ختنه در زمان پیامبر (صلوات الله علیه) به چه شکل بوده؟

#2


width: 700	align: center


[TD="align: center"]با نام و یاد دوست
[/TD]


[TD="align: center"]
[/TD]




کارشناس بحث: استاد واسع




[TD][/TD]

۱۳۹۷/۰۸/۱۴ - ۱۶:۱۸

#3

ارسال پیام

واسع

بسمه تعالی
با سلام و احترام

در ارتباط با مسأله ختنه در آموزه های دینی به ویژه روایات وارده از معصومین (علیهم السلام) نکات مهمی بیان شده است. که به صورت فهرست وار به آن اشاره می کنیم.

وجوب ختنه کردن پسران

ختنه كردن پسرها واجب است و در روز هفتم مستحب است‌ و تأخير از روز هفتم جايز مى‌باشد. و اگر تا بعد از بلوغ تأخير بيفتد واجب است كه خود را ختنه كند حتى اگر كافر ختنه نشده مسلمان شود واجب است كه ختنه شود اگر چه سالخورده باشد و بر ولى واجب نيست كه بچه را تا زمان بلوغش ختنه نمايد. پس اگر بدون ختنه بالغ شد بر خودش واجب است اگر چه احوط آن است كه او را ختنه نمايد و در صحت نماز بنابر اقوى شرط نيست. ختنه‌ كننده حربى يا ذمى باشد اشكال ندارد‌ پس اسلام در او معتبر نمى‌باشد. اگر بچه به صورت ختنه شده متولد شود ختنه نمودن او ساقط مى‌شود‌ اگر چه كشيدن تيغ بر محل به جهت رسيدن به سنت و پيروى از آن مستحب است.(1)

دعا کردن به هنگام ختنه نوزاد

كتاب من لا يحضره الفقيه‏ به نقل از مرازم بن حكيم می نویسد: امام صادق (عليه السلام) فرمود كه هنگام ختنه پسر بچّه بگويد: «بار الها! اين، سنّت تو و سنّت پيامبر توست( كه درودت بر او و خاندان او باد)، و اين پيروى ما از تو و پيامبر توست، به جهت خواست تو و اراده تو و حكم تو به كارى كه آن را خواسته ‏اى و حكمى كه قطعى‏ اش كرده ‏اى و فرمانى كه آن را نافذ دانسته‏ اى. از اين رو، به خاطر چيزى كه تو از من بدان آگاه ‏ترى، در ختنه‏ و حجامت، سوزش آهن را به او چشاندم. بار الها! پس او را از گناهان، پاك و عمرش را طولانى و آسيب‏ ها و دردها را از بدن و جسمش بگردان و بر دارايى او بيفزا و فقر را از او دفع كن. بى گمان، تو مى‏دانى و ما نمى‏دانيم».(2)

شرط صحت طواف در حج و عمره

فقها درباب شروط صحت طواف یکی از شروط را ختنه کردن دانسته اند. لذا گفته اند یکی از شرایط صحت حج یا عمره ختنه كردن است در حق مردان، پس بدون آن طواف باطل است، و اين شرط دربارۀ زنان نيست، و احوط ثبوت اين شرط است دربارۀ اطفال كوچك، پس اگر بدون ختنه طواف كنند يا طواف دهند آنها را طواف نساء از ايشان باطل خواهد بود، در نتیجه در صورت ازدواج بعد از بلوغ همسرشان برایشان حلال نخواهد بود مگر اینکه مجددا طواف نساء توسط خودشان یا توسط نایب انجام شود.(3)

استحباب ولیمه دادن در ختنه کردن

پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله) فرمودند: وليمه دادن (مهمانى كردن)، تنها در پنج مورد است: در عُرس، خُرس، عِذار، وِكاز و رِكاز. عُرس: هنگام ازدواج است؛ خُرس: زمان تولّد فرزند؛ عِذار: هنگام ختنه‏ كردن؛ وِكاز، زمان خريد خانه؛ رِكاز: موقع بازگشت از مكّه (حج).(4)

