر از روی آب دریا یا از کنار دریا جواهری بگیرد، آیا لازم خمس آن را بدهد؟
ج _ تنها در صورتی باید خمس آن را بدهد که آنچه را به دست آورده، به تنهایی یا با منفعت های دیگر کسب او از مخارج سال اش زیادتر باشد.
س 92. در چه صورت به ماهی و حیوانات دیگر خمس تعلق می گیرد؟
ج _ خمس ماهی و حیوانات دیگری که انسان بدون فرو رفتن در دریا می گیرد، در صورتی واجب است که به تنهایی یا با منفعت های دیگر کسب او، از مخارج سال اش زیادتر باشد.
س 93. اگر انسان بدون قصد این که چیزی از دریا بیرون آورد، در دریا فرو رود و اتفاقاً جواهری به دست اش آید، چه تکلیفی متوجه او می شود؟
ج _ بنابر احتیاط واجب باید خمس آن را بدهد و اگر هنگامی که جواهر به دست اش آمده، قصد حیازت و تملک نموده باشد، بنابر اقوی باید خمس آن را بدهد.
س 94. اگر انسان در دریا فرو رود، حیوانی را بیرون آورد و در شکم آن جواهری پیدا کند که قیمت اش هیجده نخود طلا یا بیشتر باشد، آیا لازم است خمس بدهد؟
ج _ چنانچه آن حیوان مانند صدف باشد که معمولاً در شکم اش جواهر هست، باید خمس آن را بدهد و اگر اتفاقاً جواهری بلعیده باشد، در صورتی خمس آن واجب است که به تنهایی یا با منفعت های دیگر کسب او، از مخارج سال اش زیادتر باشد.
س 95. اگر در رودخانه های بزرگ مانند دجله و فرات فرو رود و جواهری بیرون آورد آیا لازم است خمس آن را بدهد؟
ج _ چنانچه در آن رودخانه، جواهر عمل می آید، باید خمس آن را بدهد.
س 96. اگر در آب فرو رود مقداری عنبر بیرون آورد که قیمت آن هیجده نخود طلا یا بیشتر باشد، آیا باید خمس آن را بدهد؟
ج _ باید خمس آن را بدهد.
س 97. چنانچه از روی آب و یا از کنار دریا به دست آورد، چه وظیفه ای دارد؟
ج _ بنابر احتیاط خمس آن واجب است.
س 98. کسی که کسب اش غواصی یا بیرون آوردن معدن است، اگر خمس آن را بدهد و چیزی از مخارج سال اش زیاد بیاید، چه وظیفه ای دارد؟
ج _ بنابر احتیاط مستحب دوباره خمس آن را بدهد.
س 99. اگر بچه ای، معدنی را بیرون آورد یا مال حلال مخلوط با حرام داشته باشد، یا گنجی پیدا کند و یا به سبب فرو رفتن در دریا جواهری بیرون آورد، چه تکلیفی دارد؟
ج _ بنابر احتیاط ولیّ او باید خمس آن را بدهد.
6_ غنیمت

س 100. غنیمت چیست؟
ج _ اگر مسلمانان به دستور امام معصوم یا نایب او، حتی اگر فقیه جامع الشرایط باشد با کفار جنگ کنند و چیزهایی در جنگ به دست آوردند، به آنها غنیمت گفته می شود.
س 101. به کدام قسمت از غنیمت خمس تعلق می گیرد؟
ج _ مخارجی را که برای غنیمت کرده اند، مانند مخارج نگهداری حمل و نقل آن و نیز مقداری را که امام معصوم صلاح می داند، به مصرفی برساند و چیزهایی که مخصوص به امام است باید از غنیمت کنار گذاشته شود و خمس بقیه آن را بدهند.
7_ زمینی که ذمّی از مسلمان بخرد

س 102. کافر ذمی خمس چه زمینی را باید بدهد؟
ج _ اگر کافر ذمی زمینی را از مسلمان بخرد، باید خمس آن را از همان زمین یا از مال دیگرش بدهد.
س 103. آیا به خانه، دکان و مانند اینها نیز خمس تعلق می گیرد؟
ج _ اگر خانه، دکان و مانند این ها را از مسلمان بخرد، وجوب خمس آن در این صورت محل اشکال است.
س 104. آیا در دادن این نوع خمس، قصد قربت لازم است؟
ج _ در دادن این خمس قصد قربت لازم نیست.
س 105. آیا لازم است که حاکم شرع در هنگام گرفتن این خمس، قصد قربت نماید؟
ج _ حاکم شرع نیز که خمس را از او می گیرد، لازم نیست قصد قربت نماید.
س 106. اگر کافر ذمی زمینی را زا مسلمانی خرید و پیش از پرداخت خمس آن، به مسلمان دیگری فروخت، آیا لازم است خمس آن را بدهد؟
ج _ باید خمس آن را بدهد و نیز اگر بمیرد و مسلمانی آن زمین را از او ارث ببرد باید خمس آن را از همان زمین یا از مال دیگرش بدهد.
س 107. اگر کافر ذمی هنگام خریدن زمین شرط کند، خمس ندهد، آیا شرط او صحیح است؟
ج _ شرط او باطل است.
س 108. اگر کافر ذمی شرط کند که فروشنده خمس زمین را بدهد، آیا این شرط صحت دارد؟
ج _ شرط صحیح است.
س 109. اگر مسلمان، زمینی را به غیر از خرید و فروش، ملک کافر کند و عوض آن را بگیرد، آیا کافر ذمی باید خمس آن را بدهد؟
ج _ اگر مسلمانی، زمینی را به غیر از خرید و فروش، ملک کافر کند و عوض آن را بگیرد، مثلاً با او صلح نماید، بنابراحتیاط واجب خمس آن را بدهد.
س 110. اگر کافر ذمی، صغیر باشد ولیّ او برایش زمینی بخرد، آیا به این زمین خمس تعلق می گیرد؟
ج _ بنابر احتیاط واجب باید خمس آن را بدهد.