جمع بندی هدف از زندگی در دنیا چیست؟

سوال:
هدف از زندگی، در دنیا چیست؟ فلسفه مواهب و نعمت ها در دنيا چيست؟ امتحان ؟ يا رشد و شكوفايي بدون عدالت و بهره برداري برابر از مواهب الهي ، چگونه انسان به رشد و شكوفايي ميرسد؟ اگر بي عدالتي فقط جهت امتحان شدن است پس چرا اينقدر در خود دين تاكيد به عدالت شده است؟ چرا خداوند عادل، امكان بهره برداري برابر از مواهب را (جهت رشد همه) فراهم ننمود؟

جواب:
خداوند در قرآن براي افعال خود اهدافي را بيان مي‌کند به خصوص درباره خلقت انسان آيات متعددي وجود دارد که با آهنگ‌هاي مختلف، هدف خلقت انسان و چرايي کيفيت خلقت عالم به شکل موجود را بيان مي‌کنند. خداوند خود توضيح مي‌دهد که من چرا عالم را خلق کردم، چرا شما را خلق کردم، چرا عالم را به گونه‌اي خلق کردم که براي شما جاذبه داشته باشد، چرا شما را به گونه‌اي خلق کردم که در شما اختلافات طبيعي وجود داشته باشد و ... پاسخ همه اين چراها در قرآن بيان شده و ما مي‌توانيم همه اين پاسخ‌ها را در پرتو همان برهان عقلي تبيين کنيم. البته لزومي ندارد ما بحث‌هاي عقلاني و فلسفي را اين‌جا مطرح کنيم؛ بلکه از خود آيات قرآن کريم بهره مي‌گيريم.
شايد يکي از کلي‌ترين آياتي که در باره هدف آفرينش سخن گفته است آيه دوم از سوره ملک باشد: الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيَاةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا.(1) آنچه که به انسان نسبت داده مي‌شود، حيات وي و مرحله قبل و مرحله بعد از آن است (وَكُنتُمْ أَمْوَاتاً فَأَحْيَاكُمْ ثُمَّ يُمِيتُكُمْ ثُمَّ يُحْييكُم)(2)اين موت و حيات، مجموعا هويت انسان را تشکيل مي‌دهند و خداوند هدف از آن را امتحان بيان مي‌فرمايند. در آيات ديگري اشاره فرموده که اصلا آن‌چه در عالم و به خصوص در روي زمين هست براي هدفي آفريده شده که در راستاي هدف آفرينش شماست: «إِنَّا جَعَلْنَا مَا عَلَى الْأَرْضِ زِينَةً لَّهَا لِنَبْلُوَهُمْ أَيُّهُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا(3)ما آن‌چه روي زمين هست را داراي جاذبه‌اي قرار داديم تا مقدمه و زمينه‌ آزمايش شما باشد.» درباره اختلافاتي که در بين انسان‌ها وجود دارد نيز مشابه همين بيانات آمده است: وَرَفَعَ بَعْضَكُمْ فَوْقَ بَعْضٍ دَرَجَاتٍ لِّيَبْلُوَكُمْ فِي مَا آتَاكُمْ(4)انسان‌ها همه با هم مساوي نيستند و هم در کمالات تکويني و هم در بهره‌مندي از نعم مادي با هم اختلاف دارند. قرآن اين اختلاف را وسيله آزمايش معرفي مي‌کند. اين يک دسته از آيات است که هدف آفرينش انسان بلکه آفرينش جهان را در ارتباط با آزمايش انسان مي‌داند.

در بعضي آيات ديگر هدف خلقت را رساندن رحمت مي‌داند: وَلاَ يَزَالُونَ مُخْتَلِفِينَ *إِلاَّ مَن رَّحِمَ رَبُّكَ وَلِذَلِكَ خَلَقَهُم (5) به حسب تفسيري که از آيه استظهار مي‌شود که با دو روايت هم اين تفسير تأييد مي‌شود، لذلك يعني لاجل ذلك الرحمة؛ يعني اصلا شما را به خاطر همين رحمت آفريد. و بالاخره در آيه ديگري صريحا مطلبي را مي‌گويد که بيش از همه احتياج به تفسير و توضيح دارد و آن اين است که مي‌فرمايد: «وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَّ وَالْإِنسَ إِلَّا لِيَعْبُدُونِ(6) همه جنيان و انسيان را نيافريدم مگر براي اين‌که مرا عبادت کنند.» در اين آيه هدف از خلقت همه جن و انس عبادت خدا معرفي شده است.