ختنه کردن از حقوق نوزاد بر والدین

در برخی از پژوهش ها ختنه کردن به عنوان یکی از حقوق فرزندان بر والدین شمرده شده است . مانند اینکه در کتاب حکمت نامه کودک در فصل اوّل درباره حقوق نوزاد می خوانیم: اين حقوق(حقوق کودک بر والدین) عبارت‏ اند از: 1. بزرگداشت تولّد، 2. غسل ولادت، 3. اذان گفتن در گوش راست و اقامه گفتن در گوش چپ، 4. كام برداشتن با آب فرات و تربت سيّد الشهدا، 5. انتخاب نام نيكو، 6. تراشيدن سر و صدقه دادن هم ‏وزن آن طلا يا نقره، 7. عقيقه كردن، 8. ختنه‏ كردن.(5)

عدم منافات آن با خلقت و حکمت الهی

در کتاب الاحتجاج: از جمله پرسش‏هاى فراوان زنديق كه از امام صادق (عليه السلام) پرسيد، اين بود كه گفت: پس مرا آگاه كن كه آيا بر چيزى از آفرينش خدا و تدبير او مى‏ توان خُرده گرفت؟
فرمود: «نه».
گفت: خداوند، مردمان را چنان آفريده كه آلت تناسلى‏شان لايه ‏اى اضافى داشته باشد. آيا اين كار او حكيمانه است يا بيهوده؟
فرمود: «بلكه كارى حكيمانه از اوست».
گفت: آفرينش خدا را دگرگون ساختيد و كار خود را در ختنه و بريدن لايه ختنه‏ گاه، درست‏ تر از آن چيزى كه خداوند براى آن آفريده، نهاديد و بر مرد ختنه نكرده، خُرده گرفتيد، در حالى كه خداوند، آن را آفريده است، و ختنه كردن را ستوديد، در حالى كه آن، كار شماست، يا اين كه مى‏گوييد اين كار، از جانب خدا خطا و بى‏ حكمتى بود؟
فرمود: «آن، كارى حكيمانه از خدا و درست است. با وجود اين، او ختنه‏ كردن را سنّت نهاد و بر مردمانش واجب كرد. به همين سان، نوزاد، هر گاه از شكم مادر بيرون بيايد، ناف او را پيوسته به ناف مادرش مى‏ يابيم. خداوند حكيم، آن گونه آن را آفريده و بندگان را به بُريدن آن فرمان داده است و در فرو گذاشتن آن، تباهىِ آشكار براى نوزاد و مادر است و همان سان، دستور داده كه ناخن‏هاى انسان، هر گاه بلند شدند، گرفته شوند و آن روز كه آفرينش انسان را تدبير كرد، توانا بود كه آن را به گونه‏ اى بيافريند كه بلند نشود، و موى سبيل و سر، همان گونه است كه بلند مى‏شود و سپس، چيده مى‏شود، و همان گونه‏ اند گاوان نر كه خداوند، آنها را نرينه آفريده و اخته كردن آنها مناسب‏تر است و در اين، خُرده ‏اى بر تقدير خداوند عز و جل نيست».[6]

عدم جواز اقدام حرام به بهانه ختنه شدن نوزادان

با توجه به آنچه در آموزه های دینی درباره ختنه آمده است نگاه دین به این مساله کاملا روشن است. اما از آنجا که فرهنگ جوامع و آلوده گی هایی که در عرف جامعه نسبت به برخی از مسائل مانند ختنه کردن نوزادان وجود دارد این مساله که ریشه دینی دارد بستری برای معصیت در خانواده هایی می شود که تقید چندانی به آموزه های دینی ندارند و تصور می کنند که اگر دین مبین اسلام ولیمه در باب ختنه را ترغیب نموده است مجوز اقدامات دیگری چون رقص و پایکوبی را نیز صادر کرده است در حالی که ساحت دین از چنین اقداماتی که به دلیل عدم شناخت و معرفت کافی نسبت به دین صورت می گیرد کاملا مبراست. از این رو دین مبین اسلام هیچ گاه مجوز گناه را حتی در مسرت بخش ترین مراسم ها و لحظات زندگی آدمیان صادر نکرده است و این انسان ها هستند که از ناحیه خود مجوز گناه را صادر نموده و به دنبال بهانه ای برای شکستن حدود الهی هستند.

یکسانی کیفیت ختنه کردن به تناسب ابزار طبی زمان های گذشته و حال.

در اینکه در زمان های گذشته مانند زمان پیامبر گرامی اسلام و اهل بیت (علیهم السلام) عمل ختنه به چه صورت و کیفیت انجام می شده است اطلاعات دقیقی در دست نیست هر چند می توان گفت اصل عمل و مقدار ختنه روشن است و با توجه به ابزار طبی هر زمان این اقدام توسط افراد متخصص انجام می شده است زیرا این عمل صرفا از زمان پیامبر(صلی الله علیه و آله) رواج نیافته بلکه در زمان جاهلیت نیز مرسوم بوده است که دین مبین اسلام بر آن مهر تأیید زده است.

