جمع بندی چرا کعبه از همان ابتدا قبله مسلمانان نبوده است؟

سلام علیکم
نماز روزه شما و تمام دوستان که از تاپیک دین می کنند قبول باشه وانشاء الله این چند روز باقی مانده از ماه مبارک رمضان بتوانیم هر چه بیشتر از لحظات نورانی این ماه کمال استفاده را بنمانیم
اما از آیات و روایات بر می آید که کعبه اولین مکان به عنوان قبله در بین انسانها بوده است و مسلمانان نیز طبیعتا باید این مکان را به عنوان قبله انتخاب می کردند ولی دلایلی باعث شد که ابتدا به سوی بیت المقدس نماز بخوانند و انجا را به عنوان قبله انتخاب کنند ولی با مطالعه تاریخ و آیات و روایات معلوم می شود این انتخاب ، از همان اول انتخاب موقتی بوده است
خدواند در قران می فرماید
«وَ ما جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتي كُنْتَ عَلَيْها إِلاّ لِنَعْلَمَ مَنْ يَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّنْ يَنْقَلِبُ عَلى‏ عَقِبَيْهِ؛ ما آن قبله ای را که قبلا بر آن بودي (بيت المقدس)، تنها براي اين قرار داديم که افرادي که از رسول خدا پيروي مي کنند، از آنها که به جاهليت باز مي گردند باز شناخته شوند.»(بقره/143)
از این ایه به وضوع می توان نتیجه گرفت که این یک تصمیم موقتی و برای امتحان مسلمانان بوده است تا معلوم شود مسلمانان که در آن زمان کوتاه اعراب اطراف مکه و نهایتا مدینه بودند حس ناسیونالیستی و وطن خواهی را ترجیج می دهند یا دستور دینی را
روایتی از وجود مقدس امام حسن عسکری نیز در راستای تایید این نظریه است می فرمایند :
«مردم مکه هوای قبله شدن کعبه را داشتند و خداوند با قبله قرار دادن بيت المقدس امتحانشان کرد، تا معلوم شود چه کسي بر خلاف هواي نفس خود، رسول خدا را پيروي مي کند.»(1)
1. ترجمه الميزان، ج 1، ص 495

ادامه دارد

دلیل دیگری که می تواند عامل این انتخاب موقتی باشد وجود بتهای فروان درکعبه و بیت المقدس از این مسئله پاک بود هنوز مسلمان در جایگاهی نبودند که بتوانند این بتها را سرنگون کنند و مشرکان مکه بر خانه خدا تسلط کامل داشتند ولی پس از هجرت پیامبر صلی الله علیه واله وسلم و مسلمانان مکه به مدینه مسلمانان قدرت پیدا کردند لذا دستورتغییر قبله صادر شد علامه طباطبایی در این باره می فرماینددر چنين شرائطى دستور برگشتن قبله بسوى كعبه صادر شد و اين خود نعمت بس بزرگى بود، كه خدا مسلمانان را بدان اخت صاص داد، آنگاه در ذيل همين فرمان وعده فرمود: كه بزودى نعمت و هدايت را بر تو تمام خواهد كرد، يعنى كعبه را از پليدى هاى اصنام خواهد پرداخت ، آنچنانكه فقط خدا در آن عبادت شود و تنها معبد مسلمانان گردد و تنها مسلمانان رو بسوى آن عبادت كنند، پس نتيجه مى گيريم كه جمله : ((و لاتم نعمتى عليكم )) الخ ، بشارت به فتح مكه است .
شاید بتوان گفت که یکی دیگر از دلایلی که مسلمانان مأمور بودند موقتا به­ سوي بيت المقدس نماز بخوانند این بود که در محیط کوچک مکه از مشركين مكه كه به ­سوي كعبه متوجه بودند، جدا و مشخص باشند. و وقتی به مدينه مهاجرت کردند، مسلمانان مأمور شدند كه به ­سوي كعبه توجه كنند، چون يهودیان به ­سوي بيت المقدس متوجه بودند و درایجا از یهودیان متمایز می شدند .
(ترجمه تفسير الميزان ،ج 1 ،ص 494.)

