پرورش اخلاق

بسمه تعالی

هدف نهایى پیامبران و ادیان آسمانى و حكیمان، ساختن جامعه اى مبتنى بر اخلاق و فضایل انسانى بوده است، ولى چون هدف، مشترك بوده و دانشمندان و متفكران اسلامى نیز با دیده مثبت به آموزه هاى فلسفى یونان نگریسته و به غربال و تنقیح و تكمیل آن پرداخته اند، پاره اى از پریشان گویان، پنداشته اند كه اخلاق اسلامى نیز چیزى افزون بر آموزه ها و روش اخلاقى حكماى یونان نیست و لذا با شلاق نقد و تیغ انكار به جان آن افتاده اند، در حالى كه اخلاق در معارف قرآنى، گامى حتى پیشتر از معارف اخلاقى ادیان آسمانى گذشته است، كجا رسد به روش اخلاقى حكیمان و فیلسوفان یونانى!

تنها وسیله اى كه به كمك آن مى توان صفات باطنى را اصلاح كرد و ملكات فاضله اخلاقى را تحصیل و صفحه دل را از آلودگى اخلاقى زشت پاك كرد تمرین و تكرار اعمال شایسته متناسب با صفات اخلاقى است، زیرا بر اثر تكرار عمل در هر مورد صور علمى خاصى در روح انسان نقش مى بندد و بر اثر تراكم به جایى مى رسد كه اثر آن غیر قابل زوال مى شود یا لااقل به آسانى زایل نخواهد شد; مثلا اگر یك فرد ترسو بخواهد ترس را از خود دور سازد باید مكرر قدم در جریانها و اقدامهاى مخوف كه دل را مى لرزاند بگذارد، و هر وقت گام در یكى از این موارد مى گذارد و از اقدام شجاعانه خود لذت مى برد و زشتى و نكبت فرار را درك مى كند، صورتهاى خاصى از آن در روح او نقش مى بندد و بر اثر تكرار و تراكم آنها ملكه شجاعت در او راسخ مى گردد. این ملكه علمى اگر چه مستقیما اختیارى نیست ولى مقدمات تحصیل آن كه عبارت از اعمال مناسب است، در اختیار انسان قرار داد. از این بیانات روشن شد كه راه تحصیل ملكات فاضله و تهذیب اخلاق یكى از این دو راه است: روش حكما و روش شرایع آسمانى.