در کتاب «علل الشرائع» به نقل از فضيل بن عياض آمده است که به امام صادق (عليه السلام) گفتم: آيا چيزى از سنّت‏ هاى جاهليّت محترم است؟ فرمود: «اهل جاهليّت، هر آنچه را از دين ابراهيم (عليه السلام) بود، تباه ساختند، جز ختنه‏ كردن، ازدواج و حج را. آنان به اين سه، تمسّك جُستند و آنها را تباه نكردند».(7)

از این رو اصل عمل مورد تأیید اسلام بوده و با تأیید و تأکید اسلام به عنوان سنت پیامبر (صلی الله علیه و آله) و شرط صحت قرار گرفتن آن در برخی از عبادات چون طواف، به صورت یک عمل الزامی در فرهنگ اسلامی تلقی می شود. از این رو در کیفیت ختنه و مقدار انجام آن اختلافی وجود ندارد. هر چند گستردگی و پیچیدگی زمان و فزونی جمعیت جوامع کنونی مراکز درمانی را موظف به انجام این عمل توسط متخصصان نموده و در گذشته نیز توسط افراد متخصص انجام می شده است.

بسیاری از مراکز درمانی بخشی را به ختنه کردن اختصاص داده اند که می توان با یافتن شماره تماس آنها ابتدا زمان و هزینه آن را جویا شد و بدان ها مراجعه نمود.

پی نوشت ها:
1. خمينى، سيد روح اللّٰه موسوى - مترجم: اسلامى، على، تحرير الوسيلة - ترجمه، 4 جلد، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، 1425ق، قم - ايران؛ ج‌3، ص: 553.

2 . قمّى، صدوق، محمّد بن على بن بابويه - مترجم: غفارى، على اكبر ، من لا يحضره الفقيه - ترجمه، 6 جلد، نشر صدوق،1409ق، چاپ اول، تهران - ايران؛ ج‌5، ص: 168

3 . دزفولى، مرتضى بن محمد امين انصارى، مناسك حج (محشّٰى، شيخ انصارى)، در يك جلد، مجمع الفكر الإسلامي،1425ق، چاپ اول، قم - ايران، ص: 50.

4. محمدى رى‏شهرى، محمد، تحكيم خانواده از نگاه قرآن و حديث، 1جلد، موسسه علمى فرهنگى دار الحديث، سازمان چاپ و نشر، 1389ش، چاپ دوم، - قم - ايران ؛ ص123.

5. محمدى رى‏شهرى، محمد، حكمت نامه كودك، 1جلد، موسسه علمى فرهنگى دار الحديث، سازمان چاپ و نشر،1391ش، چاپ چهارم، - قم – ايران، ص 8.

6. محمدى رى‏شهرى، محمد، دانش‏نامه عقايد اسلامى، 10جلد، موسسه علمى فرهنگى دار الحديث، سازمان چاپ و نشر، 1386ش، چاپ دوم، قم ، ايران، ج‏5 ؛ ص491.

7. محمدى رى‏شهرى، محمد، دانش‏نامه عقايد اسلامى، 10جلد، موسسه علمى فرهنگى دار الحديث، سازمان چاپ و نشر، 1386ش، چاپ دوم، - قم – ايران، ج 2 ص 215.

۱۳۹۷/۰۸/۱۵ - ۰۶:۱۸

#4

ارسال پیام

etratesamet

آیا در زمان رسول خدا هم پزشک زن در حضور پدر نوزاد ختنه را انجام می دادند و یا از اقتضائات زمان ما و کشور اسلامی! ماست؟

آیا در قم هم وجود مکانی که در آن حیا و عفت اسلامی مورد توجه است برای قشر متدین انتظار زیادی است و یا باید منتظر بنشینیم تا برای این سنت اسلامی نیز دیگران تصمیم گیری کنند؟

۱۳۹۷/۰۸/۲۰ - ۱۴:۵۵

#5

ارسال پیام

بیوتکنولوژیست

شما نگران ختنه کردن نوزاد توسط پزشک زن هستید
در حالی که مکرر دیده ام پزشک مرد در بسیاری مناطق موجود نیست و معاینه اندام های خاص مردانه هم توسط پزشک زن انجام میشود!

