نقد و بررسی دیدگاه دکتر سروش پیرامون مکانیسم نزول وحی

روایات قران رویاهای پیامبر بوده است. پیامبر آنها را در عالم رویا دیده است و عینا بیان کرده است. لذا متن قرآن نیاز به تفسیر ندارد که نیاز به تعبیر دارد. لذا تمام تصویرسازی های قرآن و روایات و داستان های آن می تواند خواب و رویا باشد که تعبیر نیاز دارد. لزوما نیاز نیست عینا همه آنها صادق باشد. بلکه تعبیر می خواهد

شما ثابت کنید که این کلام هم مثل همان طعام مستقیما از خداوند صادر شده است نه با واسطه شخصیت محمد(ص).

ببینید فرق است بین دروغ منطقی و دروغ اخلاقی. سخنانی که پیامبر در قرآن گفته می توانسته صحت نداشته باشد ولی بدلیل اینکه خود به آنها ایمان داشته دروغ تلقی نمی شود. پیامبر حقیقتا به همان چیزی که می گفته اعتقاد داشته است. ولی لزوما نمی تواند صحت داشته باشد.

سروش یک نظریه جدیدی نیز دارد که می گوید روایات قران رویاهای پیامبر بوده است. پیامبر آنها را در عالم رویا دیده است و عینا بیان کرده است. لذا متن قرآن نیاز به تفسیر ندارد که نیاز به تعبیر دارد. لذا تمام تصویرسازی های قرآن و روایات و داستان های آن می تواند خواب و رویا باشد که تعبیر نیاز دارد. لزوما نیاز نیست عینا همه آنها صادق باشد. بلکه تعبیر می خواهد.

منظور بنده این نبود که به کلام آن یهودی استناد کنیم. اصلا بنده او را نمی شناسم و اصلا نمی دانم که راست می گوید را غرضی داشته است. مقصود بنده این بوده که این باورها ایمانی است. به دین مردم مربوط است. لزوما یک واقعه تاریخی نمی تواند باشد.

در ابتدای خلقت و در هنگام بیگبنگ جاذبه کره زمین وجود داشت؟ اصلا کره زمین وجود داشت؟ زمانی که کره زمین به شکل سنگی از آن انفجار بزرگ رها شد و اتمسفری نداشت آیا جاذبه وجود داشت؟

ما داریم خود کلام قرآن را تحلیل می کنیم. نحوه بوجود آمدن آن را تحلیل می کنیم. نمی توانیم که از خود متن شاهد بیاوریم.
نقل قول نوشته اصلی توسط معلق نمایش پست ها

لذا ممکن است نظر شخصی بنده در طول بحث تغییر کند. هر چند که نظر شخصی بنده تا اینجا نزدیک به نظر سروش است. تا که خدا چه بخواهد

جواب سوالات یک چیز بیشتر نیست. ولی پاسخ اصلی و حقیقی آنها هیج جا یافت نمی شود.

روح حاکم بر آن را بیابیم نه ظاهر آن را بپرستیم

ما می گوییم ناراضی است. ولی چه کنیم که خداوند ابادارد که امور عالم هستی را با غیر اسبابش انجام دهد.

بر اساس چه دلایلی قرآن را از قاعده اسباب جدا می کنید.

خواهش میکنم کمی کاربردی تر به مسئله نگاه کنیم. اینکه بگوییم استبعاد عقلی دارد یا ندارد مشکلی را حل نمی کند.

بحث سر این است که اگر هم خدا بتواند آیا می خواهد؟ طبق حدیثی از امام نمی خواهد و در واقع ابا دارد.

اینکه گاهگاه اراده تازه یی بکند و آیه تازه یی را برای تحصیل غرضی و توضیح مطلبی یا ایجاب و تحریمی نازل کند، از اشد محالات است.

وقتی می گویید فهم پیامبر بالاترین است یعنی فهم هیچ کسی به آن حد نمی رسد و این تعریف چندان فرقی با نامحدود ندارد.

سروش معتقد است مفاهیم قران در هیچ حوزه ای حتی خداشناسی و اخلاق هم جامع و حداکثری نیست. قرآن حاوی حداقل مطالب مورد نیاز برای هدایت بشر است. حداکثر آن حد و مرز مشخصی ندارد. به عهده بشر گذاشته شده است.

