جمع بندی مقدار علم عالم مدینه

پرسش :

در روایتی امام صادق (علیه السلام) می فرماید : عالم مدینه در یک لحظه مسیر حرکت خورشید در دوازده برج و دوازده سرزمین و دوازده عالم را می پیماید.
منظور از عالم مدینه در این روایت کیست؟
همچنین مراد از این حدیث چیست؟

پاسخ:

«عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع إِذْ دَخَلَ عَلَيْهِ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الْيَمَنِ فَسَلَّمَ عَلَيْهِ فَرَدَّ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ( عَلَيْهِ السَّلَامَ) ..... ثُمَّ قَالَ يَا أَخَا الْعَرَبِ عِنْدَكُمْ عَالِمٌ قَالَ الْيَمَانِيُّ نَعَمْ جُعِلْتُ فِدَاكَ إِنَّ بِالْيَمَنِ قَوْماً لَيْسُوا كَأَحَدٍ مِنَ النَّاسِ فِي عِلْمِهِمْ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع وَ مَا يَبْلُغُ مِنْ عِلْمِ عَالِمِهِمْ قَالَ‏ الْيَمَانِيُّ إِنَّ عَالِمَهُمْ لَيَزْجُرُ الطَّيْرَ وَ يَقْفُو الْأَثَرَ فِي سَاعَةٍ وَاحِدَةٍ مَسِيرَةَ شَهْرٍ لِلرَّاكِبِ الْمُحِثِّ الْمُجِدِّ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع فَإِنَّ عَالِمَ الْمَدِينَةِ أَعْلَمُ مِنْ عَالِمِ الْيَمَنِ قَالَ الْيَمَانِيُّ وَ مَا يَبْلُغُ مِنْ عِلْمِ عَالِمِ الْمَدِينَةِ قَالَ ع إِنَّ عِلْمَ عَالِمِ الْمَدِينَةِ يَنْتَهِي إِلَى أَنْ لَا يَقْفُوَ الْأَثَرَ وَ لَا يَزْجُرَ الطَّيْرَ وَ يَعْلَمَ مَا فِي اللَّحْظَةِ الْوَاحِدَةِ مَسِيرَةَ الشَّمْسِ‏ تَقْطَعُ اثْنَيْ عَشَرَ بُرْجاً وَ اثْنَيْ عَشَرَ بَرّاً وَ اثْنَيْ عَشَرَ بَحْراً وَ اثْنَيْ عَشَرَ عَالِماً فَقَالَ لَهُ الْيَمَانِيُّ مَا ظَنَنْتُ أَنَّ أَحَداً يَعْلَمُ هَذَا وَ مَا يَدْرِي مَا كُنْهُهُ قَالَ ثُمَّ قَامَ الْيَمَانِي‏.»(1)
« ابان بن تغلب می گوید: من نزد امام صادق ( علیه السلام) بودم كه ناگاه مردى از اهل يمن بر او وارد شد و درود گفت و امام (عليه السّلام) پاسخش داد......( روایت طولانی است)
سپس فرمود: اى برادر عرب، نزد شما دانشمند هست؟ يمانى گفت: قربانت آرى، در يمن مردمى هستند كه در دانش چون مردم ديگر نباشند (و داناترند) امام فرمود: دانش دانشورشان تا كجا ميرسد؟ يمانى گفت: دانشمند آنها فال پرنده ميگيرد و در يك ساعت باندازه سير يكماه سوار تندرو پیشگویی میکند.
امام فرمود:
راستى كه عالم مدينه داناتر از آنها می باشد.
يمانى گفت: علم عالم مدينه تا كجا ميرسد؟ فرمود: تا آنجا كه نياز به فال‏گيرى ندارد بلكه در يك چشم به هم زدن باندازه ‏اى كه خورشيد دوازده برج و دوازده بيابان و دوازده دريا و دوازده جهان را سير كند؛ ميداند، يمانى گفت: گمان ندارم هيچ دانشورى اين را بداند و بكنه آن برسد، سپس يمانى برخاست.»

از ظاهر کلام معلوم است که منظور از "عالم مدینه" خود امام می باشد.
شرح این حدیث ساده نیست و چون در منابع دیگر هم توضیحی پیرامون فقرات این حدیث نیست ، فهم آن دشوارتر میشود.همانگونه که یمانی هم در آخر میگوید کنه این کلام را کسی نمی فهمد.
علامه مجلسی توضیح خیلی مختصری داده است.
ایشان میگوید:
" احتمال دارد منظور از مسیر خورشید ، مسیر حرکت خورشید در یک روز در دوازده قسمت آسمان باشد. و احتمال دارد منظور همین دوازده ماه سال باشد.
و منظور از دوازده خشکی و دوازده دریا، انواع خشکی ها و دریاها باشد که خورشید بر انها می تابد و همچنین سرزمین های مختلفی که مخلوقین گوناگون آن خورشید را درک میکنند.
همچنین احتمال دارد کلمه " تقطع " در اصل " یقطع " بوده و منظور این بوده که عالم مدینه در یک لحظه همه این عوالم و مناطق را با علمش و یا با طی الارض سیر میکند."(2)
به هر حال معنی حدیث خیلی واضح نیست و آنچه مهم است قدرت و علم عظیم امام را بیان میکند و دسترسی به فهم جزئیات نداریم.

پی نوشت:
1. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى‏، بحار الأنوار،دار إحياء التراث العربي‏، بيروت‏، 1403 ق‏، ج‏55، ص 219
2. همان، ص 221.