چرا حضرت علی (ع) فتنه را در نطفه خفه نکرد؟

کارشناس بحث: استاد صادق

سوال:
با سلام
چرا حضرت علی با تمام ایمان و علمش که می‌گفت "سلونی قبل ان تفقدونی"، در جنگ صفین بر مردی چون عمروعاص که باعث فتنه و تفرقه مسلمین بوده، به دلیل برهنگی رحم کرده و از کشتن ملعونی چون عمر عاص صرفه نظر کرد که پس از آن ماجرای حکمیت و ضربت خوردن خود امام علی و مسموم شدن امام حسن و واقعه عاشورا و... شکل گرفت؟

پاسخ:
باسلام وتشکر .
در ابتدا باید اشاره شود علی(علیه السلام) در تمام حرکت‌ها و فعالیت‌های خویش و در نبرد و درگیری با دشمنان سعی می‌کرد مسائل انسانی و اخلاق را در بالاترین سطح آن رعایت نماید. بر همین اساس چون سپاه معاویه لشکریان علی(علیه السلام) را از ورود به فرات و استفاده از آب منع کردند، امام دست به اقدام نظامی نزد،‌ بلکه فردی را نزد معاویه فرستاد و پیام داد که این چه روش ناجوانمردانه‌ای است که ما را از استفاده از آب منع کرده‌ای، ولی معاویه نپذیرفت،‌که امام فرمان حمله صادر کرد و لشکریان علی(علیه السلام) شریعه فرات را تصرّف کرده و بین لشکریان معاویه و آب فرات، جدایی انداختند.
بر اساس متعارف و معمول امام باید مقابله به مثل می‌کرد و از این طریق به لشکر دشمن فشار وارد می‌کرد، ولی امام چنین نکرد و اجازه داد تا سپاه معاویه همانند سپاهیان خویش از آب استفاده نمایند!(1)
این نهایت کرامت و بلندی همت علی(علیه السلام) را بر همگان ثابت نمود.
در جریانی که به آن اشاره کرده‌اید، نیز چنین بود. ابن ابی الحدید می‌نویسد: چون عمروعاص با علی رو به رو شد، حضرت با نیزه و شمشیر به او حمله کرد و اسب خود را نهیب زد تا خود را به عمروعاص برساند. عمروعاص که چنین دید خود را از اسب به زیر افکند و پاهای خود را بلند کرد و عورتش را آشکار ساخت. علی(علیه السلام) که چنین دید، از او روی گردانده و بازگشت.
مردم که چنین دیدند، گذشت و کرامت نفسانی و نشانه آقایی و بزرگواری علی(علیه السلام) را ضرب‌المثل قرار دادند!(2)
عبدالفتاح عبدالمقصود (که نویسنده‌ای سنی مذهب است) در این زمینه می‌گوید: امام حاضر نشد دست‌های خود را به خون پیاده بی‌سلاح افتاده‌ای بیالاید، لذا از روی کرامت و عفت او را رها کرد.(3) مطمئناً تأثیر معنوی و اخلاقی حضرت علی(علیه السلام) در برابر دشمن، کمتر از تأثیر کشتن او نیست و برای همین جوانمردی‌ها و کرامت‌ها است که نام حضرت جاودانه می‌باشد و چراغ روشن زندگی معنوی و اخلاقی تمام انسان‌ها است.
عمل عمروعاص یک نوع تسلیم و خودداری از نبرد رویارو بود و علی(علیه السلام) بزرگ‌تر از آن است در حالی که دشمن حالت تسلیم و ذلت به خود گرفته، او را به هلاکت برساند. عظمت و بزرگواری و الگو بودن علی(علیه السلام) به خاطر گذشت‌ها و کرامت‌های نفسانی و مانند اینهاست.
اگر عمروعاص کشته شده بود، باز معاویه به نبرد ادامه می‌داد و افراد نادان و دنیاپرست فراوانی بودند که از معاویه حمایت می‌کردند.
حضرت مسلم حاضر نشد ابن زیاد را به صورت مخفیانه به قتل برساند، در حالی که ریشه فتنه و فساد بود.

منابع:_____________________________________________________________________________________________
1. فروغ ابدیت، جعفر سبحانی، ص 505 ـ‌.
2. شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج 6، ص 312 ـ 313.
3. امام علی بن ابی طالب، ج 4، ص 399.