تولید کلمات هم بر اساس قوانینی صورت می گیرد. بر اساس اسبابی صورت می گیرد. اسباب آن هم انسان است.

محمد (ص) در کلام وحی دخالت داشتند یا خیر؟ اگر جوابتان مثبت است می شود همان نظریه سروش.

در ضمن مطلبی دیگر اینکه بکگر زایی در طبیعت وجود دارد و اتفاق می افتد
پس بکر زایی یک مساله خیلی عجیب و غریبی نیست
منتهی بکر زایی حضرت مریم از این جهت معجزه است که ایشان جنسیتی مخالف خودش را بدنیا
اورد
ولی اگر ایشان دختر بدنیا می اورد دیگر مساله معجزه منتفی بود

دکتر سروش در نامه دوم خود به آیت الله سبحانی در این مورد چنین می گوید :
اینک بخاطر شما می آورم که در موسسه حکمت و ادیان که سخن از "حسن عقلانی صدق" و قبح عقلانی کذب می گفتید، پرسیدم مگر به اعتقاد معتزلیان آنکه عقلاً قبیح است "کذب ضار" نیست (دروغ زیان بخش نه کذب مطلق)؟ و شما تصدیق کردید. آنگاه گقتم پس بنظر شما منعی ندارد که خداوند با خلق خود دروغی بگوید سودمند (در قرآن یا جای دیگر) و شما گفتید محتمل است اما احتمالش یک در میلیون است! آیا این را به خاطر می آورید؟

ما داریم خود کلام قرآن را تحلیل می کنیم. نحوه بوجود آمدن آن را تحلیل می کنیم. نمی توانیم که از خود متن شاهد بیاوریم.

چه چیزی محقق نمی شود؟
اینکه با قانون کن فیکون صورتی مادی خلق شود. یا اینکه بدون ابر باران ببارد. اینها فرضیات عقلی اند که اگرچه به قول شما استبعاد عقلی ندارند ولی محقق نمی شوند. چون که خداوند ابا دارد.

بکرزایی حضرت مریم از این جهت معجزه نیست که ایشان پسر به دنیا آورده اند. از این جهت معجزه است که انسان موجود بکرزایی نیست.

چی فایده ندارد؟ نکنه از بحث با بنده خسته شدید؟ به هر حال تصمیم با خودتان هست. بنده از مباحثه شما لذ می برم.

کتاب در آمدی بر معناشناختی قرآن
نویسنده : جعفر نکونام عضو هیئت علمی دانشگاه قم
تعمیم گزاره‌های کلی قرآن به مردمان اعصار دیگر

ذات ادیان را سروش در کتاب بسط تجربه نبوی به صراحت بیان کرده است.
به قول مولانا :
به معراج برآیید چو از آل رسولید رخ ماه ببوسید چو بر بام بلندید.
رسیدن به عالم معنا را سروش جزو ذات ادیان می داند که اگر در هر جامعه ای و در هر شرایط فرهنگی اجتماعی دین نازل می شد ابن مسئله لایتغیر بود. پیامبر صرفا از ابزارهایی که در اختیار داشت مانند زبان عربی و تقویم قمری و تمام تصورات و آداب و رسوم اعراب آن زمان سعی کرد که مردم را به همین سمت بکشاند.
پیامبر در حدیثی زیبا می گوید :
الشریعه اقوالی الطریقه افعالی الحقیقه احوالی
و البته منظور پیامبر احوالش در زمان نزول وحی بود. در زمان اتصالش به عالم بالا بود. حقیقت دین را ایشان همین مسئله ذکر کردند.
در حدیثی دیگر می فرماید :
برای خداوند بندگانی است که اگر چه نبی نیستند ولی نبوت به وجود آنها غبطه می خورد.
به نظر شما منظور پیامر چه کسانی است؟ چرا باید پیامبر با وجود این همه قرب و اتصالی که با عالم بالا دارد باید به بندگانی از خدا غبطه بخورد. مسلما منظور ایشان عارفان واصلی هستند که طعم اتصال به عالم بالا را کشیده اند. منتها چون مسئولیت پیامبری نداشتند بیشتر می توانستند از لذت این اتصال بهره ببرند. پیامبر هم چون مسئولیت نبوت داشت مسئولیت هدایت داشت مجبور بود به طریقی این راه را برای اعراب جاهل آن زمان با آن فرهنگ های پست نشان دهد.

