جمع بندی زمان مرگ و برداشته شدن عذاب قبر

با نام و یاد دوست         کارشناس بحث: استاد میقات

اینکه میگویند ظهر پنجشنبه تا ظهر جمعه از دنیا بری، سوال و جواب شب اول قبر نداری، مقصود زمان خاک کردن هست یا زمان قبض روح؟

    با سلام و درود بنابر ظاهر روایات، زمان مرگ و قبض روح، ملاک است، نه زمان دفن.   به این روایات توجه فرمایید: «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)‏ مَنْ‏ مَاتَ‏ يَوْمَ‏ الْجُمُعَةِ أَوْ لَيْلَةَ الْجُمُعَةِ رَفَعَ اللَّهُ‏ عَنْهُ عَذَابَ الْقَبْرِ» پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند: کسی که در شب یا روز جمعه بمیرد، عذاب قبر از او برداشته می شود.(من لا يحضره الفقيه، ج ‏1، ص 138، ح 371)   «قَالَ الصَّادِقُ (علیه السلام)‏ مَنْ مَاتَ مَا بَيْنَ زَوَالِ الشَّمْسِ مِنْ يَوْمِ الْخَمِيسِ إِلَى زَوَالِ الشَّمْسِ مِنْ يَوْمِ الْجُمُعَةِ أَمِنَ مِنْ ضَغْطَةِ الْقَبْرِ» امام صادق (علیه السلام) فرمودند: کسی که بین ظهر روز پنج شنبه تا ظهر روز جمعه از دنیا برود، از فشار قبر در امان خواهد بود. (من لا يحضره الفقيه، ج ‏1، ص 138، ح 372)  

اینکه بعضی ها نگه میدارن تا جمعه خاک کنند چ حکمی دارد،؟

  گرچه ظاهر روایات، خلاصی از عذاب قبر را برای مردن در شب یا روز جمعه می داند؛ ولی خود روز جمعه نیز فضیلت و برتری دارد، لذا این کار می تواند به خاطر فضیلت و برکاتی باشد که مخصوص روز جمعه است، زیرا روز جمعه، بر سایر روزها شرافت و برتری دارد.   به این دو روایت توجه فرمایید: «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)‏ إِنَّ يَوْمَ الْجُمُعَةِ سَيِّدُ الْأَيَّامِ يُضَاعِفُ اللَّهَ فِيهِ الْحَسَنَاتِ وَ يَمْحُو فِيهِ السَّيِّئَاتِ وَ يَرْفَعُ فِيهِ الدَّرَجَاتِ وَ يَسْتَجِيبُ فِيهِ الدَّعَوَاتِ وَ يَكْشِفُ فِيهِ الْكُرُبَاتِ وَ يَقْضِي فِيهِ الْحَوَائِجَ الْعِظَامَ وَ هُوَ يَوْمُ الْمَزِيدِ لِلَّهِ فِيهِ عُتَقَاءُ وَ طُلَقَاءُ مِنَ النَّارِ مَا دَعَا بِهِ أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ وَ قَدْ عَرَفَ حَقَّهُ وَ حُرْمَتَهُ إِلَّا كَانَ حَقّاً عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ يَجْعَلَهُ مِنْ عُتَقَائِهِ وَ طُلَقَائِهِ مِنَ النَّارِ فَإِنْ مَاتَ فِي يَوْمِهِ وَ لَيْلَتِهِ مَاتَ شَهِيداً وَ بُعِثَ آمِناً وَ مَا اسْتَخَفَّ أَحَدٌ بِحُرْمَتِهِ وَ ضَيَّعَ حَقَّهُ إِلَّا كَانَ حَقّاً عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ يُصْلِيَهُ نَارَ جَهَنَّمَ إِلَّا أَنْ يَتُوبَ» رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله) فرمودند: همانا روز جمعه، سرور روزهاست كه خداوند در اين روز، به پاداش اعمال بندگان مى ‌افزايد، گناهان را محو مى ‌كند، درجات را بالا مى ‌برد، دعاها را مستجاب مى ‌كند، اندوه ‌ها را برطرف مى ‌سازد و حاجت ‌هاى بزرگ را بر مى ‌آورد. اين روز، روزى است كه خداوند بر آزادگان و رهاشدگان از آتش دوزخ مى ‌افزايد. و هرفردى كه در اين روز با شناخت حق و حرمت دعا، خدا را فراخواند بر خداوند لازم است كه او را از آزادگان و رهاشدگان از آتش دوزخ قرار دهد، و اگر در روز و شب جمعه بميرد، شهيد مرده است و در روز رستاخيز از عذاب دوزخ ايمن محشور خواهد شد، و هركه حرمت آن را سبک شمارد و حقوق آن را ضايع كند بر خداوند عزّ و جلّ‌ لازم است كه او را در آتش اندازد، مگر آن كه توبه كند.(الكافي، ج ‏3، ص 414، ح 5)   «قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام)‏ إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَيَدْعُو فَيُؤَخِّرُ اللَّهُ حَاجَتَهُ الَّتِي سَأَلَ إِلَى يَوْمِ الْجُمُعَةِ لِيَخُصَّهُ بِفَضْلِ يَوْمِ الْجُمُعَةِ وَ قَالَ مَنْ‏ مَاتَ‏ يَوْمَ‏ الْجُمُعَةِ كَتَبَ اللَّهُ لَهُ بَرَاءَةً مِنْ ضَغْطَةِ الْقَبْر» امام صادق (علیه السلام) می ‌فرمایند: همانا بنده مؤمن گاه از خدای متعال حاجتى می ‌طلبد، و خداوند برآوردن حاجتش را که درخواست نموده تا روز جمعه به تأخیر می‌ اندازد تا او را به زیادتی‌ هایى که در روز جمعه کرامت می ‌فرماید مخصوص گرداند. و کسی که در روز جمعه از دنیا برود خداوند فشار قبر را از او بر می دارد.(المحاسن، ج ‏1، ص 58، ح 94)  

