جمع بندی چرا غیر عرب ها را عجم می نامند؟

با نام و یاد دوست             کارشناس بحث: استاد عماد

سلام علیکم اولا: متن فوق بدون استنادبه کتب متقدم کهن است و قابل پذیرش نیست زیرا ممکن است هر کس  بدون استناد به منابع کهن ادعایی کند،  کتاب« علم و دانش در ایران باستان و تاثیر ان بر جهان[ مرحوم پرویز شهریاری – صفحه ۸ ]» منبع محسوب نمی شود مگر اینکه آدرس این گزارش را در پاورقی کتابش آورده باشد. ثانیا: اما در دروغ بودن این داستان همین بس که استعمال این لفظ برای غیر اعراب قبل از فتح ایران رخ داده و به غیر عرب، عجمی یا اعجمی گفته می شده اعراب به هر غیر عربی عجم می گویند و‌ نه فقط به ایرانیان. این از ابتدا نه از زمان قتیبه. قتیبه متولد سال49 هجری قمری است(سمعانی، الانسبا، ج2، ص71 و منابع بسیار دیگر) در حالیکه بارها کلمه عجم در قرآن و منابع دیگر به کار رفته است از جمله در آیات زیر به کار رفته است.«وَلَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّهُمْ يَقُولُونَ إِنَّمَا يُعَلِّمُهُ بَشَرٌ ۗ لِسَانُ الَّذِي يُلْحِدُونَ إِلَيْهِ أَعْجَمِيٌّ وَهَٰذَا لِسَانٌ عَرَبِيٌّ مُبِينٌ»و ما می‌دانیم كه آنان می‌گویند: یقیناً این آیات را بشری به او می‌آموزد!! [چنین نیست كه می‌گویند، زیرا] زبان كسی كه [آموختن قرآن را به پیامبر] به او نسبت می‌دهید، غیر عربی است و این قرآن به زبان عربی روشن است. (۱۰۳)نحل «وَلَوْ نَزَّلْنَاهُ عَلَىٰ بَعْضِ الْأَعْجَمِينَ» اگر آن را بر برخی از غیر عرب‌ها نازل كرده بودیم، (۱۹۸)شعرا  

ثالثا: گیرم که بر فرض محال این داستان صحت داشته باشد هر قومی بد و خوب دارد. عربها نیز بد و خوب دارند اعمال امثال قتیبه را نمی توان به نام تمام عربها نوشت که نویسنده اسلام ستیز این عکس نبشته، عمل قتبیه را به معصومین سلام الله علیهم اجمعین نیز سرایت می دهد به مردم را بفریبد. ایا نویسنده حاضر است جنایت پدر رومینا که ایرانی بود را به نام خودش ثبت کند و مردم چون پدر رومینا ایرانی بود همه ایرانیها را لعن و نفرین کنند. هر قومی خوب بد دارد. معیار اسلام «ان اکرمکم عندالله اتقی کم است» است نه عرب و عجم، سامی و آریایی یا .... بودن

همه می دانیم که فردوسی چقدر به ایران و ایران دوستی اهمیت داده است. ایران دوستی فردوسی از نوع امروزی نبوده از طرف بیگانگان تزریق شود بنابراین می بینیم که بارها از واژه عجم استفاده کرده اما این واژه مذموم ندانسته است فردوسی سروده است: بناهای آباد گردد خراب ز باران و از گردش آفتاب      پی اَفکندم از نظم کاخی بلند که از باد و باران نیابد گزند بسی رنج بردم در این سال سی عَجَم زنده کردم بدین پارسی نیز سعدي می‌‌گويد:  چنين گفت شوريده‌اي در عجم به كسرا كه اي وارث ملك جم اگر ملك بر جم بماندي و تخت تو را كي ميسر شدي تاج و تخت