ببینید داستان خاتمیت پیامبرهم نکته جالبی دارد که دقیقا با نظریه سروش هم خوانی دارد.
در قرآن آیه ای که به خاتمیت پیامبر اشاره دارد دقیقا دو سه آیه بعد از آیاتی است که به داستان زید و ازدواج پیامبر با همسر زید بعد از طلاق از او اشاره دارد. زینب زن بسیار زیبایی بود. پیامبر هم یک روز که به در خانه زید رفته بود زینب با عجله و بدون اینکه جامه مناسبی بپوشد با همان لباس خانه به دم در خانه آمد و پیامبر تا او را دید روی گرداند و خویشتن داری کرد. و احتمالا در قلب او دگرگونی ای پدیدارگشت. خوب پیامبر انسان بود مانند تمام انسان ها و دارای تمایل جنسی. مهم این است که انسانی وارسته و خویشتن دار بود. برای همین هم خود را به گناه آلوده نکرد. ولی اینکه با دیدن زینب دگرگونی ای در او ایجاد شد کاملا طبیعی است و اصلا توهین حساب نمی شود. اما او این دگرگونی را پنهان می کرد.
وَإِذْ تَقُولُ لِلَّذِي أَنْعَمَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَأَنْعَمْتَ عَلَيْهِ أَمْسِكْ عَلَيْكَ زَوْجَكَ وَاتَّقِ اللَّهَ وَتُخْفِي فِي نَفْسِكَ مَا اللَّهُ مُبْدِيهِ وَتَخْشَى النَّاسَ وَاللَّهُ أَحَقُّ أَنْ تَخْشَاهُ - آیه 37 سوره احزاب
زید که این قضیه را فهمید زینب را طلاق داده تا پیامبر بتواند با او ازدواج کند. مردم که تعجب کردند که چرا پیامبر با همسر فرزند خود ازدواج می کند در حالیکه این حرام است آیه نازل شد که پیامبر پدر هیچ یک از مردان شما نیست و او خاتم پیامبران است.
به نظر شما چه ارتباطی بین پدر زید نبودن پیامبر و خاتمیت او وجود دارد که این دو جمله دقیقا در کنار هم آمده اند؟! البته خودم پاسخی برای آن دارم ولی دوست دارم نظر شما را ابتدا بدانم.
مَا كَانَ مُحَمَّدٌ أَبَا أَحَدٍ مِنْ رِجَالِكُمْ وَلَٰكِنْ رَسُولَ اللَّهِ وَخَاتَمَ النَّبِيِّينَ ۗ وَكَانَ اللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمًا ﴿٤٠﴾ احزاب
نکته دیگر در مورد خاتمیت ایشان این است که اعتقاد به خاتمیت پیامبر یک اعتقاد درون دینی است و فقط مسلمانان به آن اعتقاد دارند. اینگونه نیست که از قبل مشخص بوده که او آخرین پیامبر است. فکر می کنم حتی خود وی تا قبل از نزول این آیه این را نمی دانسته.
و البته آیه هم بر اساس یک سلسله اتفاقاتی که در زندگی شخصی پیامبر افتاده بر او نازل شده است و اگر این اتفاقات نمی افتاد شاید این آیه نازل نمی شد و محمد خاتم یامبران نمی گشت. و این است که می گویم قران آینه ای است که تمام اتفاقات زندگی خصوصی و اجتماعی پیامبر بر اساس شخصیت اخلاقی و رفتاری وی و بر اساس آداب رسوم زمانه را منعکس کرده است.

نشود از آن ایراد گرفت؟ چه کسی از آن ایراد بگیرد؟ باز هم می گویم آن داور منصفی که بتواند بین کلام بنده و خداوند داوری کند کیست؟ در ضمن هر ایرادی هم از آن بگیرند من هم مانند مسلمانان می گویم عقل شما ناقص است و به بزرگی این کلام من واقف نیستید!! در ضمن چه بسا افراد زیادی باشند که از آیات قران ایراد گرفتند ولی با تفسیر ها و تاویل های آنچنانی مواجه شدند.

