جمع بندی جبران کاستی ها توسط ولایت در قبر

جمع بندی پرسش: در حدیثی درباره قبر آمده است که ولایت در گوشه ی قبر به نماز و روزه و حج و زکات نگاه می کند و می گوید هر چی کاستی داری با من و به این سبب کاستی های آن را جبران می کند، منظور از کسری نماز چیست مگر این نیست که نماز باید کامل باشد؟ پاسخ: متن روایت در کتب حدیثی این گونه آمده است: «عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَحَدِهِمَا (علیهما السلام) قَالَ: إِذَا مَاتَ الْعَبْدُ الْمُؤْمِنُ دَخَلَ مَعَهُ فِي قَبْرِهِ سِتَّةُ صُوَرٍ فِيهِنَّ صُورَةٌ أَحْسَنُهُنَّ وَجْهاً وَ أَبْهَاهُنَّ هَيْئَةً وَ أَطْيَبُهُنَّ رِيحاً وَ أَنْظَفُهُنَّ صُورَةً قَالَ فَيَقِفُ صُورَةٌ عَنْ يَمِينِهِ وَ أُخْرَى عَنْ يَسَارِهِ وَ أُخْرَى بَيْنَ يَدَيْهِ وَ أُخْرَى خَلْفَهُ وَ أُخْرَى عِنْدَ رِجْلِهِ وَ تَقِفُ‏ الَّتِي هِيَ أَحْسَنُهُنَّ فَوْقَ رَأْسِهِ فَإِنْ أُتِيَ عَنْ يَمِينِهِ مَنَعَتْهُ الَّتِي عَنْ يَمِينِهِ ثُمَّ كَذَلِكَ إِلَى أَنْ يُؤْتَى مِنَ الْجِهَاتِ السِّتِّ قَالَ فَتَقُولُ أَحْسَنُهُنَّ صُورَةً وَ مَنْ أَنْتُمْ جَزَاكُمُ اللَّهُ عَنِّي خَيْراً فَتَقُولُ الَّتِي عَنْ يَمِينِ الْعَبْدِ أَنَا الصَّلَاةُ وَ تَقُولُ الَّتِي عَنْ يَسَارِهِ أَنَا الزَّكَاةُ وَ تَقُولُ الَّتِي بَيْنَ يَدَيْهِ أَنَا الصِّيَامُ وَ تَقُولُ الَّتِي خَلْفَهُ أَنَا الْحَجُّ وَ الْعُمْرَةُ وَ تَقُولُ الَّتِي عِنْدَ رِجْلَيْهِ أَنَا بِرُّ مَنْ وَصَلْتِ مِنْ إِخْوَانِكِ ثُمَّ يَقُلْنَ مَنْ أَنْتِ فَأَنْتِ أَحْسَنُنَا وَجْهاً وَ أَطْيَبُنَا رِيحاً وَ أَبْهَانَا هَيْئَةً فَتَقُولُ أَنَا الْوَلَايَةُ لِآلِ مُحَمَّدٍ (صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ أَجْمَعِينَ)».(1) «زمانی که مؤمن می‌میرد، شش صورت داخل قبرش می‌شوند که از نظر زیبایی، درخشندگی، خوشبویی و پاکیزگی، زیباترین صورت‌ها هستند. این شش صورت یکی سمت راست قرار می‌گیرد و بقیه سمت چپ، جلو، پشت سر، نزد پا می‌ایستند، یکی که از همه زیباتر است بالای سر قرار می‌گیرد. اگر یکی از آنها از سمت راست آمد، سمت راستی مانع می‌شود تا اینکه شش صورت در شش جهت استقرار می‌یابند. آن صورتی که از همه زیباتر است به آن پنج صورت می‌گوید: خداوند به شما خیر دهد شما چه هستید؟ صورت سمت راست می‌گوید: من نماز این مرده در دنیا بودم، صورت سمت چپ گوید: من زکاتش بودم، صورتی که در جلو قرار گرفته گوید: من روزه‌اش بودم، صورت پشت سر گوید: من حج و عمره‌اش بودم، صورت نزد پا گوید: من آن خوبی‌هایی بودم که این مرده به برادر مسلمانش انجام می‌داد. بعد آن پنج صورت به زیباترین صورت می‌گویند: شما که از همه زیباتری از نظر چهره و از نظر بوی خوش و از نظر درخشندگی چه کسی هستی؟ آن صورت زیبا که بالای سر قرار دارد می‌گوید: من ولایت و محبت به محمد و آل محمد (صلوات‌الله علیهم اجمعین) هستم.» در این حدیث سخنی از رفع کاستی های نماز توسط ولایت نیست. اما بدون شک نماز کامل و مقبولی که مورد نظر دین اسلام است خواندنش در همه طول عمر برای همه مومنین مقدور نیست چه بسا انسان در فراز و نشیب های زندگی اش با قبض و بسط روحی مواجه شده و آن گونه که باید و شاید و آنگونه که مد نظر دین مبین اسلام است نتواند نمازش را بخواند این کاستی ها در نماز برای افراد متوسط در ایمان طبیعی و رایج است که حضرات معصومین(علیهم السلام) راه هایی برای تتمیم و تکمیل این نواقص نماز بیان فرموده اند که مهم ترین آنها توبه، و در خواست بخشش از خداست. یکی از این ترمیم کننده های نماز های واجب، نافله های آن است یکی از یاران امام باقر(علیه السلام) می گوید حضرت از من پرسید: آیا می‌دانی نمازهای مستحب برای چه وضع شده است؟ عرض کردم: فدایت شوم نمی‌دانم. فرمود: «لِاَنَّهُ اِنْ کان فِی الْفَریضَةِ نُقْصانٌ قُضِیَتِ النّافِلَةٌ عَلَی الْفَریضَةِ حَتّی تَتُمَّ»(2)برا ی اینکه اگر در نماز واجب کمبودی باشد، نافله آن را جبران کند، تا کامل شود. امام کاظم (علیه‌السّلام) نیز فرمود: «اِنَّ اللهَ تَبارَکَ وَ تَعالی اَتَمَّ صَلاةَ الفَریضَةِ بِالصَّلاةِ النّافِلَةِ وَ اَتَمَّ صِیامَ الْفَریضَةِ بِصِیامِ النّافِلَةِ»(3) خداوند بزرگ، نماز واجب را با نماز نافله و روزه واجب را با روزه مستحب کامل کرده است.   پی نوشت ها: 1- مجلسی، بحار الانوار، تراث، 1403، ج6، ص 235. 2-شیخ صدوق، علل الشرایع، انتشارات داوری، قم، 1415،، ج۲، ص۳۲۸. 3- مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۸۴، ص۲۷.