سوگواری

عزاداری، مرثیه سرایی و سوگواری از دیرباز در میان ملت های مختلف جهان معمول بوده و بخشی از ادبیات و فرهنگ و آداب و رسوم همه اقوام را به خود اختصاص داده است. هرچند سوگواری ها به لحاظ تعدد و تنوع فرهنگ ها و ادیان و باورهای مذهبی و ملی اشکال و نمودهای متنوع و متفاوتی دارد، حقیقت همه آنها یکی است و آن عبارت است از ابراز اندوه و حزن درونی در پی حادثه ای ناگوار یا از دست دادن شخصی عزیز و ارزشمند. این حزن و اندوه که بر گرفته از عاطفه انسانی و احساسات درونی است با گریه، مرثیه سرایی، سیاهپوشی و برپایی مجالس تعزیه و ختم ابراز می گردد. تبلیغاتی که امروزه در جوامع مسلمان از طریق وهابیت و در جوامع غربی از کانال شیطان پرستی انجام می شود، در پی از میان بردن این احساسات و عواطف است. شرک دانستن کارهایی نظیر گریه بر اموات، زیارت قبور، خواندن دعا و فاتحه برای ایشان توسط سلفی ها و گروه های تندرو موجب شده که بررسی این مسئله از دیدگاه پیامبر(ص) و اهل بیت(ع) اهمیت بیشتری داشته باشد.
* جنبه های فردی: نخستین مسئله در برخورد با مصائب، واکنش شخصی افراد است که بر گرفته از عواطف و احساسات آنهاست. این مسئله در زندگی معصومان(ع) نیز دیده می شود؛ واکنش هایی که با وجود شخصی بودن، بر تعالیم اسلامی و رضایت الهی تکیه دارند و دربردارنده درس های آموزنده ای هستند.
1. گریه: گریه از عمده ترین نمادهای بروز غم و اندوه درونی در هنگام مصیبت است، بنابراین نقش مهمی در تمام عزاداری ها دارد. گریستن از اندوه مصیبت می کاهد و تحمل آن را برای انسان آسان می کند. این امر مهم مورد توجه رسول خدا(ص) و ائمه(ع) نیز بوده است. پیامبر اسلام(ص) در از دست دادن فرزندشان ابراهیم بسیار گریستند و این عمل را رحمت و شفقت پدرانه توصیف نمودند. در سیره حضرت زهرا(س) آمده است، زمانی که ایشان مادر گرامی خود حضرت خدیجه(س) را از دست داد، خود را در آغوش پدر انداخت و در حالی که می گریست، سراغ مادر را گرفت. تاریخ از گریه و اندوه عمیق امیرالؤمنین(ع) بر فاطمه زهرا(س) و گریستن آن حضرت بر جناب عمار حکایت دارد.
گریه امام سجاد(ع) و حضرت زینب(س) و سایر خاندان رسالت بر حضرت سیدالشهدا(ع) و استمرار عزاداری و گریه امامان بعدی بر مصیبت عاشورا نمونه هایی از این شیوه عزاداری در سبک زندگی اهل بیت(ع) است.
2. ترک زینت: کنار گذاشتن زینت، امری است که از گذشته میان مردم در سوگواری ها مرسوم بوده است. صاحبان عزا برای نشان دادن غم و اندوه خود، زینت را ترک می کردند. امامان معصوم(ع) نیز این رسم را تأیید و به آن عمل می کردند. امیرالمؤمنین(ع) در سوگ پیامبر(ص) سر و محاسن خود را خضاب نکرد و دلیل آن را عزای رسول اکرم(ص) بیان می داشت. امام صادق(ع) درباره سوگواری زنان بنی هاشم بر امام حسین(ع) فرمودند: در سوگ سید الشهدا هیچ زن هاشمی ای به چشمانش سرمه نزد و به موهایش حنا نمالید تا اینکه عبیدالله بن زیاد کشته شد.
3. پوشیدن لباس سیاه: در روایتی از اسماء آمده است: در پی شهادت جعفر بن ابی طالب، رسول خدا(ص) به ایشان امر فرمود که سه روز لباس سیاه بپوشد و پس از گذشت سه روز هر لباسی که خواست برتن کند. همچنین در شهادت امام حسن مجتبی(ع) زنان بنی هاشم یک ماه سوگواری کردند و تا یک سال لباس سیاه پوشیدند.
4. برداشتن عبا از روی دوش: از آداب پسندیده ای که در سیره عزاداری معصومان(ع) وجود داشت، برداشتن عبا از روی دوش بود. امام صادق(ع) برداشتن عبا توسط صاحب مصیبت را امری شایسته دانسته است؛ چرا که این عمل موجب تشخیص میان صاحب مصیبت از دیگران می شود. آن حضرت خود نیز در سوگواری اسماعیل، بدون عبا از منزل خارج شدند.
5. ترک کسب و کار: یکی از سنت های رایج در جوامع اسلامی و در عصر و سیره معصومان(ع) ترک کسب و کار و بستن مغازه ها در وفات شخصیت های بزرگ مذهبی و علمی به ویژه امامان بود. مردم مدینه هنگام شهادت امام حسن مجتبی(ع) هفت روز مغازه های خود را تعطیل کردند. همچنین ائمه اطها(ع) به شیعیان سفارش می کردند که در روز عاشورا، کسب و کار را رها کنند و حالت غم و عزا به خود بگیرند.