دوم،بزرگوار این صحبت شما با بسیاری از ایات قران که اون (قران)رو هدایتی برای اهل عالم معرفی میکند در تضاد است.از طرفی جناب شریعت با این وصف اسلام نباید اخرین دین میبود چرا که یا وجود انچه شما از ان به عنوان عرض بر دین نام بردید ضروریست که این با اخرین دین الهی بودن اسلام در تضاد است یا ضروری نیست که در ان صورت باید بگوییم العیاذ بالله پیامبر با بیان احکام ان هم با این صراحت و در بسیاری موراد ریزه کاری ها و... که فرموده خداوند دستور داده فلان کار را بکنید یا فلان را به خداوند نسبت دروغ داده!!!و اگر چنین فرضی رو بپذیریم چه طور میشود به ایشان در مورد حقایق دین اعتماد کرد؟!که ایا درست ارائه و منتقل شه یا نه؟!ایا شما ایشان رو العیاذ بالله دروغگو میدانید؟!!؟

مشکل سوم هم این است که پذیرش چنین ادعایی ملغی کردن اهداف نبوت است.جناب شریعت یک پیامبر فقط وظیفه ی ابلاغ پیام وحی رو ندارد (که تازه همین هدف هم با فرض شما محقق نمیشود) وظیفه ایشان اموزش این ها هم هست این مسئله هم تایید عقلی دارد و هم نقل از قران...
وَ الزُّبُر ِوَ أَنزَلْنَا إِلَيْك []الذِّكرَ لِتُبَينَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيهِمْاز نظر عقلی هم میتوان گفت که اگر صرف رسانن یک سری جملات به مردم بود خداوند به هزار شیوه میتوانست این کار را انجام دهد، قران را (ان هم نه قرانی که العیاذبالله توسط پیامبر تحریف شده و همه اش کلام وحی نیست) بر کوهی قرار دهد و با ندای اسمانی مردم را به پیروی از ان دعوت کند یا..... همین که پیامبر یک انسان است نه جن یا فرشته نشان گر این مسئله است که شخص ایشان و رفتارش باید برای مردم حجت باشد که در ایات بسیاری هم به این مسئله اشاره شده مثلا در سوره بقره پیامبر را اسوه ی حسنه معرفی میکند ان هم نه برای مردم زمان حیات ایشان!و یا ایاتی مثل قل اطیعوا الله و رسول و... هم همین مسئله را تایید میکند که از همان فعلی که برای اطاعت از خدا استفاده شده در مورد پیامبر هم به کار برده شده است.

در همه ی موارد که نمیتوانیم بگوییم اراده خدا در طول اراده ماست به وضوح خلاف ان را میبینیم!..ما در بسیاری از موارد با وجود تلاش بسیار قادر به نجام عمل مورد ارادهمن نیستیم.انچه واقعیت دارد ان است که لا جبر ولا تفویض بل امر بین الامرین!البته نمیخواهم بگویم پیامبر در موضوع مورد بحث مختار نبودند ولی اگر خدا بتواند مکانیزیمی طراحی کند که این اشکال شما برطرف شود یعنی مصون ماندن وحی از تغییر این باید توسط خدا انجام میشد به خاطر قدرت و حکمتش و این مکانیزم همان عصمت رسول خداست که به خاطر وجود بینش است نه وجود جبر...

ببینید جناب شریعت شما در بخش اول دین رو به ذات و عرض تقسیم کردید و گفتید باید به ذات ان رسید این یعنی صورت های شهودی ثابتی وجود دارد برای مفاهیم اصلی که بدون تغییر میماند و ما باید ان را پیدا کنیم.حالا چه طور پیامبری که خود به این معارف دسترسی داشته نتوانسته به ان دست پیدا کند ولی ما که فقط به شکل (به قول شما) تغییر یافته ان دسترسی داریم میتوانیم ان را پیدا کنیم؟!و ایا این ضعف خدا نیست اگر کسی را انتخاب کند به نبوت که قادر به تشخیص ان نیت در حالی که امکان تشخیصش توسط دیگران وجود دارد؟!(با توجه به اینکه این ذات باید قابل درک برای مردم زمن حیت رسول خدا هم میبود یعنی مردم باید در مان حیات ایشان هم قادر به فهم انها میبودند و الا هدف دین محقق نمیشود در هیچ سطحی)

