جمع بندی معانی اهل البیت در قرآن کریم

آیا واژه اهل بیت در قرآن یا سایر اسناد ادبی یا روایی، در جایی به کار رفته است که فقط برای زن باشد ؟ نکته : مقصودم فقط واژه اهل بیت است نه اهل با ضمیر مقصودم ترکیب اهل با بیت است. نه اهل با ضمایر مثل اهله یا اهلک یا اهلنا...

  با سلام و عرض ادب تعیین مصداق در این استعمالات با قراین مشخص می گردد، زیرا «اهل بیت» به افراد ساکن در یک خانه که در پیوندی جامع با یکدیگر داشته استعمال می گردد؛ خواه در آن خانه به همراه همسر فرزند نیز بوده باشد یا خیر، چنانکه در در زبان عرب «کیف اهلک» به معنای پرسش از حال همسر است. اما آنچه در آیه ی تطهیر است فراتر از چنین امری است؛ زیرا بر اساس قراین آیه و تصریح کلام پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) آیه ی تطهیر تنها شامل اصحاب کساء است و اطلاق اهل بیت در کلام آن حضرت تنها در خصوص خمسه ی طیّبه بوده و دارای وضع خاص است؛ لذا شامل ازدواج آن حضرت نیست با اینکه از نظر لغوی «اهل بیت» شامل آنان بوده است. بر این اساس هیچکدام از همسران پیامبر (صلی الله علیه و آله) مدعی اهلیت مد نظر در آیه ی تطهیر نبوده است. توضیح: 1) واژه ی: «اهل البيت» دو بار در قرآن کریم آمده است يكى در باره ی حضرت ابراهيم (عليه السّلام) كه ملائكه به زنش گفتند: «رَحْمَتُ اللَّهِ وَ بَرَكاتُهُ عَلَيْكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ إِنَّهُ حَمِيدٌ مَجِيدٌ»؛[1] که مراد از «البیت» بیت ابراهیم (علیه السلام) است و ديگرى در باره اهل بيت رسول خدا (صلّى اللَّه عليه و آله) که می فرماید: «إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً».[2] که مراد از بیت با توجه به آنکه «بیت» به همراه «ال» آمده، اشاره به بیتی خاص بوده و شامل بیوت دیگری که ازواج پیامبر (صلی الله علیه و آله) در آن ساکن بوده نمی شود و یک بار نیز به صورت نکره: «اهل بیت» آمده است: «وَ حَرَّمْنا عَلَيْهِ الْمَراضِعَ مِنْ قَبْلُ فَقالَتْ هَلْ أَدُلُّكُمْ عَلى‏ أَهْلِ بَيْتٍ يَكْفُلُونَهُ لَكُمْ وَ هُمْ لَهُ ناصِحُون‏».[3] 2) در صدق معنای «اهل بیت» وجود فرزند الزامی نیست. وچنین امری در معنای اهل بیت اخذ نشده است؛ بلکه همین که زنی با مردی زندگی کند زن اهل او و «اهل البیت» بر آن دو صادق است. در کتاب: «مفردات» در بیان تعریف اهل آمده است: «اهل الرجل در اصل كسانى ‏اند كه با او در يك خانه زندگى مي كنند، بعد به طور مجاز به كساني كه او و آنها را يك نسب جمع مي كند اهل بيت آن مرد گفته ‏اند».[4] «فیروز آبادی» نیز در «قاموس» می گويد: «اهل مرد، عشيره و اقرباى اوست و اهل الامر واليان امراند، اهل خانه، ساكنان آنست و اهل مذهب، عقيده ‏مندان آن مي باشد و ...».