جمع بندی فرق تهمت و افترا چیست؟

پرسش: فرق تهمت و افترا چیست؟

پاسخ: تهمت در لغت به معنای؛ گمان بد کردن و گمان بد بردن است. این لفظ در فارسی به سکون دوم (هاء) استعمال می شود و به لفظ کردن و انداختن و نهادن و زدن و بستن و برداشتن استعمال می شود. (۱)

در تهمت، انسان از رفتار یا صحبت کردن کسی برداشت بد و منفی کرده و نسبت به او بدگمان می شود. حالا یا نسبت به اصل رفتارش و یا نسبت به صفات درونی که موجب شده چنین رفتاری از او سر بزند؛ و «افترا» از ماده «فری» در لغت، به معنای دروغ بزرگی که موجب تعجب شود. همچنین به معنای قذف به زنا نیز آمده است. (۲)

کاربرد کلمه افترا در روایات و همچنین کتاب های فقهی، اکثرا در معنای دوم یعنی دادن نسبت ناروای عمل جنسی نامشروع به می باشد. (۳) امام صادق (علیه السلام) فرمود: «امام علی (علیه السلام) حکم داد که افترا بستن سه گونه است: ۱. مردى را متهم به زنا سازد، ۲. بگوید مادرش زناکار است، ۳. او را به غیر پدرش منتسب سازد، در این افترا، هشتاد تازیانه حدّ است» (۴)

هرچند لفظ افتراء فقط به این معنا به کار نرفته و خیلی اوقات هم صرفا به معنای نسبت ناروا و دروغ است؛ همچنانکه در قرآن نسبت ناروای انسان به پروردگار نیز با همین لفظ بیان شده.

فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا أَوْ كَذَّبَ بِآيَاتِهِ إِنَّهُ لَا يُفْلِحُ الْمُجْرِمُونَ؛ پس كيست ‏ستمكارتر از آن كس كه دروغى بر خداى بندد يا آيات او را تكذيب كند به راستى مجرمان رستگار نمى ‏شوند (۵)

وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا أَوْ كَذَّبَ بِالْحَقِّ لَمَّا جَاءَهُ أَلَيْسَ فِي جَهَنَّمَ مَثْوًى لِلْكَافِرِينَ ؛ و كيست ‏ستمكارتر از آن كس كه بر خدا دروغ بندد يا چون حق به سوى او آيد آن را تكذيب كند آيا جاى كافران [در] جهنم نيست (۶)

«… فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَى عَلَى اللَّهِ كَذِبًا لِيُضِلَّ النَّاسَ بِغَيْرِ عِلْمٍ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ؛ پس كيست ‏ستمكارتر از آنكس كه بر خدا دروغ بندد تا از روى نادانى مردم را گمراه كند آرى خدا گروه ستمكاران را راهنمايى نمى ‏كند (۷)

پی نوشت:
۱. دهخدا، علی اکبر، لغت نامه دهخدا، واژه تهمت
۲. طریحى، فخر الدین، مجمع البحرین، محقق، حسینی، سید احمد، ج ۱، ص ۳۲۹، تهران، کتابفروشى مرتضوى، چاپ سوم، ۱۳۷۵ش
۳. اشعرى قمى، احمد بن محمد بن عیسى، النوادر، ص ۱۴۳، قم، مدرسة الإمام المهدی(عج)، چاپ اول، ۱۴۰۸ق؛ خمینى موسوی، سید روح الله، تحریر الوسیلة، مترجم، اسلامى، على‌، ج ۴، ص ۱۸۵، قم، دفتر انتشارات اسلامى، چاپ بیست و یکم، ۱۴۲۵ق
۴. بروجرى، آقا حسین طباطبایى، منابع فقه شیعه‌، مترجمان: حسینیان قمى، مهدى، صبورى، محمد حسین‌، تهیه کننده: اسماعیل‌تبار، احمد، حسینى، سید احمدرضا‌، ج ۳۰، ص ۷۸۷، تهران، فرهنگ سبز‌، چاپ اول، ۱۴۲۹ق
۵. سوره یونس، ۱۷
۶. سوره عنکبوت، ۶۸
۷. سوره انعام، ۱۴۴