در نوع انسان هم بعضی از زن‌ها ذوجنبتین ( دارای دو جنبه ) می‌باشند یعنی ساختمان درونی خاصی دارند که خود به تنهایی قادر به تولید فرد جدید می‌باشند

اگر ما پذیرفتیم که خداوند در قرآن به‌گونه‌ای سخن گفته که عرب عصر نزول آن را بفهمد، نمی‌توانیم ادعا کنیم که در قرآن آیاتی وجود دارد که مراد آنها را مردم عرب عصر پیامبر(ص) نفهمیدند و اکنون بر اثر گذشت زمان و رشد دانش بشری، قادر به کشف مراد آنها شده‌اند.

این‌که ما توقع داشته باشیم، خداوند در قرآن برای همه اقوام، در همه اعصار سخن گفته باشد، مانند آن است که انتظار داشته باشیم که در یک پارچ یا لیوان، یک دریا را بریزند و چنین چیزی امکان ندارد.

بنده با عرض پوزش می گویم نظریه سروش خیلی عام تر و معمول تر است تا نظریه رایج در مورد وحی.

خیر این طور نیست. اغلب متون علمی اینشتین هم به زبان انگلیسی بود اما در آن زمان کمتر کسی به همه ابعاد آن اشراف پیدا کرد. پس می تواند برای عرب آن زمان سخن گفته باشد و برخی سخنانش را هم نفهمند! استبعادی ندارد.

وقتی محمد به جای خدا سخن می گوید دیگر محمدی در کار نیست. همه اش خداست. لذا محمدی نیست که بخواهد با قرآن تحدی کند.

از آداب و رسوم عربی پیروی می کرد. سبک زندگی عربی داشت.

تناقضی نیست. شما از بنده خواستید که از متن دین شاهد بیاورم من هم در حد سواد ناقصم اوردم. ولی اصولا این بحث ها تحلیلی است. با اندکی تامل و تفکر و تعقل می توان به انها رسید.

با عرض پوزش در مورد تحدی با شما همچنان مخالفم. اینکه هماوردطلبی از سنت های دیرین عرب آن زمان در جنگ ها بود امری مسلم و بدیهی است. پیامبر هم که کلام خود را کلام خدا می دانست ( به جهت اتصال شدیدش به عالم ملکوت ) با آنها به تحدی و هماوردطلبی برخواست. در واقع محمد چیزی جدای از خدا نبود. وقتی محمد به جای خدا سخن می گوید دیگر محمدی در کار نیست. همه اش خداست. لذا محمدی نیست که بخواهد با قرآن تحدی کند.

در مورد حدیث ثقلین نمی دانم چه تناقضی با ادعای سروش دارد. سروش هم می گوید باید پیرو قرآن بود. در واقع پیرو آورنده قرآن بود. بحث روی چگونگی و کیفیت پیروی است. نه نفس پیروی.

ایراد و انتقاد شما کاملا وارد است. می پذیرم. حقیقتش را بخواهید بنده در این تاپیک در یک طرف قرار دارم و حدود 7 - 6 نفر در مقابل بنده. البته می دانم که جنگ نیست. داریم چیز یاد می گیریم. ولی وقت زیادی که در پاسخ دادن به انتقادات دوستان صرف کردم اجازه نداد تا تاپیک را مدیریت بکنم. ان شاء الله در ادامه جمع بندی کرده و ان شاء الله با همراهی شما و دوستان تاپیک را تا اینجا جمع بندی می کنیم.

