جمع بندی کیفیت تجرد بهشت قیامتی و نحوهٔ ظهور قیامت

پرسش:
اگر عوالم هستی طبق قرآن شامل دنیا، برزخ و قیامت یا طبق برهان و شهود شامل عالم ماده، عالم مثال و عالم عقل است و در عالم مثال تجرد از ماده هست ولی صور اشیاء هستند، اما در عالم قیامت، هم تجرد از جرم ماده است و هم از صور اشیا، پس این نعمت های بهشتی که در قرآن توصیف شده، چگونه هستند؟
در معراج نیز پیامبر در جهنم قیامت حاضر شد و جهنمی ها را هر یک با احوالاتی که در کتب نقل معراج ذکر شده مشاهده کرد. در حالی که طبق آیات قرآن کریم قیامت با زوال عالم طبیعت مثل پودر شدن کوهها یا درهم پیچیدن ستارگان برپا میشود.

پاسخ:
قرآن کریم به روشنی از معادی جسمانی، و نعمت ها و عذاب های مادی در قیامت سخن گفته است، آنجا که می فرماید از همین زمین برانگیخته میشوید: «فِيهَا تحَْيَوْنَ وَ فِيهَا تَمُوتُونَ وَ مِنهَْا تخُْرَجُون‏»؛ در آن(زمین) زندگى مى‏كنيد، و در آن مى‏ميريد، و از آن بيرون مى‏آييد.(1)
و نیز می فرماید از قبورتان خارج میشوید: «خُشَّعاً أَبْصارُهُمْ يَخْرُجُونَ مِنَ الْأَجْداثِ كَأَنَّهُمْ جَرادٌ مُنْتَشِرٌ»؛ در حالى كه ديدگانشان [از شدت ترس‏] فرو افتاده، هم چون ملخ هاى پراكنده از گورها بيرون آيند.(2)

و آنجا که از رویش مجدد پوست اهل جهنم سخن می گوید: « إِنَّ الَّذينَ كَفَرُوا بِآياتِنا سَوْفَ نُصْليهِمْ ناراً كُلَّما نَضِجَتْ جُلُودُهُمْ بَدَّلْناهُمْ جُلُوداً غَيْرَها لِيَذُوقُوا الْعَذاب‏»؛ يقيناً كسانى كه به آيات ما كافر شدند به زودى آنان را به آتشى [شكنجه‏آور و سوزان‏] درآوريم، هرگاه پوستشان بريان شود، پوست‏هاى ديگرى جايگزين آن مى‏كنيم تا عذاب را بچشند.(3)

و همچنین آنجا که به ماجرای ابراهیم(ع) و زنده شدن آن چهار پرنده(4)یا ماجرای زنده شدن عزیر، یا رامیای نبی(5) نیز گویای معاد جسمانی است؛ و آیات فراوان دیگری که بهشت و جهنم را توصیف کرده و حجم عظیمی از قرآن کریم را به خود اختصاص داده است.

در این که جمع این مسئله با عوالم سه گانه، از مسائل پیچیده ای است که همواره حکما و اندیشمندان اسلامی با آن روبرو بوده اند حرفی نیست، برخی چون ابن سینا ضمن پذیرش معاد روحانی از طریق عقل، راهی برای توجیه عقلانی معاد جسمانی و مادی نیافته اند، و تنها راه اثبات آن را آیات و روایات دانسته، و بدین سان آن را پذیرفته اند(6)
به هر حال قرآن کریم به وضوح و روشنی از معاد جسمانی سخن گفته است که نمی توان آن را به خاطر تقسیم بندی عوالم سه گانه کنار گذاشت، ولو آنکه حتی وجه جمعی برای آن نیابیم باید آن را از مسائلی بدانیم که عقل انسان بدان دسترسی ندارد.

اما در مورد معراج باید توجه کرد که آثار رفتارها و اعمال بر روح انسان در همین دنیاست، و آخرت محل ظهور این رفتارهاست، همانطور که قرآن کریم در مورد کسانی که مال یتیم میخورند می فرماید همین الان دارند آتش می خورند، نه اینکه ما بعدا به آنها آتش می خورانیم: «إِنَّ الَّذينَ يَأْكُلُونَ أَمْوالَ الْيَتامى‏ ظُلْماً إِنَّما يَأْكُلُونَ في‏ بُطُونِهِمْ نارا»؛ بى‏ترديد كسانى كه اموال يتيمان را به ستم مى‏خورند، فقط در شكم خود آتش مى‏خورند.(7)

بنابراین پاداش ها و عذاب های اخروی اکنون هم وجود دارد منتهی کسی می تواند آنها را ببیند که ملکوت عالم را مشاهده کند، و پیامبر(صلی الله علیه و آله) نیز در معراج به ملکوت عالم سیر نمود، و این حقایق را مشاهده کرد، یعنی حقیقت و باطن رفتارها. بنابراین حقیقت رفتارها امروز نیز جاریست، اگرچه بر ما پوشیده است، اما با برپایی قیامت این حقیقت برای همگان آشکار خواهد شد.

پی نوشت ها:
1. اعراف:25/7.
2. قمر:7/54.
3. نساء:56/4.
4. بقره:260/2.
5. بقره:259/2.
6. ابن سینا، الشفاء(الهیات)، مكتبة آية الله المرعشى‏، قم، 1404ق، ص423.
7. نساء:10/4.