جمع بندی کرامت یا جادوگری؟

[="Book Antiqua"][="Navy"]

با توجه به این تفاوتها در منشاء و هدف کرامت و جادو و امثال آن، سرِّ تفاوت برخورد مردم نیز روشن می شود. به عبارتی ظهور کرامت از شخصی روحانی و متدین، تا حدودی ثابت کننده مقام معنوی اوست، زیرا اولا؛ تلاش او برای رسیدن به قرب الهی بوده، نه رسیدن به این کرامت و ثانیا؛ با ظهور این کرامات، در پی رسیدن به پول، شهرت و این دست خواسته ها نیستند. لذا به این دلایل است که مردم نسبت به این افراد اظهار علاقه می کنند. در اصل این اظهار علاقه نه به خاطر کرامت، بلکه به خاطر پاکی و زلالی خود عالم است.

بنابراین از نظر منشاء، این دو نوع کار خارق العاده متفاوت اند، چرا که یکی منشائی الهی داشته و صرفا افاضه حضرت حق است و دیگری منشائی غیر الهی داشته و ثمره تعلیم و تعلم جادوگر یا مرتاض است. از نظر هدف نیز ایندو عنوان تفاوت دارند، به طوری که یکی هدفی الهی داشته و برای هدایت به کار می رود، اما دیگری دغدغه هدایت یا نشانه الهی بودن را نداشته و غالبا برای مطامع دنیوی به کار می رود.

نکته پایانی؛ غالب مردم طالب قدرت اند و کسی که این قدرت را داشته باشد، به او علاقه دارند، خصوصا اگر این قدرت ماورایی و عجیب باشد. لذا در بسیاری از موارد، عوام از خود این قدرت نمایی لذت می برند و برای آنها منشاء آن چندان مهم نیست. البته سنخ احترام آنها به کسی که کرامت دارد خیلی متفاوت از کسی است که از راهی غیر عبودیت به این قدرت دست یافته است. به عبارتی کرامت باعث می شود بیشتر از آنکه فعل شخص مهم باشد، شخصیت فرد برای مردم مهم باشد و این کار کاشف از صفای باطنی صاحب کرامت است. در حالی که این امر در جادوگر و امثال آن وجود ندارد و صرفا فعل او برای دیگران جذاب است.

[="Book Antiqua"][="Navy"]سلام

[/]

[="Book Antiqua"][="Navy"]سلام

در تفسیر نمونه در این مورد آمده است: اين دو فرشته زمانى به ميان مردم آمدند كه بازار سحر داغ بود و مردم گرفتار چنگال ساحران، آنها مردم را به طرز ابطال سحر ساحران آشنا ساختند ولى از آنجا كه خنثى كردن يك مطلب (همانند خنثى كردن يك بمب) فرع بر اين است كه انسان نخست از خود آن مطلب آگاه باشد و بعد طرز خنثى كردن آن را ياد بگيرد، ناچار بودند فوت و فن سحر را قبلا شرح دهند.⁽³⁾

علامه طباطبایی نیز از کتاب عيون اخبار الرضا^{(علیه السلام)}، نقل می کند که حضرت رضا^{(علیه السلام)}به مامون فرمود: هاروت و ماروت دو فرشته بودند كه سحر را به مردم ياد دادند، تا بوسيله آن از سحر ساحران ايمن بوده و سحر آنان را باطل كنند و اين علم را به احدى تعليم نمى‏ كردند، مگر آنكه‏ هشدار مي دادند كه ما فتنه و وسيله آزمايش شمائيم، مبادا با بكار بردن نابجاى اين علم كفر بورزيد، ولى جمعى از مردم با استعمال آن كافر شدند، و با عمل كردن بر خلاف آنچه دستور داشتند كافر شدند چون ميانه مرد و زنش جدايى مى‏ انداختند، كه خداى تعالى در باره آن فرموده: «وَ ما هُمْ بِضارِّينَ بِهِ مِنْ أَحَدٍ إِلَّا بِإِذْنِ اللَّهِ»⁽⁴⁾
بنابراین آموزش سحر اگر برای ابطال آن باشد، اشکال نداشته و کار فرشتگان الهی نیز درست بوده است. بر این اساس روایات حرمت سحر اولا به دلیل تعدد آنها صحیح اند و باید با برخی دیگر از روایات در مورد مقابله با ساحران تخصیص بخورند.

سوال:
تفاوت کرامت و جادوگری در چیست و چرا مردم کرامت را ممدوح و جادوگری را مذموم می دانند؟

پاسخ:
برای بررسی تفاوت برخورد افراد با کرامت و جادوگری، تفاوت ایندو مقوله ضروری است:
تفاوت اول؛ راه دست یابی به خرق عادت: کرامات برخاسته از عنایت ویژه الهی است و بر اساس تعلیم و تعلم نیست، اما جادو و امثال آن بر اساس تعلیم است.

تفاوت دوم؛ هدف و غایت: هدف کراماتی که از صاحبان آن صادر می شود، امور معنوی است و نتیجه آن دعوت به راه حق و اثبات آن است، در حالی که هدف جادوگران غیر الهی و رسیدن به شهرت و ... است.