ادامه دارد

در ادامه مطلب فوق شاید این سوال پیش آید که اگر وجود بتها در کعبه یکی از دلایل عدم نماز به سوی قبله بوده است ، ولی دستور تغییر قبله نیز زمانی بوده است که هنوز بتها در کعبه وجود داشته اند اگر بعد از فتح مکه این دستور صادر می شد می توانسیم وجود بتها در کبعه را عامل عدم نماز به سوی قبله بدانیم ولی دستور تغییر قبله در سال دوم هجری اتفاق افتاده است جواب می دهیم
اولا : در سال دوم هجری مسلمانان از قدرت قابل توجهی برخوردار شدند و تعقیب کاروان قریش و جنگ بدر را می توان از نشانه های آن دانست و تغییر قبله می توانست به مشرکان مکه این پیام را داشته باشد که هجرت مسلمانان از مکه به مدینه پایان کار نیست و مسلمانان کعبه را متعلق به خود می دانند و بشارت فتح کعبه همراه با دستور تغییر قبله موید این مطلب است
ثانیا : کنایه های یهودیان به مسلمانان در نداشتن قبله مستقل و انتخاب قبله آنان می توانست در تصریع دستور قبله موثر باشد
علي بن ابراهيم از امام صادق(ع) نقل مي‌كند؛ پس از اينكه پيامبر(ص) سيزده سال در مكه و هفت ماه در مدينه به­سوي بيت المقدس نماز خواند، او را بسوي كعبه متوجه كرد و علت اين امر اين بود كه يهود پيغمبر اسلام(ص)، را سرزنش مي‌كردند و مي‌گفتند تو تابع ما هستي و به­سوي قبله ما نماز مي‌گذاري. رسول اكرم(ص) از اين سرزنش‌ها سخت غمگين مي‌شود و در دل شب از خانه بيرون آمد، و به آفاق چشم مي‌دوخت منتظر فرمان الهي در اين زمينه بود. چون آن شب سپري شد و روز فرا رسيد، در هنگام نماز ظهر در مسجد"بني‌ سالم" در حالي­كه دو ركعت نماز ظهر خوانده بود، جبرئيل نازل گرديد و بازوهاي آن حضرت را گرفت و او را به سوي كعبه برگردانيد و فرمان تغییر قبله را صادر کرد .[1]
از طرف دیگراز ایات مشخص می شود که خود پیامبر صلی الله علیه و اله وسلم نیز در انتظارتغییر قبله بودند وشاید همین اذیت یهود باعث این انتظار شده بود

مجدد سلام علیکم
پس از اینکه مصحلت قبله موقت بودن بیت المقدس از بین رفت مسلمانان دستور یافتند به سوی قبله اصلی یعنی کعبه نماز بخوانند همان قبله ای که خدواند از آن به عنوان اولین بیت یاد کرده است

سؤال:
چرا کعبه از همان ابتدا قبله مسلمانان نبوده است؟

پاسخ:
طبق بعضی از آیات و روایات کعبه اولین مکان به عنوان قبله در بین انسان ها بوده است و مسلمانان نیز طبیعتا باید این مکان را به عنوان قبله انتخاب می کردند ولی دلایلی باعث شد که ابتدا به سوی بیت المقدس نماز بخوانند و آن جا را به عنوان قبله انتخاب کنند توجه به نکات بعضی از آن دلایل را بر ما روشن می کند

نکته اول:
با مطالعه آیات، روایات و تاریخ مشخص می شود این انتخاب، از همان اول انتخاب موقتی بوده است.
خدواند در قران می فرماید: «وَ ما جَعَلْنَا الْقِبْلَةَ الَّتي كُنْتَ عَلَيْها إِلاّ لِنَعْلَمَ مَنْ يَتَّبِعُ الرَّسُولَ مِمَّنْ يَنْقَلِبُ عَلى‏ عَقِبَيْهِ»؛ ما آن قبله ای را که قبلا بر آن بودي (بيت المقدس). تنها براي اين قرار داديم که افرادي که از رسول خدا پيروي مي کنند، از آن ها که به جاهليت باز مي گردند باز شناخته شوند. (1)
از این آیه به وضوح می توان نتیجه گرفت که این یک تصمیم موقتی و برای امتحان مسلمانان بوده است تا معلوم شود مسلمانان که در آن زمان کوتاه اعراب اطراف مکه و نهایتا مدینه بودند حس ناسیونالیستی و وطن خواهی را ترجیج م ی دهند یا دستور دینی را.

روایتی از وجود مقدس امام حسن عسکری (علیه السلام) نیز در راستای تایید این نظریه است می فرمایند: «مردم مکه هوای قبله شدن کعبه را داشتند و خداوند با قبله قرار دادن بيت المقدس امتحان شان کرد، تا معلوم شود چه کسي بر خلاف هواي نفس خود، رسول خدا را پيروي مي کند. (2)

نکته دوم:
وجود بت های فراوان در کعبه که بیت المقدس از این مسئله پاک بود هنوز مسلمان در جایگاهی نبودند که بتوانند این بت ها را سرنگون کنند و مشرکان مکه بر خانه خدا تسلط کامل داشتند ولی پس از هجرت پیامبر(صلی الله علیه واله وسلم) و مسلمانان مکه به مدینه، مسلمانان قدرت پیدا کردند لذا دستور تغییر قبله صادر شد.