نتیجه:
بهترین کسی که هدف خلقت را برای ما تبیین می کند خود خداست
خدا در قرآن سه هدف را برای آفرینش بیان می فرماید:
1.امتحان
2. عبادت
3. رحمت
این سه هدف در طول هم هستند به این ترتیب که خدا در دنیا وسایل امتحان شدن انسان ها را فراهم کرده ( به این صورت که افراد را مختلف قرار داده و....) آنگاه در بستر این امتحان او را به عبادت دعوت می کند تا از روی اختیار مسیر خود را انتخاب کند و این انتخاب وی باید اختیاری باشد تا بتواند وسیله تقرب او شود. امتیاز انسان به دیگر موجودات نیز همین اختیار داشتن اوست .
خدا در مسیر این امتحان و عبادت اختیاری بالا ترین امتیاز را به وی اختصاص داده که همانا رحمت خود می باشد خدا به مقتضای ذات خود که منشا رحمت است انسان را خلق کرده تا او را متنعم از این رحمت خویش گرداند. حال گاهی این نعمت ها مادی اند و گاه روحانی و معنوی .
خدا با خلقت انسان می خواهد بالا ترین نعمت های خود را که همانا قرب و نزدیکی به خود است را نصیب او کند و این مقام نصیب کسی نمی شود جز از راه عمل های اختیاری.
و این همان سه هدفی بود که در قرآن از آن نام برده شده بود امتحان وسیله ای برای عبادت اختیاری ؛ عبادت وسیله ای برای سنخیت پیدا کردن با رحمت ها ی خاص الهی ؛ که همانا قرب به ذات الهی که واجد همه کمالات است بزرگترین نعمت الهی است.
نعمت های دنیوی بستری است برای رشد و کمال انسان . همانگونه که بیان شد خدای تبارک و تعالی انسان را در ظرف جهان مادی قرار داده و او را در این ظرف امتحان می کند تا او با اختیار خود راه رشد و تعالی را طی کند و ظرف وجودش آماده پذیرش فیوضات رحمانی را پیدا کند.
انسان در دار دنیایی که دار تزاحمات مادی است مکلف به انجام تکالیفی شده است تا به این واسطه رشد کند.
خداوند از نظر تکوینی نظامی احسن را طراحی کرده است و در آن عدالت را در حد اعلای خود رعایت کرده است و در این نظام تکوینی انسانی را طراحی کرده است که مختار بوده و در دایره امور اختیاری به او اجازه دخل و تصرف اختیاری داده است و برای این که او مسیر را به نحو احسن در پیش بگیرد او را به حکم عقل و شرع آراست .
به او دستور داد که عدالت را رعایت کند حقوق دیگران را پاس بدارد و خدای را بندگی کند.
حال گاهی همین انسان در دایره امور اختیاری خود مسیر ظلم را در پیش گرفته و و در حق خود و دیگران ظلم کرده و گاها جهانی را به ظلم خود متاثر می سازد
برای مثال می بینیم که خدا دارایی های زمین را برای انسانها قرار داده تا آنها به واسطه آن از رفاه برخوردار شوند ولی می بینیم که این انسان دو پا از آن سر دنیا(آمریکا) بلند می شود و میرود در آفریقا حق یک سری انسان را غصب می کند و آنها را در فقر و بدبختی رها می کند حتما مطلع هستید که آفریقایی که ما امروز می بینیم از محروم ترین قاره های جهان است و گاها مردم آن به خاطر فقر و گرسنگی می میرند دارای غنی ترین معادن طلا و نقره است ولی توسط یک عده ظالم چپاول گر تصرف شده و مردمی که ذی حق بوده را از این نعمت محروم می سازند.
خدا انسان ها را به نیکو ترین وجه آفرید و از نعمت های دنیایی آنها را برخوردار کرد و آنچه را که برای آنها فایده داشت حلال کرد و به آنها اجازه بهره برداری از آنها را برای بهترین زندگی داد
خداوند در قرآن می فرماید: «ا و لم یروا انا نسوق الماء الی الارض الجرز فنخرج به زرعا تاكل منه انعامهم و انفسهم افلا یبصرون»(7)
«مگر ندیده اند كه ما آب باران را به سوی زمینهای خشك و بی آب و علف روان می سازیم تا به وسیله آن كشتها را برویانیم (و مزارع را سر سبز كنیم) كه از (حاصل) آن چارپایان وخودشان بخورند آیا اینها را نمی نگرند؟»
در جای دیگر می گوید : «وهو الذی سخر البحر لتأکلوا منه لحما طریا»(8 )
«اوهمان كسی است كه دریا را برایتان رام كرد تا از درون آن گوشت تازه برای خوردن خود فراهم آورید .»