تفاوت سوم؛ تقید به ارزشهای اخلاقی؛ صاحبان کرامت دارای بالاترین فضائل و کمالات اخلاقی اند، اما جادوگران غالبا از این فضائل بی بهره اند.⁽¹⁾

با توجه به این تفاوتها در منشاء و هدف کرامت و جادو و امثال آن، سرِّ تفاوت برخورد مردم نیز روشن می شود. به عبارتی ظهور کرامت از شخصی روحانی و متدین، تا حدودی ثابت کننده مقام معنوی اوست، زیرا اولا؛ تلاش او برای رسیدن به قرب الهی بوده، نه رسیدن به این کرامت و ثانیا؛ با ظهور این کرامات، در پی رسیدن به پول، شهرت و این دست خواسته ها نیستند. لذا به این دلایل است که مردم نسبت به این افراد اظهار علاقه می کنند. در اصل این اظهار علاقه نه به خاطر کرامت، بلکه به خاطر پاکی و زلالی خود عالم است.

بنابراین از نظر منشاء، این دو نوع کار خارق العاده متفاوت اند، چرا که یکی منشائی الهی داشته و صرفا افاضه حضرت حق است و دیگری منشائی غیر الهی داشته و ثمره تعلیم و تعلم جادوگر یا مرتاض است. از نظر هدف نیز ایندو عنوان تفاوت دارند، به طوری که یکی هدفی الهی داشته و برای هدایت به کار می رود، اما دیگری دغدغه هدایت یا نشانه الهی بودن را نداشته و غالبا برای مطامع دنیوی به کار می رود. حتی اگر برای جادوگر احترامی قائل باشند، سنخ احترام آنها به کسی که کرامت دارد خیلی متفاوت است. به عبارتی کرامت باعث می شود بیشتر از آنکه فعل شخص مهم باشد، شخصیت فرد برای مردم مهم باشد و این کار کاشف از صفای باطنی صاحب کرامت است. در حالی که این امر در جادوگر و امثال آن وجود ندارد و صرفا فعل او برای دیگران جذاب است.

اما در مورد ارتباط بین جادوگری و کفر که در برخی روایات به آن اشاره شده، باید گفت؛ برای این رابطه دو تبیین ارائه شده که یکی در مورد مفهوم سحر است و دیگری در مورد مفهوم کفر.
در تبیین اول سحر اینطور بیان شده: هو اعتقاد إلهية الكواكب و الاستعانة بها في إظهار المعجزات و خوارق العادات فهذا السحر كفر؛ سحر اعتقاد به الوهیت ستارگان و کمک گرفتن از آنها برای اظهار امور خارق العاده است⁽²⁾ در این صورت، ساحر اعتقادی به موثر حقیقی بودن خدا در تمام امور نداشته و همین باعث کفر او می شود.
در تبیین دوم کفر به معنای لغوی آن یعنی پوشاندن معنا شده است. به عبارتی ساحر که خلاف امر الهی مبنی بر استفاده نکردن از سحر و تحریم آن، عمل می کند، ایمان او پوشیده شده و از نظر لغوی کافر محسوب می شود، اگر چه از نظر اصطلاحی مسلمان است.

در مورد اینکه با وجود حرمت آموزش سحر، چرا دو فرشته هاروت و ماروت به تعلیم آن پرداختند نیز باید توجه داشت، چنانچه ياد گرفتن آن به منظور ابطال سحر ساحران باشد اشكالى ندارد، بلكه گاهى واجب كفايى است. شاهد اين سخن، حديثى است كه از امام صادق^{(علیه السلام)} نقل شده: «يكى از ساحران و جادوگران كه در برابر انجام عمل سحر مزد مى‏ گرفت خدمت امام صادق^{(علیه السلام)} رسيد و عرض كرد: حرفه من سحر بوده است و در برابر آن مزد مى‏ گرفتم، خرج زندگى من نيز از همين راه تامين مى‏ شد، و با همان در آمد، حج خانه خدا را انجام داده ‏ام، ولى اكنون آن را ترك و توبه كرده‏ ام، آيا براى من راه نجاتى هست؟
امام فرمود: عقده سحر را بگشا، ولى گره جادوگرى مزن.⁽³⁾
از اين حديث استفاده مى‏ شود كه براى گشودن گره سحر، آموختن و عمل آن بى اشكال است.
در تفسیر نمونه در این مورد آمده است: اين دو فرشته زمانى به ميان مردم آمدند كه بازار سحر داغ بود و مردم گرفتار چنگال ساحران، آنها مردم را به طرز ابطال سحر ساحران آشنا ساختند ولى از آنجا كه خنثى كردن يك مطلب (همانند خنثى كردن يك بمب) فرع بر اين است كه انسان نخست از خود آن مطلب آگاه باشد و بعد طرز خنثى كردن آن را ياد بگيرد، ناچار بودند فوت و فن سحر را قبلا شرح دهند.⁽⁴⁾

[=Book Antiqua][=Book Antiqua]

پی نوشت ها:
1. سلیمانی بهبهانی، عبدالرحیم، (1390)، ترجمه محاضرات فی الالهیات، سوم، قم، رائد، ص238.
2. مجلسي، محمد باقر، (1403)، بحار الأنوار، دوم، بيروت، دار احياء الكتب العربي، ج56، ص301.
3. ابن بابویه، محمد بن علی، (1413)، من لایحضره الفقیه، تصحیح علی اکبر غفاری، دوم، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، ج3، ص180.
4. مكارم شيرازي، ناصر،(1374)، تفسير نمونه، اول، تهران، دارالكتب، ج1، ص372.