[5] در قرآن کریم نیز «اهل» به اموری اضافه شده است: «أَهْلِ الْكِتابِ ... أَهْلُ الْإِنْجِيلِ، ... أَهْلَ الْقُرى‏، ... أَهْلِ الْمَدِينَةِ، ... أَهْلَ الْبَيْتِ، ... أَهْلَ الذِّكْرِ، ... أَهْلِ هذِهِ الْقَرْيَةِ، ... أَهْلِ النَّارِ، ... أَهْلُ التَّقْوى‏ وَ أَهْلُ الْمَغْفِرَةِ». بر این اساس مشخص است که اهل در صورتى استعمال مي شود كه ميان يك عده افراد، پيوند جامعى بوده باشد مثل پدر، شهر، كتاب، علم و غيره و ميان جامع و آن افراد انسى و الفتى لازم است و كلمه اهل به آن جامع اضافه مي شود مثل «اهل الكتاب». [6] بر این اساس اینکه مصداق «اهل البیت» بیتی است که همراه فرزند است و یا اینکه بیتی است که تنها شامل مرد و زن بوده در معنای «اهل بیت» دخیل نبوده و چنین امری تنها با قراین خارجی مشخص می گردد. موفق باشید.   [1] . هود/73. [2] . الاحزاب/33. [3] . القصص/12.: «ما همه زنان شيرده را از پيش بر او حرام كرديم (تا تنها به آغوش مادر برگردد)؛ و خواهرش (به مأموران فرعون) گفت: «آيا شما را به خانواده‏اى راهنمائى كنم كه مى‏توانند اين نوزاد را براى شما كفالت كنند و خيرخواه او باشند»؟!». [4] . الراغب الاصبهانی، مفردات الفاظ القرآن، دارالعلم، ص96. [5] . فیروز آبادی، قاموس المحیط، ص1245.: «أَهْلُ الرجُلِ: عَشيرَتُه وذَوُو قُرْباهُ... وأَهْلُ الأمرِ: وُلاتُه و للبيتِ: سُكَّانُه و للمَذْهَبِ: من يَدينُ به و للرجُل: زَوْجَتُه كأَهْلَتِه و للنبيِّ: أزْوَاجُه وبناتُه وصِهْرُه عليٌّ رضي الله تعالى عنه أَو نِساؤُه والرِّجالُ الذين هُمْ آلُه و لكلِّ نَبيٍّ : أُمَّتُه . ومكانٌ آهِلٌ : له أَهْلٌ». [6] . ر.ک: قاموس قرآن، ج2، ص133.

بیت المعمور said in سلام 

الان سوال اصلی ام این است که میخواهم بدانم آیا شما مثال های نقضی بر این نظریه دارید؟ هدف اصلی این بود. من جایی ندیدم که کلمه ( اهل بیت ) در جایی برای فقط زن استعمال شده باشد. و اگر هم باشد گویا نادر است و نمیتوان غلبه این استعمال را رد کرد. آیا شما جایی سراغ دارید؟

با سلام و عرض ادب یکی از مصادیق «اهل» همسر مرد بود و این کلمه هرگاه به کلمه ای دیگر اضافه شود متناسب با آن معنایی پیدا می نماید. در خصوص واژه ی «اهل بیت» با توجه به معنای لغوی آن، استعمال آن در خصوص کسانی است که به همراه شخص زندگی می کنند،[1] که اطلاق چنین امری شامل همسر به تنهایی و همسر به همراه فرزند خواهد بود؛ اما فهم مراد از استعمال تنها با توجه به قرائن شناخته می گردد؛ چنانکه در مورد آیه ی تطهیر با آنکه «اهل بیت» با توجه به معنای لغوی آن و یا استعمال آن در آیات دیگر شامل همسر نیز بوده؛ اما با توجه به استعمال خاص آن در مورد خمسه ی  طیبه، خطاب آن شامل همسران پیامبر (صلی الله علیه و آله) نمی گردد. موفق باشید. [1] . فراهيدى، خليل بن احمد، كتاب العين - قم، چاپ: دوم، 1409 ه.ق، ج4، ص89.: «و أَهْلُ‏ الرجل: أخضُّ الناس به، و أهلُ‏ البيت: سُكانه»؛ ازهرى، محمد بن احمد، تهذيب اللغة - بيروت، چاپ: اول، 1421 ه.ق، ج6، ص220.: «و أَهْلُ‏ البيت: سكانه‏. و كذا أَهْلُ‏ الماء. و منه‏ الْحَدِيثُ‏" إِنَّ لِلْمَاءِ أَهْلًا". أي سكانا يسكنونه‏».

