پیشگیری از وسواس
تبهای اولیه
رعايت چه نكاتي مي تواند به بهداشت رواني ما در زمينه عدم ابتلا به وسواس كمك كند؟
در جواب اين سوال مناسب ميدانيم نكاتي چند را جهت تبيين ابعاد مختلف سؤال بيان كنيم.
الف. مقدمه: مقطع خاصي از عمر هر انساني همراه با شك و ترديد است و معمولاً اين مقطع از عمر را نوجواني و احياناً جواني به خود اختصاص ميدهد و اين مسئله در سن نوجواني و جواني چيزي طبيعي تلقي ميشود، چون در اين مرحله از عمر انسان، شخصيت او و انديشه او از ثبات و پختگي كافي برخوردار نيست و لذا در خيلي چيزها شك و ترديد دارد و دنبال فلسفة آن است و البته اين ممدوح بوده و اشكال ندارد به شرطي كه به دنبال اين شكها و ترديدها و وسوسهها، يقين حاصل شود نه اين كه انسان به خاطر بيتوجّهي و غفلت به بيراهه برود و از مسير اصلي منحرف گردد.
ب. يكي از مسائل عمده كه در خيلي از افراد مشاهده ميشود شك و ترديد در اعتقادات، وسوسه در عبادات و احكام طهارت و نجاست و غيره است و علت اين كار هم به خاطر عدم تجربة كافي و عدم اطلاع كافي و به خاطر آموزشهاي غلط است كه افراد را دچار مشكل ميكند كه البته بعضاً اين ترديدها و وسواسها آينده و عاقبت خوبي را دارد و باعث رشد و بالندگي ميشود.
ج. در اينجا لازم است به تعريف وسواس پرداخته شود.
وسواس بر دو نوع ميشود:
1. وسواس فكري كه تعريف آن عبارت است از افكار، تصورات يا تكانههاي (كارهايي كه بدون اراده انسان رخ مي دهد) تكراري كه هوشياري ذهن را اشغال ميكنند و اغلب نفرتانگيز بوده و كنار گذاشتن و كنترل آن معمولاً مشكل است و در خيلي موارد انسان از باطل بودن و بيهوده بودن آن آگاهي دارد و ميداند كه زاييدة ذهن خود اوست.
2. وسواس عملي كه تعريف آن عبارت است از پاسخهايي كه به فكر وسواسي داده ميشود و افكاري است كه به عمل منجر ميگردد، مثل شستن مكرر دست و صورت، نجس دانستن همه جا يا مسائل ديگر.
د. تمام احكام اسلام فلسفه و دليل دارد و فلسفة خيلي از احكام براي ما روشن است و فلسفة بعضي از آنها تبيين نشده است و آنها هم با ظهور حضرت ولي عصر (عج) مشخص و معلوم خواهد شد، چون بشر هنوز هم قادر نيست خيلي از مجهولات را حل كند. امّا از باب اين كه خداوند حكيم است و كارهاي او از روي حكمت و مصلحت است و پس ما هم كه بندة خدا هستيم بايد مطيع اوامر الهي بوده و دستورات او را انجام دهيم و تفسير دين را از اهل فن و متخصص آن جويا شويم و متخصص دين در زمان حاضر علماي بزرگ و اسلام شناسان واقعي هستند، كه وظيفة ما رجوع به آنان و عمل كردن بر اساس فتواي آنان است.
هـ . هر انساني موظف است دستورات دين را همانطوري كه بيان شده عمل كند، و نميتوان احكام دين را طبق سليقه و خواست خود عمل كرد، بلكه بايد تابع دستورات واقعي بوده و التزام عملي به احكام درست دين داشت و حرف مردم و افراد عامّي ملاك عمل نيست، و برخي از افراد بر اساس هواهاي نفساني خود عمل ميكنند و در مسائل دين لااُبالي هستند و سعي در سست كردن اعتقاد ديگران هم دارند و بنابراين بايد مواظب بود و تحت تأثير تفكرات غلط ديگران قرار نگرفت.
و. در مسائل طهارت و نجاست هر انساني بايد طبق رسالة عمليه عمل كند و طبق دستور رساله از نجاسات پرهيز كند و طبق دستور رساله چيزهاي نجس را پاك كند و بايد از افراط و تفريط پرهيز شود و متعادل باشد.
ز. در مسائل اعتقادي اگر كسي شك و ترديدي دارد از علماء و دانشمندان و اساتيد سؤال كند و سعي كند دنبال متخصص هر علم برود و شك و شبههاي بر خود راه ندهد.
ح. نظم و انضباط چيزي مطلوب و پسنديده است ولي نبايد به حدّ افراط برسد، به طوري كه باعث اختلال در كارها بشود يعني نبايد مانع از رسيدن به هدف اصلي گردد و مسئله ديگر اين كه شخصيت هر فردي منحصر به فرد است و همه نميتوانند يكسان باشند و لذا تفاوت عملكردي بين افراد طبيعي است.
ط. يكي از عواملي كه باعث وسواس ميشود اضطراب است و لذا بهتر است انسان در قدم اول اضطراب نداشته باشد و با خونسردي و آرامش كارها را دنبال كند و براي كارهايش برنامه داشته باشد و در اين زمينه ميتواند از مشاوران متعهد و مؤمن كمك بگيرد. توصيه جدي داريم كه هنگام هجوم افكار و يا اعمال وسواسي به يكي از روان شناسان متدين و متعهد مراجعه كرده و از او كمك بگيريد و اگر او تشخيص دهد كه نيازمند مراجعه به روانپزشك و مصرف دارو هم هستيد حتماً به توصيههاي او گوش كنيد. انشاء الله كه خداوند ياريتان فرمايد. اين كار از ضروريات است و به سرعت شما را به نتيجه ميرساند.
ي. تنها راه سعادت و خوشبختي دنيا و آخرت عمل به احكام دين و دستورات خداوند است، البته به طريقي عقلائي و منطقي، نه افراط و تفريط و اينكه انسان بندة خدا باشد و نه بندة شيطان و هواهاي نفساني و قضاوتهاي مردم و سعي كند آن طور عمل كند كه خدا خواسته و دستور داده است.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. مصطفي زماني، وسواس، انتشارات پيام اسلام، 1369.
2. لي بائر، غلبه بر وسواس، ترجمه مسعود محمدي و همكاران، نشر رشد، چاپ اول، 1382.
3. دكتر جمشيد احمدي، وسواس و درمان آن، انتشارات نويد، 1365.
4. ملا احمد نراقي، معراج السعاده، انتشارات هجرت، 1381.
منبع :مرکزمطالعات و پزوهش های فرهنگی حوزه علمیه قم