جمع بندی آیا معاویه، عایشه را در چاه انداخت؟

کارشناس بحث: استاد عماد

سلام علیکم
در نحوه وفات عایشه اختلاف است ، اهل سنت مرگ وی را طبیعی می دانند(1) امام منابع شیعی معاویه را عامل قتل عایشه می دانند.
بعضی از این منابع به شرح زیر است .
1. اوائل الاشتباه نوشته ابوعروبه ، همان مطلب شما نقل شده است یعنی افتادن در چاه.(2)
2.سید بن طاووس نیز این مطلب را بیان نموده است (3)
3. کتاب صراط المستقیم گزارشی نقل کرده که می گوید:«کسی را بی‌حیاتر از او [معاویه] دیده‌اید؟ او هفتاد هزار نفر را کشت که در بین آنها عمار، خزیمه، حجر، عمرو بن حمق، محمد بن ابوبکر، مالک اشتر، اویس قرنی، ابن صوحان، ابن تیهان، عایشه و ابن حسان وجود دارند».(4)

با توجه به مطالب فوق نمی توان به خبر قطعی در نحوه مرگ عایشه رسید ولی معاویه برای هموار کردن راه جانشینی یزید بعضی از مخالفان را مسموم کرد که به نظر می رسد عایشه نیز یکی از آنان باشد.

منابع :
1.ذهبى، محمد بن احمد‏، تاریخ اسلام، تحقیق: تدمرى، عمر عبد السلام، ج 4، ص 164، دار الکتاب العربى، بیروت، چاپ دوم، 1413ق؛ ابن اثیر، علی بن محمد، الکامل فی التاریخ، ج 3، ص 520، دار صادر، بیروت، 1385ق.
2.اَبوعَروبه، حسین بن محمد بن أبی معشر مودود ابن حماد السلمی الحرانی‏ از مورّخان قرن چهارم هجری است؛ ر.ک: امین عاملی‏، سید محسن، اعیان الشیعة، ج 6، ص 166 – 167، دار التعارف للمطبوعات‏، بیروت، 1406ق.
3.سید بن طاوس، الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف، ج 2، ص 503، الخیام، قم، چاپ اول، 1399ق.
4.عاملی نباطی، علی من محمد، الصراط المستقیم إلی مستحقی التقدیم، محقق و مصحح: رمضان، میخائیل، ج 3، ص 45، المکتبة الحیدریة، نجف، چاپ اول، 1384ق.

اولا : برای اثبات یک مطلب به گزارش قطعی نیاز داریم ، ایا به نظر شما اگر در کتاب اوائل الاشتباه مطلبی آمده باشد ، باید بدون فحص و بررسی قبول کرد ؟ اگر همین کتاب بر علیه شیعه چیزی نوشته بود همین حکم را می کردیم ؟
سید بن طاووس از اوایل الاشتباه نقل می کند، اوایل از چه کسی ؟ چرا در کتابهای معروف و مهم شیعه این مطلب نیامده
ثانیا: آنچه بنده گفته ام قعطی نیست ونیاز به بررسی بیشتر دارد ، بحث به چاه افتادن عایشه بوده است ، اما اینکه معاویه در کشته شدن وی نقش داشته باشد از احتمال بیشتری بر خوردار است چون عایشه مخالف با ولایتعهدی یزید بوده و معاویه کسانی که با ولایت عهدی یزید مخالف بودند هر طور شده از سر راه برمی داشت ، نمونه آن مسوم شدن امام حسن مجتبی علیه السلام و سعد بن ابی الوقاص می باشد .

علامه کورانی هم سخنی دارد (البته معنیش را چون خوب نمی دانم ترجمه اش نمی کنم !!)اگر دوستی ترجمه اش کند ممنون می شوم
الشيخ علي الكوراني في كتاب (جواهر التاريخ ج2 ص305): ولم تفصح مصادر الخلافة كيف توفيت عائشة لكن المؤشرات ورواية الأعمش وغيرها تذكر أن معاوية قتلها بعد قتل أخيها عبد الرحمن.