سلام عليكم در مورد محور اول سخن به عکس برداشت شماست. یعنی می بایست دلیلی بیاورید که اهل بیت تنها شامل بیتی است که در آن فرزند وجود داشته و شامل همسر به تنهایی نمی شود. نتیجه ی برداشت جنابعالی آن است که تا فرزندی از زن حاصل نشده اطلاق این واژه صحیح نباشد. به عنوان مثال پس از ازدواج حضرت امیر (علیه السلام) با حضرت صدیقه ی طاهره(علیها السلام) اطلاق این واژه بر آنان صحیح نبوده و پس از آنکه اولین فرزند متولد گردید چنین اطلاقی صحیح باشد. اما استشهاد به داستان مادر موسی (علیه السلام) عرض گردید که این امر نه به لحاظ وضع این واژه بر خصوص خانه ای که صاحب فرزند بوده؛ بلکه بخاطر قرینه ی خارجی است که چنین قرینه ای نیز دخالتی در صحت اطلاق این لفظ بر خصوص خانواده ای که صاحب فرزند است ندارد. همچنین در بحث سلام به اهل بیت (علیکم) که چنین امری به واسطه ی قرینه ی خارجی است نه آنکه اقتضای لفظ «اهل البیت» باشد. بر این اساس با ازدواج مرد، بنای خانواده ی وی شکل گرفته و به همراه وی که زوجه ی اوست اهل و اهل بیت او اطلاق می گردد. سخن در مورد «سکان البیت» نیز به همین شکل است که مراد از آن ساکنین خانه است که ناظر به وجه غالبی آن است و چنین امری نافی صحت اطلاق در مورد کمتر از سه نفر در یک خانه نخواهد بود. موفق باشید.

نکاتی در مورد «اهل» و «اهل البیت»

1. اهل از نظر لغوی اسم جنس جمعی است که مفردی برای آن نیست، بر این اساس در بیان معنای «اهل البیت» ساکنین بیت آورده شده که از باب مطابقت است.
2. اهل شخص نزدیکترین افراد وی بوده، که بر این اساس «اهل» بر زوجه نیز اطلاق شده؛ هر چند می توان گفت این اطلاق )از آنجا که رابطه ی زن و مرد قابل گسستن بوده استعمال حقیقی نبوده و( مجازی است، چنانکه برخی از اهل لغت بدان تصریح نموده اند؛[1] و در بیان «زید بن ارقم» نیز در توضیح اهل بیت پیامیر (صلی الله علیه و آله) آمده است.[2] بخلاف سایر افراد از اقارب مرد که رابطه نسبی آنان از مرد قابل انفکاک نیست مگر به اعتباری خاص.[3]
3. «بیت» دارای سه اطلاق بوده:

الف) «بیت السکنی» و خانه ی محل سکونت. بر این اساس (ال) ال (عهد) بوده و مراد از آن افرادی اند که در خانه ی وی سکونت می کنند، که در آیه ی: «رَحْمَتُ اللَّهِ وَ بَرَكاتُهُ عَلَيْكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ إِنَّهُ حَمِيدٌ مَجِيدٌ»؛[4] ظاهرا این معنا مورد اراده است؛ چنانکه در آیه ی شریفه ی: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُيُوتَ النَّبِيِّ إِلاَّ أَنْ يُؤْذَنَ لَكُم‏».[5] «اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد! در خانه‏هاى پيامبر داخل نشويد مگر به شما براى صرف غذا اجازه داده شود...». که مراد از آن بیوتی است که هر یک از این خانه ها مختص یکی از زنان آن حضرت بوده است. با آنکه در این بیوت جز همسران آن حضرت شخص دیگری ساکن نبوده است و این زنان جز «ماریه» صاحب فرزند نبودند. ب) بیت العشیرة و اقارب. چنانکه در «بیت الاموی» و «بیت العلوی» (علیه السلام) این معنا مورد اراده است و این معنایی است که «زید بن ارقم»  آنرا از ازواج پیامبر (صلی الله علیه و آله) نفی نمود.[6] ج) اطلاقی خاص در نزد متکلم. چنانکه این معنا در مورد «اهل البیت» در آیه ی تطهیر و آیه ی «نور» [7]مورد اراده است که مراد از آن بیت خاصی در راستای اهداف نبوت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) است؛ چنانکه چنین امری در بسیاری از موارد مقیّد به نبوت شده است: «اهل بیت النبوة» و در بیان معصومین و زیارات آنان بدین امر تصریح شده است. بر این اساس در حدیث کسا چنین امری از «ام سلمة» نفی شده؛ اما اهلیّت برای آن بانو در کلام پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) اثبات شده است. [8] مرحوم علامه جعفر مرتضی عاملی نیز در این رابطه می نویسند: «أنه أخبرها أنها من أهله، أما من هم تحت الكساء، فهم أهل بيته (أي بما هو نبي و رسول). لا بما هم من سكان البيت، لأن الأزواج كن يسكن البيت أيضا، في حين أن عليا و فاطمة و الحسنين «عليهم السلام» لم يكونوا كذلك، بل كان لهم بيت سكنى خاص بهم ».[9]

4. عدم خلط معنای لغوی با معنای استفاده شده از قراین. که بیشتر مطالبی که بیان فرمودید ناظر به معنای مستفاد از قراین و نه از معنای لغوی افظ است.