قبول کنید که سوالتان خیلی کلی و مبهم است. روشن تر بفرمایید منظورتان از غلط چیست؟ یعنی اختلاف با علم امروزی؟ اختلاف با علم دیروزی؟ اختلاف با فلسفه هدایت؟

ببینید بنده خیلی واضح گفتم. آنچیزی که اگر دین در شرایط زمانی و مکانی و فرهنگی متفاوت نازل می شد تغییر می کرد عرض است. آن چیزی که اگر دین در هر جامعه ای و در هر زمانی نازل می شد لایتغیر باقی می ماند ذات است.
معلمی را در نظر بگیرید. مطلب مشخصی را برای طرح در کلاس آماده کرده است. ولی وقتی شروع به درس می کند آنقدر سوال و جواب از حواشی غیر ضروری درس شاگردان از او می کنند که محتوای اصلی در آن گم می شود. و البته تمام این سوال و جواب ها به محتوای اصلی درس الحاق می شود و از اول جزو محتوای اصلی نبود. به عبارتی می توان گفت آن منظور نظر اصلی معلم می شود ذات درس و آن سوال و جواب ها که بنا بر شرایط کلاس به درس تحمیل شد می شود عرضیات آن.
این مثال در کتاب بسط تجربه نبوی به تفصیل توسط سروش بیان شده است.
با این توضیحات اگر نگوییم کل فقه ولی اکثریت احکام فقهی جزو عرض دین محسوب می شوند. از مهمترین عرضیان دین زبان عربی است. تقویم قمری است. اگر دین در زمان و مکان دیگری نازل می شد اینها تفاوت می کرد.

با این توضیحات لازم نیست ذات دین را بتوان براحتی در متن دین پیدا کرد. بلکه نیازی به اندکی تامل و تفکردر تاریخ ادیان و محتوای آنها دارد. البته تمام ادیان نه صرفا ادیان الهی.

علی رغم توضیحات شما بنده متوجه دلیل غبطه خوردن پیامبر نشدم. سروش این حدیث را در کتاب بسط تجربه نبوی از کلاصدرا نقل می کند. ملاصدرا هم ذیل این حدیث این توضیح را می دهد که اگر چه راه نبوت بسته شده است ولی راه الهام و اشراق باز است. لذا مخاطب حدیث تمام کسانی است که راه الهام و اشراق را طی نموده اند و در این راه پا گذاشته اند.

ببینید پیامبر عرب بود. از آداب و رسوم عربی پیروی می کرد. سبک زندگی عربی داشت. البته منافاتی با این ندارد که بگوییم سبک زندگی اسلامی داشت. بنده معتقدم اسلام فرهنگی نیست بلکه دین است. ما فرهنگ های بسیار زیادی در دنیا داریم. فرهنگ عشایری - لری - کردی - عربی- بلوچی - .... هر شرایط اقلیمی ای نوعی فرهنگ خاص خود را می طلبد. همچنین است جامعه آن روز عربستانو هیچ دلیلی وجود ندارد که کسانی که مثلا در اروپای امروزی زندگی می کنند از تمام آداب و رسوم و فرهنگ عربی که در متن دین هم منعکس شده است پیروی کنند. لذا موقتی می گوییم پیامبر اسوه است این اسوه بودنش دو وجه دارد : یک وجه اسوه بودنش برای مردم همان زمان و همان مکان که آنها می توانستند از تمام گفتار و کردار پیامبر الگوگیری کنند. ولی وقتی زمان و مکان تغییر می کند باید از آن گفتار و رفتاری از پیامبر پیروی کرد که با ذات دین که لایتغیر است همراه باشد. درواقع روح حاکم بر رفتار و گفتار پیامبر اینجا تعیین کننده می شود نه تمام ظاهر آن.

ادامه دارد ....

سرکار هورشید! بنده به پست های اول شما پاسخی دادم و 3 پست دیگر مانده بود که شما مجددا دو پست نسبتا طولانی زدید. بنده ازشما عاجزانه تقاضا کردم که فعلا صبر کنید تا بتوان به انتقادی که خودتان در مدیریت بحث وارد کردید بپردازم. ولی اگر قرار باشد پشت سر هم پست بزنید نمی شود.
ان الله مع الصابرین.

با عرض پوزش از آوردن متن های سنگینی از کتاب ملاصدرا لازم به ذکر است بنده هم علاقه ای به این متون سنگین ندارم ولی چیزی که از این متن دستگیرم شد این است که از وجود واجب الوجود غیر از عقول صادر نمی گردد و اراده واجب الوجود در خلق جسمانیات و مادیات و عالم ماده اراده ای با واسطه است. لذا بنده خواستم این مسئله را به آیات و کلمات قرآن هم تعمیم دهم و. بگویم که اراده خدا در خلق آیات قرآن هم با واسطه پیامبر بوده است.