۱۳۹۷/۰۸/۲۰ - ۱۵:۳۵

#6

ارسال پیام

جوجه اردک زشت

واقعا برای ختنه یک بچه تاپیک زدید؟؟؟
الان کارشناس این سایت باید چکار کنند؟ آدرس جایی رو بدن که ختنه میکنند؟؟؟
برن وزارت بهداشت شکایت کنند؟؟؟
به نظرم سوال حضرت عالی کاملا بی ربط به موضوع این سایته
جدای ایتکه ختنه فرزند جلوی والدین چ اشکالی داره؟؟؟ پدر و مادر که محرم هستند!!!
چ سوالی پرسیدند که موجب وهن حضرت عالی شده؟

۱۳۹۷/۰۸/۲۰ - ۱۵:۴۴

#7

ارسال پیام

واسع

پرسش: در آموزه های دینی چه مطالبی درباره ختنه کردن وارد شده است و در زمان پیامبر اسلام این مساله به چه صورت انجام می گرفت؟

پاسخ:

در ارتباط با مسأله ختنه در آموزه های دینی به ویژه روایات وارده از معصومین (علیهم السلام) نکات مهمی بیان شده است. که به صورت فهرست وار به آن اشاره می کنیم.

وجوب ختنه کردن پسران

ختنه كردن پسرها واجب است و در روز هفتم مستحب است‌ و تأخير از روز هفتم جايز مى‌باشد. و اگر تا بعد از بلوغ تأخير بيفتد واجب است كه خود را ختنه كند حتى اگر كافر ختنه نشده مسلمان شود واجب است كه ختنه شود اگر چه سالخورده باشد و بر ولى واجب نيست كه بچه را تا زمان بلوغش ختنه نمايد. پس اگر بدون ختنه بالغ شد بر خودش واجب است اگر چه احوط آن است كه او را ختنه نمايد و در صحت نماز بنابر اقوى شرط نيست. ختنه‌ كننده حربى يا ذمى باشد اشكال ندارد‌ پس اسلام در او معتبر نمى‌باشد. اگر بچه به صورت ختنه شده متولد شود ختنه نمودن او ساقط مى‌شود‌ اگر چه كشيدن تيغ بر محل به جهت رسيدن به سنت و پيروى از آن مستحب است.(1)

دعا کردن به هنگام ختنه نوزاد

كتاب من لا يحضره الفقيه‏ به نقل از مرازم بن حكيم می نویسد: امام صادق (عليه السلام) فرمود كه هنگام ختنه پسر بچّه بگويد: «بار الها! اين، سنّت تو و سنّت پيامبر توست( كه درودت بر او و خاندان او باد)، و اين پيروى ما از تو و پيامبر توست، به جهت خواست تو و اراده تو و حكم تو به كارى كه آن را خواسته ‏اى و حكمى كه قطعى‏ اش كرده ‏اى و فرمانى كه آن را نافذ دانسته‏ اى. از اين رو، به خاطر چيزى كه تو از من بدان آگاه ‏ترى، در ختنه‏ و حجامت، سوزش آهن را به او چشاندم. بار الها! پس او را از گناهان، پاك و عمرش را طولانى و آسيب‏ ها و دردها را از بدن و جسمش بگردان و بر دارايى او بيفزا و فقر را از او دفع كن. بى گمان، تو مى‏دانى و ما نمى‏دانيم».(2)

شرط صحت طواف در حج و عمره

فقها درباب شروط صحت طواف یکی از شروط را ختنه کردن دانسته اند. لذا گفته اند یکی از شرایط صحت حج یا عمره ختنه كردن است در حق مردان، پس بدون آن طواف باطل است، و اين شرط دربارۀ زنان نيست، و احوط ثبوت اين شرط است دربارۀ اطفال كوچك، پس اگر بدون ختنه طواف كنند يا طواف دهند آنها را طواف نساء از ايشان باطل خواهد بود، در نتیجه در صورت ازدواج بعد از بلوغ همسرشان برایشان حلال نخواهد بود مگر اینکه مجددا طواف نساء توسط خودشان یا توسط نایب انجام شود.(3)