  [1] . مرتضى زبيدى، محمد بن محمد، تاج العروس - بيروت، چاپ: اول، 1414 ه.ق، ج14، ص36.: «و من المجازِ الأَهْلُ‏ للرجُلِ زَوْجَتُه‏ و يَدْخلُ فيه الأَولاد». [2] . مسلم بن حجاج، صحيح مسلم، 5جلد، دار الحديث - مصر - قاهره، چاپ: 1، 1412 ه.ق، ج4، ص1874. : «عَنْ زَيْدِ بْنِ أَرْقَمَ. قَالَ: دَخَلْنَا عَلَيْهِ فَقُلْنَا لَهُ: لَقَدْ رَأَيْتَ خَيْرًا. لَقَدْ صَاحَبْتَ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَ وَ صَلَّيْتَ خَلْفَهُ. وَ سَاقَ الْحَدِيثَ بِنَحْوِ حَدِيثِ أَبِي حَيَّانَ. غَيْرَ أَنَّهُ قَالَ «أَلَا وَ إِنِّي تَارِكٌ فِيكُمْ ثَقَلَيْنِ: أَحَدُهُمَا كِتَابُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ. هُوَ حَبْلُ اللَّهِ‏ . مَنْ اتَّبَعَهُ كَانَ عَلَى الْهُدَى. وَ مَنْ تَرَكَهُ كَانَ عَلَى ضَلَالَةٍ». وَ فِيهِ: فَقُلْنَا: مَنْ أَهْلُ‏ بَيْتِهِ؟ نِسَاؤُهُ‏؟ قَالَ: لَا. وَ ايْمُ اللَّهِ! إِنَّ الْمَرْأَةَ تَكُونُ مَعَ الرَّجُلِ الْعَصْرَ مِنْ الدَّهْرِ. ثُمَّ يُطَلِّقُهَا فَتَرْجِعُ إِلَى أَبِيهَا وَ قَوْمِهَا. أَهْلُ بَيْتِهِ أَصْلُهُ، وَ عَصَبَتُهُ الَّذِينَ حُرِمُوا الصَّدَقَةَ بَعْدَهُ». [3] . چنانکه در نفی چنین رابطه ای در فرزند نوح (علیه السلام) مشاهده می شود. [4] . هود/73. [5] . الاحزاب/53. [6] . مسلم بن حجاج، صحيح مسلم، 5جلد، دار الحديث - مصر - قاهره، چاپ: 1، 1412 ه.ق، ج4، ص1873.: «وَ مَنْ‏ أَهْلُ‏ بَيْتِهِ‏؟ يَا زَيْدُ! أَ لَيْسَ نِسَاؤُهُ مِنْ أَهْلِ بَيْتِهِ؟ قَالَ: نِسَاؤُهُ مِنْ أَهْلِ بَيْتِهِ. وَ لَكِنْ أَهْلُ بَيْتِهِ مَنْ حُرِمَ‏ الصَّدَقَةَ بَعْدَهُ. قَالَ: وَ مَنْ هُمْ؟ قَالَ: هُمْ آلُ عَلِيٍّ، وَ آلُ عَقِيلٍ، وَ آلُ جَعْفَرٍ، وَ آلُ عَبَّاسٍ. قَالَ: كُلُّ هَؤُلَاءِ حُرِمَ الصَّدَقَةَ؟ قَالَ: نَعَم‏». [7] . النور/36. [8] . الحاکم النیسابوری، المستدرک علی الصحیحین، ج2، ص451.: «عن أم سلمة رضي الله عنها أنها قالت : في بيتي نزلت هذه الآية { إنما يريد الله ليذهب عنكم الرجس أهل البيت } قالت : فأرسل رسول الله صلى الله عليه و سلم إلى علي و فاطمة و الحسن و الحسين رضوان الله عليهم أجمعين فقال : اللهم هؤلاء أهل بيتي قالت أم سلمة : يا رسول الله ما أنا من أهل البيت ؟ قال : إنك أهلي خير و هؤلاء أهل بيتي اللهم أهلي أحق». [9] عاملى، جعفر مرتضى، الصحيح من سيرة الإمام علي عليه السلام (المرتضى من سيرة المرتضى)، 20جلد، المركز الاسلامي للدراسات - بيروت، چاپ: دوم، 1430 ه.ق، ج8، ص139.