در آیه دیگری می گوید : «الله الذی جعل لكم الانعام لتركبوا منها ومنها تأكلون» (9)
«خدا همان كسی است كه چارپایان را برایتان آفرید تا بر پشتشان سوار شوید و از گوشتشان بخورید .»
در تعدادی از آیات با تعبیر «و رزقناهم من الطیبات»و«از غذاهای پاك و پاكیزه روزیشان دادیم .» به این لذّت و میل اشاره دارد.
: «وهو الذی انشأ جنات معروشات و غیر معروشات والنخل و الزرع مختلفا اكله و الزیتون و الرمان متشابها و غیر متشابه كلوا من ثمره اذا أثمر و اتوا حقه یوم حصاده و لا تسرفوا انه لا یحب المسرفین. و من الانعام حموله و فرشا كلوا مما رزقكم الله و لا تتبعوا خطوات الشیطان انه لكم عدو مبین» (10)
(اوهمان كسی است كه باغها یی از درختان داربستی و غیرداربستی ودرختان خرما و كشت و زرعهایی از دانه ها و حبوبات و خوردنیهای گوناگون و زیتون وانار ومیوه های همگون و ناهمگون فراهم آورد. از میوه های آن وقتی رسید بخورید و روز درو حق خدایی آن را «به فقرا » عطا كنید و « مواظب باشید كه » اسراف نكنید كه خدا اسرافكاران را دوست نمی دارد و نیز از چارپایان باربر و سواری آفرید بخورید از آنچه كه خدا روزیتان كرده واز شیطان پیروی مكنید كه دشمن آشكار شماست )
در دو مورد از آیات «كلوا و اشربوا » آمده با این تفاوت كه در یك مورد پس از قید «من رزق الله» می گوید فساد مكنید و در مورد دیگر می گوید اسراف نكنید .
در چند مورد «كلو ا طیبات ما رزقناكم»آمده و د ریك مورد «كلوا من الطیبات واعملو صالحا»
ونیز تعابیر دیگری در قرآن در این زمینه داریم مثل «كلوا مما غنمتم حلا لا ً طیباً» (11)و یا «كلوا مما رزقكم الله حلالاً طیباً» (12)یا «و كلوا مما فی الارض حلالا طیباً»(13)یا «كلوا من رزق ربكم»(14) و یا «كلوا و ارعوا انعامكم»(15)
جالب این است كه به دنبال این آیات پس از امر به خوردن و آشامیدن توصیه ای را همراه می كند كه بخوردید و فساد نكنید، یا اسراف نكنید و یا طغیان نكنید و یا از شیطان پیرو ی نكنید و یا اینكه توصیه می كند كه شكر خدا را به جای آرید و یا تقوای او را پیشه كنید و ... .
قرآن كریم به تجویز و دادن رخصت استفاده از خوردنیها و نوشیدنیها اكتفا نكرده است بلكه ضمن این رخصت، به نكوهش كسانی پرداخته كه استفاده از یك دسته از خوردنیها یا نوشیدنیها را بیجا و بدون هیچ علت و سببی برخود تحریم كرده بودند ودر یكی از آیات مربوط به این مطلب می گوید : «قل من حرّم زینه الله التی اخرج لعباده والطیبات من الرزق قل هی للذین امنوا فی الحیوه الدنیا خالصه یوم القیامه»(16)
(بگو چه كسی استفاده از اشیاء زینتی را كه خدا برای بندگانش آفریده و استفاده از رزق و روزی پاك و پاكیزه را منع و حرام كرده است بگو «اینها در دنیا برا ی استفاده مومنین است» و در قیامت به طور خالص از آنِ مومنین خواهد بود.)
پس خدای تبارک و تعالی نعمت های دنیا را برای استفاده همه قرار داده است و به آنها اجازه تصرف داده است حال گاهی همین انسانها با اختیار خود این نعمت ها را از دیگران سلب می کنند .
و بالا تر این که خدا به کسانی که از این نعمت ها بیشتر برخوردار اند امر به صدقه و کمک به همنوع را داده است تا هم دیگران از این نعمت ها برخوردار شوند و هم موجب تعالی و تقرب فرد به درگاه الهی شود.

پاورقی:
1- ملک: 2.
2- بقره، 28.
3- کهف، 7.
4- انعام، 165
5- هود 118 و 119.
6-سجده 27
7- سجده 27
8- نحل 14
9- غافر 79
10- انعام 141
11- انفال 69
12- مائده 89
13- بقره 168
14- سبا 15
15- طه : 59
16- اعراف 32