استحباب ولیمه دادن در ختنه کردن

پيامبر خدا (صلى الله عليه و آله) فرمودند: وليمه دادن (مهمانى كردن)، تنها در پنج مورد است: در عُرس، خُرس، عِذار، وِكاز و رِكاز. عُرس: هنگام ازدواج است؛ خُرس: زمان تولّد فرزند؛ عِذار: هنگام ختنه‏ كردن؛ وِكاز، زمان خريد خانه؛ رِكاز: موقع بازگشت از مكّه (حج).(4)

ختنه کردن از حقوق نوزاد بر والدین

در برخی از پژوهش ها ختنه کردن به عنوان یکی از حقوق فرزندان بر والدین شمرده شده است . مانند اینکه در کتاب حکمت نامه کودک در فصل اوّل درباره حقوق نوزاد می خوانیم: اين حقوق(حقوق کودک بر والدین) عبارت‏ اند از: 1. بزرگداشت تولّد، 2. غسل ولادت، 3. اذان گفتن در گوش راست و اقامه گفتن در گوش چپ، 4. كام برداشتن با آب فرات و تربت سيّد الشهدا، 5. انتخاب نام نيكو، 6. تراشيدن سر و صدقه دادن هم ‏وزن آن طلا يا نقره، 7. عقيقه كردن، 8. ختنه‏ كردن.(5)

عدم منافات آن با خلقت و حکمت الهی

در کتاب الاحتجاج: از جمله پرسش‏هاى فراوان زنديق كه از امام صادق (عليه السلام) پرسيد، اين بود كه گفت: پس مرا آگاه كن كه آيا بر چيزى از آفرينش خدا و تدبير او مى‏ توان خُرده گرفت؟
فرمود: «نه».
گفت: خداوند، مردمان را چنان آفريده كه آلت تناسلى‏شان لايه ‏اى اضافى داشته باشد. آيا اين كار او حكيمانه است يا بيهوده؟
فرمود: «بلكه كارى حكيمانه از اوست».
گفت: آفرينش خدا را دگرگون ساختيد و كار خود را در ختنه و بريدن لايه ختنه‏ گاه، درست‏ تر از آن چيزى كه خداوند براى آن آفريده، نهاديد و بر مرد ختنه نكرده، خُرده گرفتيد، در حالى كه خداوند، آن را آفريده است، و ختنه كردن را ستوديد، در حالى كه آن، كار شماست، يا اين كه مى‏گوييد اين كار، از جانب خدا خطا و بى‏ حكمتى بود؟
فرمود: «آن، كارى حكيمانه از خدا و درست است. با وجود اين، او ختنه‏ كردن را سنّت نهاد و بر مردمانش واجب كرد. به همين سان، نوزاد، هر گاه از شكم مادر بيرون بيايد، ناف او را پيوسته به ناف مادرش مى‏ يابيم. خداوند حكيم، آن گونه آن را آفريده و بندگان را به بُريدن آن فرمان داده است و در فرو گذاشتن آن، تباهىِ آشكار براى نوزاد و مادر است و همان سان، دستور داده كه ناخن‏هاى انسان، هر گاه بلند شدند، گرفته شوند و آن روز كه آفرينش انسان را تدبير كرد، توانا بود كه آن را به گونه‏ اى بيافريند كه بلند نشود، و موى سبيل و سر، همان گونه است كه بلند مى‏شود و سپس، چيده مى‏شود، و همان گونه‏ اند گاوان نر كه خداوند، آنها را نرينه آفريده و اخته كردن آنها مناسب‏تر است و در اين، خُرده ‏اى بر تقدير خداوند عز و جل نيست».[6]

عدم جواز اقدام حرام به بهانه ختنه شدن نوزادان

با توجه به آنچه در آموزه های دینی درباره ختنه آمده است نگاه دین به این مساله کاملا روشن است. اما از آنجا که فرهنگ جوامع و آلوده گی هایی که در عرف جامعه نسبت به برخی از مسائل مانند ختنه کردن نوزادان وجود دارد این مساله که ریشه دینی دارد بستری برای معصیت در خانواده هایی می شود که تقید چندانی به آموزه های دینی ندارند و تصور می کنند که اگر دین مبین اسلام ولیمه در باب ختنه را ترغیب نموده است مجوز اقدامات دیگری چون رقص و پایکوبی را نیز صادر کرده است در حالی که ساحت دین از چنین اقداماتی که به دلیل عدم شناخت و معرفت کافی نسبت به دین صورت می گیرد کاملا مبراست. از این رو دین مبین اسلام هیچ گاه مجوز گناه را حتی در مسرت بخش ترین مراسم ها و لحظات زندگی آدمیان صادر نکرده است و این انسان ها هستند که از ناحیه خود مجوز گناه را صادر نموده و به دنبال بهانه ای برای شکستن حدود الهی هستند.