بر اين اساس مي گوئیم: اهل بیت شخص از نظر لغت و استعمال بر کسانی اطلاق می گردد که همراه مرد زندگی می کنند، چه این افراد زنان یک مرد بوده؛ یا اقربای نزدیک او که با وی زندگی می کنند و چه خانواده ای که متشکل از زن و فرزندان است. تنها تفاوتی که در این استعمال وجود داشته در آن است که چنین نسبی قابل انفکاک نسبت به زن بوده؛ لذا برخی بیان داشته اند که استعمال«اهل» بر زن به صورت مجاز است؛ اما کسی نمی تواند منکر استعمال لفظ «اهل» و یا «اهل بیت» بر همسران و یا همسر شود؛ زیرا چنین استعمالی (استعمال اهل بیت بر زن) استعمالی شایع است چنانکه ظهور بیانی از امام صادق (علیه السلام) در مورد «عمران بن عبدالله قمی» نیز اینچنین است. «ابان بن عثمان» از یاران امام صادق (علیه‌السلام) مى گوید: هنگامى که «عمران» به نزد امام صادق (علیه‌السلام) آمد، حضرت او را در کنار خود جاى داده و فرمودند: چگونه اى؟ فرزندت چطور است؟ خویشانت چگونه اند؟ حال پسران عمویت چطور است؟ اهل خانه ات چه حال دارند؟ « مُحَمَّدُ بْنُ مَسْعُودٍ وَ عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدٍ، قَالا حَدَّثَنَا الْحُسَيْنُ بْنُ عُبَيْدِ اللَّهِ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَلِيٍّ، عَنْ أَحْمَدَ بْنِ حَمْزَةَ، عَنِ الْمَرْزُبَانِ بْنِ عِمْرَانَ، عَنْ أَبَانِ بْنِ عُثْمَانَ، قَالَ‏، دَخَلَ عِمْرَانُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الْقُمِّيُّ عَلَى أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه اسلام)، فَقَرَّبَهُ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ، فَقَالَ لَهُ كَيْفَ أَنْتَ وَ كَيْفَ وُلْدُكَ وَ كَيْفَ أَهْلُكَ وَ كَيْفَ بَنُو عَمِّكَ وَ كَيْفَ‏ أَهْلُ‏ بَيْتِكَ‏ ثُمَّ حَدَّثَهُ مَلِيّاً فَلَمَّا خَرَجَ...».[1] موفق باشید.   [1] . الکشی، رجال الکشی، ص334، ترجمه: 609.

با سلام و عرض ادب 1) متن عربی کلام علامه جعفر مرتضی (ره) را در مورد استناد خویش بیان بفرمایید. 2) در روایتی که بیان گردید بیان بفرمایید منظور از «اهل بیت» کیست؟ 3) در خانه ای که ساکنان آنرا یک مرد و یا یک زن تشکیل می دهد و یا یک زن و چند زن بدون آنکه فرزندی نباشد؛ چنانکه در آیه ی «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُيُوتَ النَّبِيِّ إِلاَّ أَنْ يُؤْذَنَ لَكُم‏»به افراد ساکن در این بیت چه لفظ و عنوانی اطلاق می گردد. 3) بر فرض که استعمال اهل بیت در مورد زن صحیح نباشد نحوه استنباط از آیه تطهیر علیه مخالفین را بیان بفرمایید و بیان بفرمایید کدام یک از عالمان شیعه چنین برداشتی را نموده اند.  