پرسش: نحوه مرگ عایشه چگونه بوده است؟ آیا به دست معاویه کشته شد؟

پاسخ:
عایشه در سال 58 هجری در سن ۶۶ سالگی در مدینه درگذشت و ابوهریره بر وی نماز خواند(1) او در قبرستان بقیع به خاک سپرده شد.(2)
موضوع مرگ عایشه محل اختلاف است، بیشتر آن را مرگ طبیعی دانسته و برخی نیز قائلند وی به دست معاویه کشته شده است. سیره معاویه این احتمال را تقویت می کند چرا که هر کس مخالف ولی عهدی معاویه بود او از میان بر می داشت.

موضوع دیگری که این احتمال را تقویت می کند خوشحالی معاویه نسبت به مرگ عایشه است
نقل شده: پس از وفات عایشه، عبدالله بن عمر بر او گريست، اين خبر به معاويه كه هنوز در مدينه بود رسيد و به ابن عمر گفت: آيا براى مردن يك پيرزن گريه مى كنى؟ عبدالله گفت: تمام فرزندانِ ام المؤمنين بر او مى گريند; البته كسى كه فرزند او نباشد (يعنى مؤمن نباشد) نمى گريد(3)

برخی منابع نیز تصریح کرده و معاویه را عامل قتل عایشه می دانند.
«معاویه در مدینه روی منبر پیامبر مشغول گرفتن بیعت از مردم برای یزید بود که عایشه از اتاقش صدا زد: ساکت باش! ساکت باش! آیا رسم این است که بزرگان، مردم را برای بیعت گرفتن برای پسرشان دعوت کنند؟ معاویه گفت: نه. عایشه گفت: پس در این کارت به چه کسی اقتدا کرده‌ای و از سنت چه کسی پیروی می‌کنی؟ معاویه خجالت زده شد و از منبر پایین آمد و چاهی کَند و با مکر و حیله عایشه را در چاه انداخت و بدین علت عایشه از دنیا رفت».

ولی در نقل دیگری آمده: «عایشه در حالی‌که سوار بر الاغ بود به خانه معاویه رفت. عایشه حرمت معاویه را رعایت نکرد با الاغش به روی فرش‌ها رفت. و الاغ بر آنها ادرار کرد. معاویه از این کار عایشه به مروان شکایت کرد و گفت: من نمی‌توانم این زن را تحمل کنم. با اجازه معاویه، مروان عهده‌دار حل این مشکل شد. او چاهی کَند و کاری کرد که عایشه در آن افتاد. این اتفاق در روز آخر ذی الحجه واقع شد».(4)

از اعمش کوفی نقل شده:«کسی را بی‌حیاتر از او [معاویه] دیده‌اید؟ او هفتاد هزار نفر را کشت که در بین آنها عمار، خزیمه، حجر، عمرو بن حمق، محمد بن ابوبکر، مالک اشتر، اویس قرنی، ابن صوحان، ابن تیهان، عایشه و ابن حسان وجود دارند».(5)


کلیدواژه: عایشه، مرگ، قتل، معاویه

__________________________________________________
منابع:
1. ذهبى، محمد بن احمد‏، تاریخ اسلام، تحقیق تدمرى، دار الکتاب العربى، بیروت، چاپ دوم، 1413ق.، ج 4، ص 164؛ ابن اثیر، کامل ، ج 3، ص 520
2.طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج۱۱، ص۶۰۲
3. ابن خلکان، أحمد بن محمد بن إبراهيم بن أبي بكر ابن خلكان برمكي إربلي (681ق)، وفيات الأعيان وأنباء أبناء الزمان، محقق إحسان عباس، دارصادر، بيروت،ج3، ص16.
4.سید بن طاوس، الطرائف فی معرفة مذاهب الطوائف، ج 2، ص 503، الخیام، قم، چاپ اول، 1399ق.
5.عاملی نباطی، علی من محمد، الصراط المستقیم إلی مستحقی التقدیم، محقق و مصحح: رمضان، میخائیل، ج 3، ص 45، المکتبة الحیدریة، نجف، چاپ اول، 1384ق.