یکسانی کیفیت ختنه کردن به تناسب ابزار طبی زمان های گذشته و حال.

در اینکه در زمان های گذشته مانند زمان پیامبر گرامی اسلام و اهل بیت (علیهم السلام) عمل ختنه به چه صورت و کیفیت انجام می شده است اطلاعات دقیقی در دست نیست هر چند می توان گفت اصل عمل و مقدار ختنه روشن است و با توجه به ابزار طبی هر زمان این اقدام توسط افراد متخصص انجام می شده است زیرا این عمل صرفا از زمان پیامبر(صلی الله علیه و آله) رواج نیافته بلکه در زمان جاهلیت نیز مرسوم بوده است که دین مبین اسلام بر آن مهر تأیید زده است.

در کتاب «علل الشرائع» به نقل از فضيل بن عياض آمده است که به امام صادق (عليه السلام) گفتم: آيا چيزى از سنّت‏ هاى جاهليّت محترم است؟ فرمود: «اهل جاهليّت، هر آنچه را از دين ابراهيم (عليه السلام) بود، تباه ساختند، جز ختنه‏ كردن، ازدواج و حج را. آنان به اين سه، تمسّك جُستند و آنها را تباه نكردند».(7)

از این رو اصل عمل مورد تأیید اسلام بوده و با تأیید و تأکید اسلام به عنوان سنت پیامبر (صلی الله علیه و آله) و شرط صحت قرار گرفتن آن در برخی از عبادات چون طواف، به صورت یک عمل الزامی در فرهنگ اسلامی تلقی می شود. از این رو در کیفیت ختنه و مقدار انجام آن اختلافی وجود ندارد. هر چند گستردگی و پیچیدگی زمان و فزونی جمعیت جوامع کنونی مراکز درمانی را موظف به انجام این عمل توسط متخصصان نموده و در گذشته نیز توسط افراد متخصص انجام می شده است.

بسیاری از مراکز درمانی بخشی را به ختنه کردن اختصاص داده اند که می توان با یافتن شماره تماس آنها ابتدا زمان و هزینه آن را جویا شد و بدان ها مراجعه نمود.

پی نوشت ها:
1. خمينى، سيد روح اللّٰه موسوى - مترجم: اسلامى، على، تحرير الوسيلة - ترجمه، 4 جلد، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، 1425ق، قم - ايران؛ ج‌3، ص: 553.
2 . قمّى، صدوق، محمّد بن على بن بابويه - مترجم: غفارى، على اكبر ، من لا يحضره الفقيه - ترجمه، 6 جلد، نشر صدوق،1409ق، چاپ اول، تهران - ايران؛ ج‌5، ص: 168
3 . دزفولى، مرتضى بن محمد امين انصارى، مناسك حج (محشّٰى، شيخ انصارى)، در يك جلد، مجمع الفكر الإسلامي،1425ق، چاپ اول، قم - ايران، ص: 50.
4. محمدى رى‏شهرى، محمد، تحكيم خانواده از نگاه قرآن و حديث، 1جلد، موسسه علمى فرهنگى دار الحديث، سازمان چاپ و نشر، 1389ش، چاپ دوم، - قم - ايران ؛ ص123.
5. محمدى رى‏شهرى، محمد، حكمت نامه كودك، 1جلد، موسسه علمى فرهنگى دار الحديث، سازمان چاپ و نشر،1391ش، چاپ چهارم، - قم – ايران، ص 8.
6. محمدى رى‏شهرى، محمد، دانش‏نامه عقايد اسلامى، 10جلد، موسسه علمى فرهنگى دار الحديث، سازمان چاپ و نشر، 1386ش، چاپ دوم، قم ، ايران، ج‏5 ؛ ص491.
7. محمدى رى‏شهرى، محمد، دانش‏نامه عقايد اسلامى، 10جلد، موسسه علمى فرهنگى دار الحديث، سازمان چاپ و نشر، 1386ش، چاپ دوم، - قم – ايران، ج 2 ص 215.

۱۳۹۷/۰۹/۰۷ - ۲۱:۳۶

فرم جستجو

ختنه در زمان پیامبر (صلوات الله علیه) به چه شکل بوده؟

تب‌های اولیه