جمع بندی پرسش: آیا «اهل بیت» در قرآن یا روایات و یا محاورات در مورد همسر به تنهایی اطلاق شده یا خیر اهل بیت تنها شامل بیتی است که صاحب فرزند است؟ بر این اساس آیا می توان گفت در آیه ی تطهیر به واسطه ی عدم استعمال اهل بر همسر، مراد از  «اهل» خصوص اصحاب کساء است؟ پاسخ: تعیین مصداق در این استعمالات با قرائن قابل تشخیص است. زیرا «اهل بیت» به افراد ساکن در یک خانه که پیوندی جامع با یکدیگر داشته استعمال می گردد؛ خواه در آن خانه فرزندی به همراه همسر وجود داشته و یا اینکه اساسا فرزندی وجود نداشته و مرد و زن به تنهایی با یکدیگر زندگی کنند. چنانکه در زبان عرب در جمله ی: «کیف اهلک» پرسش از حال همسر است. اما آنچه در آیه ی تطهیر است فراتر از چنین امری است؛ زیرا ما منکر اطلاق اهل بر همسر نیستیم؛ بلکه بر اساس قراین آیه و تصریح کلام پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) معتقدیم آیه ی تطهیر تنها مربوط به اصحاب کساء است؛ چنانکه هیچکدام از همسران پیامبر (صلی الله علیه و آله) چنین ادعایی را نداشته اند. بر این اساس عدم شمول آیه ی تطهیر بر همسران به واسطه ی وضع لغوی اهل بر غیر همسر نیست. توضیح: 1) واژه ی: «اهل البيت» دوبار در قرآن کریم آمده است يكى درباره ی حضرت ابراهيم (عليه السّلام) كه ملائكه به همسرش گفتند:«رَحْمَتُ اللَّهِ وَ بَرَكاتُهُ عَلَيْكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ إِنَّهُ حَمِيدٌ مَجِيدٌ» (1)«رحمت خداوند و بركت‏هاى او بر شما خانواده است». که مراد از «البیت» بیت ابراهیم (علیه السلام) است و ديگرى در باره ی اهل بيت رسول خدا (صلّى اللَّه عليه و آله) که می فرماید: «إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً».(2) که مراد از بیت از آنجا که که بیت مقرون با (ال) بوده اشاره به بیتی خاص بوده و شامل بیوت دیگری که ازواج پیامبر (صلی الله علیه و آله) در آن ساکن بوده نمی شود و یک بار نیز به صورت نکره: «اهلَ بیت» آمده است: «وَ حَرَّمْنا عَلَيْهِ الْمَراضِعَ مِنْ قَبْلُ فَقالَتْ هَلْ أَدُلُّكُمْ عَلى‏ أَهْلِ بَيْتٍ يَكْفُلُونَهُ لَكُمْ وَ هُمْ لَهُ ناصِحُون‏».(3) «ما همه ی زنان شيرده را از پيش بر او حرام كرديم (تا تنها به آغوش مادر بازگردد)؛ و خواهرش گفت: «آيا شما را به خانواده ‏اى راهنمايى كنم كه می‏توانند اين نوزاد را براى شما كفالت كنند و خيرخواه او باشند؟!». که مراد از اهل بیت در این آیه خانواده موسی (علیه السلام) می باشد. 2) در صدق معنای «اهل بیت» وجود فرزند الزامی نیست و چنین امری در معنای لغوی «اهل بیت» اخذ نشده است؛ بلکه همین که زنی با مردی زندگی کرده، زن اهل او بوده و «اهل البیت» بر آن دو صادق است.  در کتاب: «مفردات راغب» در بیان تعریف اهل آمده است: «اهل الرجل در اصل كسانى‏ اند كه با او در يك خانه زندگى می كنند، بعد به طور مجاز به كساني كه او و آنها را يك نسب جمع مي كند اهل بيت آن مرد گفته ‏اند».(4) «فیروز آبادی» نیز در «قاموس» می گويد: «اهل مرد، عشيره و اقرباى اوست و اهل الامر واليان امر بوده، اهل خانه، ساكنان آن است و اهل مذهب، عقيده ‏مندان آن است. و ...».