جمع بندی پرسش: چرا اعراب به ایرانیان عجم می گفتند؟ در کتاب علم و دانش در ایران باستان و تأثیر آن برجهان نوشته پرویز شهریاری صفحه هشت علت را این می داند که به دستور قتیبه در خوارزم زبان چهار هزار نفر بریده شد و لال و گنگ شدند از آن به بعد به ایرانیان عجم گفتند یعنی لال و گنگ. آیا این مطلب صحیح است؟ پاسخ: نیم نگاهی به تاریخچه کاربرد این واژه به خوبی از افسانه بودن این داستان پرده بر می دارد. بودن استعمال این لفظ برای غیر اعراب قبل از فتح ایران دیده می شود و عرب زبانان به غیر عرب، عجمی یا اعجمی می گفتند، عجم نیز تنها اختصاص به ایرانیان ندارد. این واژه پیش از تولد قتیبه به کار رفته است. قتیبه متولد سال49 هجری قمری است.(1)در حالیکه بارها کلمه عجم در قرآن و منابع دیگر به کار رفته است از جمله در آیات زیر دیده می شود الف:«وَلَقَدْ نَعْلَمُ أَنَّهُمْ يَقُولُونَ إِنَّمَا يُعَلِّمُهُ بَشَرٌ ۗ لِسَانُ الَّذِي يُلْحِدُونَ إِلَيْهِ أَعْجَمِيٌّ وَهَٰذَا لِسَانٌ عَرَبِيٌّ مُبِينٌ»(2)و ما می‌دانیم كه آنان می‌گویند: یقیناً این آیات را بشری به او می‌آموزد!! [چنین نیست كه می‌گویند، زیرا] زبان كسی كه [آموختن قرآن را به پیامبر] به او نسبت می‌دهید، غیر عربی است و این قرآن به زبان عربی روشن است. ب: «وَلَوْ نَزَّلْنَاهُ عَلَىٰ بَعْضِ الْأَعْجَمِينَ»(3) اگر آن را بر برخی از غیر عرب‌ها نازل كرده بودیم. علاوه بر قرآن در احادیث و گزارش های تاریخی نیز بارها اسم عجم را می بینیم که پیش از تولد قتیبه به کار رفته است. تقریبا 13 سال قبل از تولد قتبیه، برخی از یاران حضرت علی(علیه السلام) که هنوز خلق و خوی عرب جاهلی را داشتند به حضرت اعتراض کردند که چرا تفاوتی بین آنان و عجم نمی گذارد و برای هر دو گروه تساوی اجتماعی قائل است.(4) آنچه عرض شد برای نمونه بود زیرا استعمال این کلمه پیش از تولد ابن قتیبه آن قدر زیاد است که بیانش کتابهای مفصلی می طلبد. بنابراین آنچه در این مورد در کتاب«علم و دانش در ایران باستان و تأثیر آن بر جهان» آمده نمی تواند صحیح باشد گذشته از آنکه کتاب فوق از جمله تألیفات معاصر است و گزارشهای این گونه کتاب‌ها بدون استنادبه کتب متقدم و کهن قابل قبول و  پذیرش نیست بنابراین کتاب فوق منبع محسوب نمی شود مگر اینکه آدرس این گزارش را در پاورقی کتابش آورده باشد. بنابراین ضمن بی اعتبار بود گزارش در منابع معاصر، کاربرد واژه «عجم» به پیش از تولد قتیبه بر می گردد و علت نامگذاری عجم نمی تواند افسانه فوق باشد.   پی نوشت‌ها: 1.بلاذری، أحمد بن یحیى بن جابر؛ جمل من انساب الأشراف، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلى، بیروت، دار الفکر، الطبعة الأولى، 1417/1996، ج 5، ص 298؛ ابن‌خلکان، احمد بن احمد، وفیات الاعیان و انباء ابناء الزمان، القاهره، بى‌تا، ج4، ص88؛ 2. سوره نحل، آیه103 3.سوره شعراء، آیه198 4. ثقفی کوفی، ابو اسحاق ابراهيم بن محمد(م 283)، الغارات، تحقيق جلال الدين حسينى ارموى، تهران، انجمن آثار ملى، 1353ش، ج1، ص75