جمع بندی دین و مذهب ؛ عامل ترویج نفاق و دو رویی در جامعه

پرسش:
نفاق، دورویی، ریا و تزویر که از بدترین خصوصیات اخلاقی هستند، نه در میان جوامع کفر و خانواده های غیر مذهبی، که در میان جوامع مذهبی ظهور و بروز پیدا میکند. چرا که هیچ دلیلی وجود ندارد که افراد غیر مذهبی تظاهر کنند و یا به دورویی روی بیاورند. چراکه به راحتی میتوانند عقائد و سلائق خود را ابراز کنند و نگران چیزی نباشند. اما همین افراد وقتی در جوهای مذهبی قرار میگیرند مجبور هستند خودسانسوری کنند و اهداف شوم خود را در ظاهری آراسته به دست آورند.
آیا این مسئله یکی از آسیب های حکومت دینی و یا به طور کلی جوهای مذهبی محسوب نمی شود؟ برای مقابله با آن چه باید کرد؟

پاسخ:
نفاق و دورویی و دروغ و ریا و تزویر همه رفتارهایی هستند که اگرچه به خودی خود بد هستند، اما نشان دهنده وجود یک سری رفتارهای ارزشمند در جامعه هستند، بنابراین:

اولا: این که آنها را مختص به جوامع دین دار بدانیم قطعا صحیح نیست، چون حتی در سکولارترین و لیبرالیستی ترین جوامع هم باز بالاخره ارزش های رفتاری وجود دارند، یعنی اگرچه مردم تعالیم دین را باور نداشته و میتوانند فی الجمله سلایق و علایق خود را ابراز کنند، اما این بدین معنا نیست که رفتارها در این جوامع به خوب و بد تقسیم نشوند!! و طبیعتا با تقسیم رفتارها و اعتقادات به خوب و بد، ریا و دروغ و دورویی جای خود را باز خواهد کرد.

ثانیا: هیچ جامعه ای معتقد به آزادی مطلق و بی قید و شرط نیست، اینطور نیست که در جوامع بی دین مطلقا مردم در ابراز نظر و رفتارها آزاد باشند، بالاخره محدودیت هایی وجود دارد و همین محدودیت ها راه را برای دروغگویی و دورویی و مانند آن باز می کند.

ثالثا: عمده علت دورویی و دروغگویی و مانند آن منافع و مطامع دنیوی است، که شما هم به درستی از آن به «اهداف شوم» تعبیر کرده اید، روشن است که حتی در جامعه دینی اگر کسی دروغ می گوید آن را برای به دست آوردن آخرت نمی گوید، یا برای به دست آوردن آخرت ریا نمیکند، بلکه همه به خاطر منافع دنیوی است، بنابراین از این بابت جوامع دیندار و جوامع بی دین تفاوتی ندارند، در جوامع بی دین هم برای استعمار، برای اختلاس، برای رأی آوردن، برای جلب ثروت و منافع دیگر دروغ گفته میشود، و دورویی و تزویر و مانند آن هم جریان می یابد، بنابراین دروغگویی و ریا صرفا برای مومن جلوه دادن نیست تا بگوییم این رذائل رفتاری منحصر در جوامع دینی است.

رابعا: حتی اگر بر تمامی نکات پیشین چشم بسته، و بر فرض بپذیریم که دروغ و تزویر و نفاق و دورویی فقط در جوامع دین دار وجود دارند همان طور که اشاره شد علت آن نه خود دین، و دین داری، بلکه وجود رفتارهای ارزشمندی است که انسان ها را وادار می کند خود را از آن دسته نشان دهند، بنابراین نمی توان گفت به خاطر وجود دروغ و نفاق و ریا باید دست از دین شست!! هرگز کسی به وجود جواهرات اعتراض نمی کند به این بهانه که وجود آنها سبب رونق یافتن بدلیجات میشود!!
آنچه دین می آورد ایمان و اعتقاد درست، و عمل صحیح است، اما طبیعتا لازمه آوردن اعتقادات و رفتارهای صحیح این است که برخی در قالب دروغ و تزویر و ریا خود را مومن و اهل عمل صالح معرفی می کنند، این سوء استفاده ها، هرگز دلیل خوبی برای تعطیل ساختن اصل ایمان و عمل صالح نیست!!

خامسا: علی رغم این که دروغ و دورویی منتسب به دین نبوده و نیست، اتفاقا خود دین هم نسبت به این رفتارها نقش بازدارندگی داشته و از این رفتارها به شدت نهی کرده است، به عنوان نمونه پیامبر(صلی الله علیه و آله) می فرمایند: «الْمُؤْمِنُ إِذَا كَذَبَ مِنْ غَيْرِ عُذْرٍ لَعَنَهُ سَبْعُونَ أَلْفَ مَلَكٍ وَ خَرَجَ مِنْ قَلْبِهِ نَتْنٌ حَتَّى يَبْلُغَ الْعَرْشَ وَ يَلْعَنُهُ حَمَلَةُ الْعَرْشِ وَ كَتَبَ اللَّهُ عَلَيْهِ لِتِلْكَ الْكَذِبَةِ سَبْعِينَ زَنْيَةً أَهْوَنُهَا كَمَنْ يَزْنِي مَعَ أُمِّهِ»؛ مؤمن هرگاه بدون عذر دروغی بگوید هفتاد هزار ملک او را لعنت می‌کنند و بوی بدی از قلبش بیرون می‌آید که تا به عرش می‌رسد و خداوند به سبب این دروغ، گناه هفتاد زنا که کمترین آن زنای با مادر است را برای او می‌نویسد.(1)

امام حسن عسکری(علیه السلام) می فرمایند: «جُعِلَتِ الْخَبَائِثُ فِي بَيْتٍ وَ جُعِلَ مِفْتَاحُهُ الْكَذِب‏»؛ تمام پلیدی ها در خانه ای قرار گرفته است و کلید آن دروغ است.(2) همچنین پیامبر(صلی الله علیه و آله) در مورد دورویی می فرمایند: «مَنْ كَانَ لَهُ وَجْهَانِ فِي الدُّنْيَا كَانَ لَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ لِسَانَانِ مِنْ نَار»؛ کسي که در دنيا داراي دو چهره باشد در روز قيامت داراي دو زبان آتشين خواهد بود.(3)

بنابراین راه مصونیت جوامع، چه جوامع دینی و چه جوامع غیر دینی فرهنگ سازی در این خصوص است، آگاه سازی مردم نسبت به قبح این رفتارها و سعی بر ارتقاء سطح اخلاقیات مردم؛ و در این خصوص هم تفاوتی بین مردم دین دارد و بی دین وجود ندارد، بلکه با توجه به مبانی دینی و اخروی که مردم دین دار باور دارند، اصلاح دین داران در این خصوص هموارتر است.

پی نوشت ها:
1. مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، دار إحياء التراث العربي‏، بیروت، چاپ دوم، 1403ق، ج69، ص263.
2. همان، ج69، ص263.
3. همان، ج72، ص204.