(5) در قرآن کریم نیز «اهل» به اموری اضافه شده است: «أَهْلِ الْكِتابِ ... أَهْلُ الْإِنْجِيلِ، ... أَهْلَ الْقُرى‏، ... أَهْلِ الْمَدِينَةِ، ... أَهْلَ الْبَيْتِ، ... أَهْلَ الذِّكْرِ، ... أَهْلِ هذِهِ الْقَرْيَةِ، ... أَهْلِ النَّارِ، ... أَهْلُ التَّقْوى‏ وَ أَهْلُ الْمَغْفِرَةِ». که بیانگر نسبت مضاف به مضاف الیه است که در امری با یکدیگر اشتراک دارند. بر این اساس مشخص است که اهل در صورتى استعمال مي شود كه ميان يك عده افراد، پيوند جامعى بوده باشد مثل پدر، شهر، كتاب، علم و غيره و ميان جامع و آن افراد انسى و الفتى لازم است و كلمه اهل به آن جامع اضافه مي شود مثل «اهل الكتاب». (6) 3) اهل شخص نزدیکترین افراد به وی بوده، که بر این اساس «اهل» بر زوجه نیز اطلاق می شود؛ هر چند می توان گفت این اطلاق از آنجا که رابطه ی زن و مرد قابل گسستن بوده استعمال حقیقی نبوده و مجازی است، چنانکه برخی از اهل لغت بدان تصریح نموده اند؛(7) و در بیان «زید بن ارقم» نیز در توضیح اهل بیت پیامیر (صلی الله علیه و آله) آمده است.(8) بخلاف سایر افراد از اقارب مرد که رابطه نسبی آنان از مرد قابل انفکاک نیست مگر به اعتباری خاص.(9) 4) همچنین «بیت» دارای سه اطلاق است: الف) «بیت السکنی» و خانه ی محل سکونت. بر این اساس (ال) ال (عهد) بوده و مراد از آن افرادی اند که در خانه سکونت می کنند، که در «رَحْمَتُ اللَّهِ وَ بَرَكاتُهُ عَلَيْكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ إِنَّهُ حَمِيدٌ مَجِيدٌ».(10) ظاهرا این معنا مورد اراده است؛ چنانکه در آیه ی شریفه ی: «يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَدْخُلُوا بُيُوتَ النَّبِيِّ إِلاَّ أَنْ يُؤْذَنَ لَكُم‏».(11) «اى كسانى كه ايمان آورده ‏ايد! در خانه‏ هاى پيامبر داخل نشويد مگر به شما براى صرف غذا اجازه داده شود...». مراد از آن بیوتی است که هر یک از آن مختص یکی از زنان آن حضرت بوده است با آنکه در این بیوت جز همسران آن حضرت شخص دیگری ساکن نبوده است و این زنان جز «ماریه» صاحب فرزند نبودند. ب) «بیت العشیرة و اقارب». چنانکه در «بیت الاموی» و «بیت العلوی» (علیه السلام) این معنا مورد اراده است و این معنایی است که «زید بن ارقم»  آنرا از ازواج پیامبر (صلی الله علیه و آله) نفی نمود.(12) ج) اطلاقی خاص در نزد متکلم. چنانکه این معنا در مورد «اهل البیت» در آیه ی تطهیر و آیه ی «نور» (13) مورد اراده است که مراد از آن بیت خاصی در راستای اهداف نبوت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) است؛ چنانکه چنین امری در بسیاری از موارد مقیّد شده است: «اهل بیت النبوة» و در بیان معصومین و زیارات آنان بدین امر تصریح شده است. بر این اساس در حدیث کسا چنین امری از «ام سلمة» نفی شده؛ اما اهلیّت برای آن بانو در کلام پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) اثبات شده است. (14) نتیجه: اهل بیت شخص از نظر لغت و استعمال بر کسانی اطلاق می گردد که همراه مرد زندگی می کنند، چه این افراد زنان یک مرد بوده؛ یا اقربای نزدیک او که با وی زندگی می کنند و چه خانواده ای که متشکل از زن و فرزندان است. تنها تفاوتی که در این استعمال وجود داشته در آن است که چنین نسبی قابل انفکاک نسبت به زن بوده لذا برخی بیان داشته اند که استعمال«اهل» بر زن به صورت مجاز است اما کسی نمی تواند منکر استعمال لفظ «اهل» و یا «اهل بیت» بر همسران و یا همسر شود؛ زیرا چنین استعمالی (استعمال اهل بیت بر زن) استعمالی شایع است. اما مراد از مصداق «اهل» تنها با قرائن قابل شناخت است و در آیه ی تطهیر نیز به واسطه ی قرائن داخلی و خارجی قطعی در آیه مراد از «اهل» خصوص اصحاب کسا بیان شده است.   