علامه طباطبایی در این باره می فرمایند: كعبه در صدر اسلام پر بود از بت‏ هاى مشركين و وثن‏ هاى ايشان، و خلاصه بت در آن جا حاكم بود و در ايامى كه اين آيه نازل می ‏شد، هنوز اسلام قوت و شوكتى به خود نگرفته بود، خداى تعالى رسول خود را هدايت كرد به اين كه رو به بيت المقدس نماز بخواند، چون بيت المقدس قبله يهوديان بود، كه هر چه باشد دينشان به اسلام نزديك‏ تر از دين مشركين بود، ولى بعد از آن كه رسول خدا (صلی الله علیه و آله) به مدينه هجرت كرد و زمان فرا رسيدن فتح مكه نزديك شد، و انتظار فرمان الهى به تطهير كعبه از پليدى بت ها، شديد گرديد. (3)

در چنين شرائطى دستور برگشتن قبله بسوى كعبه صادر شد و اين خود نعمت بس بزرگى بود، كه خدا مسلمانان را بدان اختصاص داد، آن گاه در ذيل همين فرمان وعده فرمود: كه به زودى نعمت و هدايت را بر تو تمام خواهد كرد، يعنى كعبه را از پليدی ‏هاى اصنام خواهد پرداخت، آن چنان كه فقط خدا در آن عبادت شود و تنها معبد مسلمانان گردد و تنها مسلمانان رو بسوى آن عبادت كنند، پس نتيجه می ‏گيريم كه جمله: «وَ لِأُتِمَّ نِعْمَتِي عَلَيْكُمْ ...»، بشارت به فتح مكه است.

نکته سوم:
علي بن ابراهيم از امام صادق (علیه السلام) نقل مي‌كند؛ يهود پيغمبر اسلام (صلی الله علیه واله وسلم)، را سرزنش می كردند و می گفتند تو تابع ما هستی و به ­سوی قبله ما نماز می گذاری. رسول اكرم (صلی الله علیه واله وسلم) از اين سرزنش‌ها سخت غمگين می شد و در دل شب از خانه بيرون آمد، و به آفاق چشم می دوخت منتظر فرمان الهی در اين زمينه بود. چون آن شب سپری شد و روز فرا رسيد، در هنگام نماز ظهر در مسجد "بني‌ سالم" در حالي­ كه دو ركعت نماز ظهر خوانده بود، جبرئيل نازل گرديد و بازوهای آن حضرت را گرفت و او را به سوي كعبه برگردانيد و فرمان تغییر قبله را صادر کرد. (4)

نکته چهارم:
پیامبر (صلی الله علیه و آله) به انتظار تغییر قبله بودند و این خود نشان از موقتی بودن قبله یا اذیت یهود است خداوند در قرآن می فرماید:
«قَدْ نَرَى تَقَلُّب وَجْهِك فى السمَاءِ فَلَنُوَلِّيَنَّك قِبْلَةً تَرْضاهَا فَوَلِّ وَجْهَك شطرَ الْمَسجِدِ الْحَرَامِ وَ حَيْث مَا كُنتُمْ فَوَلُّوا وُجُوهَكُمْ شطرَهُ وَ إِنَّ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَب لَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّهِمْ وَ مَا اللَّهُ بِغَفِلٍ عَمَّا يَعْمَلُونَ»؛ نگاه هاى انتظار آميز تو را به سوى آسمان (براى تعيين قبله نهائى ) مى بينيم ، اكنون تو را به سوى قبله اى كه از آن خشنود باشى باز مى گردانيم ، روى خود را به جانب مسجد الحرام كن ، و هر جا باشيد روى خود را به جانب آن بگردانيد، و كسانى كه كتاب آسمانى به آنها داده شده بخوبى مى دانند اين فرمان حقى است كه از ناحيه پروردگارشان صادر شده (و در كتابهاى خود خوانده اند كه پيغمبر اسلام به سوى دو قبله نماز مى خواند) و خداوند از اعمال آنها (در مخفى داشتن آيات غافل نيست. (5)

از این آیات، روایات و گزارشات تاریخی روشن می شود که انتخاب بیت المقدس از ابتدا موقتی بوده و جهت امتحان مردم حجاز و سنجش تبعیت آنان نسبت به خداوند و وجود بت در خانه کعبه که پس از بر طرف شدن این دو مورد و همچنین اذیت یهودیان جهت نماز خواندن مسلمانان به سوی قبله اصلی یعنی کعبه تغییر کرد.

منابع:
1. بقره: 2/ 143.
2. طباطبایی، سید محمد حسین، الميزان، الميزان، ترجمه موسوى همدانى سيد محمد باقر، ترجمه تفسير الميزان، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسين حوزه علميه قم، قم، 1374 ش، ج 1، ص 495.
3. المیزان، همان، ج‏ 1، ص 494.
4. طبرسی، فضل؛ تفسير مجمع البيان، ترجمه محمد مفتح، انتشارات فراهاني، بي‌تا، اول، ج2 ، ص 92.
5. بقره: 2/ 144.