جمع بندی پروپاگاندا و جنگ نرم
تبهای اولیه
سلام
آیا رسانه های ایران پروپاگاندا دارند؟
آیا پروپاگاندا اصولاً چیز اشتباهیست؟
آیا رسانه های غرب با اینکه خبر ها را ظاهراً بی طرفانه منعکس می کنند، پروپاگاندا دارند؟
نقش رسانه های غرب در جنگ نرم چیست؟
پرسش:
آیا رسانههای ایران پروپاگاندا دارند؟ آیا پروپاگاندا چیز اشتباهی است؟ آیا رسانههای غرب با این که خبرها را بنا بر ظاهر، بیطرفانه منعکس میکنند، پروپاگاندا دارند؟ نقش رسانههای غرب در جنگ نرم چیست.؟
پاسخ:
قبل از هر سخن لازم است کمی پیرامون واژه پروپاگاندا (Propaganda) توضیح مختصری ارائه دهیم.
پروپاگاندا در لغت به معنای تبلیغات است.
درباره تاریخچه رواج این کلمه گفته شده است در قرن شانزدهم میلادی یکی از پاپهای کاتولیک مسیحی مجمعی را تشکیل داد با نام «مجمع تبلیغ ایمان» تا در جهت پذیرش داوطلبانه ایمان توسط مردم، فعالیت کند. از آن زمان این واژه بر سر زبانها افتاد و هدف از آن چنین ترسیم می شد: تأسیس مجدد تبلیغ ایمان کاتولیک و حفظ اتحاد کلیسا در تمام جهان.
در مقابل، فرقه پروتستان مسیحی (که با فرقه کاتولیک مخالفتهایی داشت) واژه پروپاگاندا را به گونهای معنا کرد که بار منفی یافت یعنی نوعی تلاش تبلیغاتی برای منحرفسازی پیروان فرقه پروتستان.
به هر حال کاربرد این واژه در قرون هجده و نوزده میلادی از انحصار در فعالیتهای مذهبی خارج شد و به عرصههای دیگری نظیر عرصههای اجتماعی، بازرگانی و از همه مهمتر، عرصه سیاست و مبارزات انتخاباتی وارد شد.
مهمترین دورهای که پروپاگاندا با انگشت اتهام مواجه شد و بار منفی پیدا کرد، فاصله میان دو جنگ جهانی اول و دوم بود؛ زیرا در این فاصله، دولتهای متخاصم به منظور پیروزی در رقابتهای تبلیغاتی، از هر حربهای استفاده میکردند و در نتیجه پروپاگاندا با سوگیری خاصی مورد سوء استفاده قرار گرفت. از همین دوران بود كه پروپاگاندا به معنای تبلیغات سیاسی رواج یافت. این روند در دوران جنگ سرد نیز ادامه یافت و دو بلوک شرق و غرب به طور بسیار گسترده و پیشرفته از تبلیغات در جهت گسترش حوزه نفوذ خود علیه جبهه مقابل استفاده كردند.(1)
کاربرد فراوان واژه پروپاگاندا در عرصه سیاست همراه با بار منفی آن باعث شده است تا معنای اصطلاحی این واژه چنین تعریف شود: كوششی است برای ترویج نظرات خاص سیاسی که از طریق بیان واقعیات با گزارشهای غیر واقعی و به قصد تأثیرگذاشتن بر ذهن مخاطب و ترغیب به رفتاری خاص، انجام میپذیرد.(2)
با این وجود برخی معتقد هستند پروپاگاندا هنوز هم بار مثبت معنایی خود را به کلی از دست نداده است.(3)
از این رو گفته میشود در مورد معنای پروپاگاندا، اتفاق نظر اندکی وجود دارد؛ زیرا گروهی معتقد هستند تنها شامل پیامهای ریاکارانه میشود؛ اما گروه دیگر قائل هستند شامل تمام روابط قانعکننده تبلیغاتی (اعم از ریاکارانه و غیر ریاکارانه) میشود.(4)
پروپاگاندا (تبلیغات سیاسی) در جهان كنونی جایگاه ویژهای دارد. همۀ دولتها و گروهها و احزاب سیاسی در تلاش هستند با به كارگیری همۀ ابزارهای تبلیغی همچون: رسانه های جمعی، مطبوعات، ماهواره، سایتهای اینترنت، سخنرانی، سینما و ... ایدهها و اندیشههای خویش را به مخاطبین انتقال دهند.
تذکر این نکته نیز خالی از فایده نیست که پروپاگاندا بسته به محتوای تبلیغی اش به دو دسته تقسیم میشود:
الف) تبلیغ سفید: که در این شیوه با استفاده از رسانههای جمعی، سیاستها و عملكردهای دولت و یا حزب خاصی تشریح و تبیین میگردد و نگرش مثبت نسبت به آن القاء میگردد.
ب) تبلیغ سیاه: در این شیوه دولت و یا گروهی كه وسایل ارتباط جمعی را در اختیار دارند در تلاش هستند رقیب خویش را در عرصه سیاسی تضعیف كرده و ناكارآمد جلوه دهند و نسبت به آن نگرش منفی ایجاد نمایند؛ به این شیوه از پروپاگاندا «جنگ روانی» و یا «جنگ تبلیغاتی» نیز اطلاق میشود. (5)
با توجه به مقدمه ذکر شده میتوان در پاسخ به سوالات شما این گونه گفت که:
اولا: پروپاگاندا اگر با بار معنایی مثبتش لحاظ شود چیز اشتباهی نیست؛ اما اگر با ریاکاری و سوء استفاده و دروغگویی و ... همراه شود غلط است.
ثانیا: قضاوت درباره عملکرد رسانههای داخلی یا خارجی تنها در صورتی مقدور است که به صورت عینی بررسی شود. روشن است اگر در بررسی خود به این نتیجه رسیدیم که رسانهای به عنوان نمونه، درباره اتفاقات واقعی، از گفتن حقیقت سر باز میزند و این عملش هیچ توجیه منطقی و عقلایی ندارد و در چارچوب شریعت الهی نمیگنجد، میتوان او را از پیروان پروپاگاندای منفی به شمار آورد؛ اما اگر واقعیتها را بیان میکند آن هم واقعیتهایی که بیانش هم منطقی و عقلائی و هم در چارچوب شریعت الهی است، در این صورت میتوان او را از رهروان پروپاگاندای مثبت قلمداد نمود. (البته غیر از بیان منطقی و عقلائی و شرعی باید شرایط دیگری هم لحاظ شود)
ثالثا: همان طور که بیان شد در جهان امروز استفاده از رسانهها مهمترین ابزار در پیش برد اهداف خود در عرصه سیاست و جنگ نرم است.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــ
(1) عسگری، زهره علی، تحلیلهای پروپاگاندا، کتاب ماه علوم اجتماعی، دوره جدید، شهریور 1388 ش، شماره 18، ص 78 ـ 87.
(2) فرهنگ علوم انسانی و اسلامی، پژوهشکده باقر العلوم: http://www.pajoohe.com/fa/index.php?Page=definition&UID=27336
(3) عسگری، زهره علی، تحلیلهای پروپاگاندا، ص 78 ـ 87.
(4) واعظیزاده، المیرا، تبلیغات سیاسی (پروپاگاندا)، کتاب ماه علوم اجتماعی، دوره جدید، شهریور 1388 ش، شماره 18، ص 103.
(5) فرهنگ علوم انسانی و اسلامی، پژوهشکده باقر العلوم.