پی نوشت ها: 1. هود/73. 2. الاحزاب/33. 3. القصص/12.: «ما همه زنان شيرده را از پيش بر او حرام كرديم (تا تنها به آغوش مادر برگردد)؛ و خواهرش (به مأموران فرعون) گفت: «آيا شما را به خانواده‏اى راهنمائى كنم كه مى‏توانند اين نوزاد را براى شما كفالت كنند و خيرخواه او باشند»؟!». 4. الراغب الاصبهانی، مفردات الفاظ القرآن، دارالعلم، ص96. 5. فیروز آبادی، قاموس المحیط، ص1245.: «أَهْلُ الرجُلِ: عَشيرَتُه وذَوُو قُرْباهُ... وأَهْلُ الأمرِ: وُلاتُه و للبيتِ: سُكَّانُه و للمَذْهَبِ: من يَدينُ به و للرجُل: زَوْجَتُه كأَهْلَتِه و للنبيِّ: أزْوَاجُه وبناتُه وصِهْرُه عليٌّ رضي الله تعالى عنه أَو نِساؤُه والرِّجالُ الذين هُمْ آلُه و لكلِّ نَبيٍّ : أُمَّتُه . ومكانٌ آهِلٌ : له أَهْلٌ». 6 . ر.ک: علی اکبر قرشی، قاموس قرآن، دارالکتب الاسلامیة، ج2، ص133. 7 . مرتضى زبيدى، محمد بن محمد، تاج العروس - بيروت، چاپ: اول، 1414 ه.ق، ج14، ص36.: «و من المجازِ الأَهْلُ‏ للرجُلِ زَوْجَتُه‏ و يَدْخلُ فيه الأَولاد». 8. مسلم بن حجاج، صحيح مسلم، 5جلد، دار الحديث - مصر - قاهره، چاپ: 1، 1412 ه.ق، ج4، ص1874. : «عَنْ زَيْدِ بْنِ أَرْقَمَ. قَالَ: دَخَلْنَا عَلَيْهِ فَقُلْنَا لَهُ: لَقَدْ رَأَيْتَ خَيْرًا. لَقَدْ صَاحَبْتَ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ سَلَّمَ وَ صَلَّيْتَ خَلْفَهُ. وَ سَاقَ الْحَدِيثَ بِنَحْوِ حَدِيثِ أَبِي حَيَّانَ. غَيْرَ أَنَّهُ قَالَ «أَلَا وَ إِنِّي تَارِكٌ فِيكُمْ ثَقَلَيْنِ: أَحَدُهُمَا كِتَابُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ. هُوَ حَبْلُ اللَّهِ‏ . مَنْ اتَّبَعَهُ كَانَ عَلَى الْهُدَى. وَ مَنْ تَرَكَهُ كَانَ عَلَى ضَلَالَةٍ». وَ فِيهِ: فَقُلْنَا: مَنْ أَهْلُ‏ بَيْتِهِ؟ نِسَاؤُهُ‏؟ قَالَ: لَا. وَ ايْمُ اللَّهِ! إِنَّ الْمَرْأَةَ تَكُونُ مَعَ الرَّجُلِ الْعَصْرَ مِنْ الدَّهْرِ. ثُمَّ يُطَلِّقُهَا فَتَرْجِعُ إِلَى أَبِيهَا وَ قَوْمِهَا. أَهْلُ بَيْتِهِ أَصْلُهُ، وَ عَصَبَتُهُ الَّذِينَ حُرِمُوا الصَّدَقَةَ بَعْدَهُ». 9. چنانکه در نفی چنین رابطه ای در فرزند نوح (علیه السلام) مشاهده می شود. 10 . هود/73. 11. الاحزاب/53. 12. مسلم بن حجاج، صحيح مسلم، 5جلد، دار الحديث - مصر - قاهره، چاپ: 1، 1412 ه.ق، ج4، ص1873.: «وَ مَنْ‏ أَهْلُ‏ بَيْتِهِ‏؟ يَا زَيْدُ! أَ لَيْسَ نِسَاؤُهُ مِنْ أَهْلِ بَيْتِهِ؟ قَالَ: نِسَاؤُهُ مِنْ أَهْلِ بَيْتِهِ. وَ لَكِنْ أَهْلُ بَيْتِهِ مَنْ حُرِمَ‏ الصَّدَقَةَ بَعْدَهُ. قَالَ: وَ مَنْ هُمْ؟ قَالَ: هُمْ آلُ عَلِيٍّ، وَ آلُ عَقِيلٍ، وَ آلُ جَعْفَرٍ، وَ آلُ عَبَّاسٍ. قَالَ: كُلُّ هَؤُلَاءِ حُرِمَ الصَّدَقَةَ؟ قَالَ: نَعَم‏». 13. النور/36. 14. الحاکم النیسابوری، المستدرک علی الصحیحین، دار الكتب العلمية – بيروت، ج2، ص451.: «عن أم سلمة (رضي الله عنها) أنها قالت : في بيتي نزلت هذه الآية { إنما يريد الله ليذهب عنكم الرجس أهل البيت } قالت : فأرسل رسول الله (صلى الله عليه وآله و سلم) إلى علي و فاطمة و الحسن و الحسين (رضوان الله عليهم أجمعين) فقال : اللهم هؤلاء أهل بيتي قالت أم سلمة : يا رسول الله ما أنا من أهل البيت ؟ قال : إنك أهلي خير و هؤلاء أهل بيتي اللهم أهلي أحق».