واینکه کسی جمعه قبض روح شود و شنبه ب خاک کنند چ حکمی دارد؟

  همان طور که عرض شد، طبق روایات، زمان مرگ است که ملاک است و اگر کسی زمان مرگش از ظهر پنجشنبه تا روز جمعه باشد، مشمول بخشش و خلاصی از عذاب قبر است.  

  نکته مهم   معیار و ملاک اصلی برای سنجش انسان، میزان ایمان و عمل صالح آن ها است و در قرآن کریم نیز روی این دو معیار، بسیار تاکید شده است. لذا تصور نشود این روایات (برداشته عذاب قبر از کسی که شب یا روز جمعه بمیرد)، مطلق و کلی است و هر انسانی را شامل می شود؛ خیر چنین نیست؛ زیرا مردن در زمان مشخص، اختیاری نیست و نمی توان پذیرفت که این آثار و برکات، برای امر غیراختیاری باشد. از طرفی افراد زیادی با خباثت و آلودگی زیاد به گناه، در شب یا روز جمعه می میرند، و این دلیل نیست که آن ها نیز مشمول این آثار باشند.   به این روایت توجه فرمایید: «جابِر عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: ... مَنْ‏ مَاتَ‏ يَوْمَ‏ الْجُمُعَةِ عَارِفاً بِحَقِّ أَهْلِ هَذَا الْبَيْتِ كَتَبَ اللَّهُ لَهُ بَرَاءَةً مِنَ النَّارِ وَ بَرَاءَةً مِنَ الْعَذَابِ وَ مَنْ مَاتَ لَيْلَةَ الْجُمُعَةِ أُعْتِقَ مِنَ النَّارِ» «جابر» می گوید امام باقر (عليه السلام) فرمودند: ... هركس در روز جمعه وفات يابد در حالى ‌كه حق اين اهل بيت (عليهم السلام) را بشناسد، خداوند برايش برائت از دوزخ خواهد نوشت، و هركس در شب جمعه بميرد، از آتش دوزخ آزاد خواهد شد.(الكافي، ج ‏3، ص 415، ح 8 )   بنابر این: مرگ در شب یا روز جمعه، کمک کننده است تا کسی که در طول زندگی تلاش کرده که فرد صالحی باشد ولی خطاهایی هم داشته است، مردن در شب یا روز جمعه، توفیق و لطف الهی است تا عذاب قبر از او برداشته شود. لذا لیاقت و قابلیت هم می خواهد.  

جمع بندی   پرسش: این که می گویند ظهر پنجشنبه تا ظهر جمعه اگر از دنیا بروی، سؤال و جواب شب اول قبر نداری، مقصود زمان دفن کردن هست یا زمان قبض روح؟ این که بعضی ها را نگه می دارند تا جمعه خاک کنند چه حکمی دارد؟   پاسخ: بنابر ظاهر روایات، زمان مرگ و قبض روح، ملاک است، نه زمان دفن. به این روایات توجه فرمایید: «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)‏ مَنْ‏ مَاتَ‏ يَوْمَ‏ الْجُمُعَةِ أَوْ لَيْلَةَ الْجُمُعَةِ رَفَعَ اللَّهُ‏ عَنْهُ عَذَابَ الْقَبْرِ»؛ پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمودند: کسی که در شب یا روز جمعه بمیرد، عذاب قبر از او برداشته می شود.(1) «قَالَ الصَّادِقُ (علیه السلام)‏ مَنْ مَاتَ مَا بَيْنَ زَوَالِ الشَّمْسِ مِنْ يَوْمِ الْخَمِيسِ إِلَى زَوَالِ الشَّمْسِ مِنْ يَوْمِ الْجُمُعَةِ أَمِنَ مِنْ ضَغْطَةِ الْقَبْرِ»؛ امام صادق (علیه السلام) فرمودند: کسی که بین ظهر روز پنج شنبه تا ظهر روز جمعه از دنیا برود، از فشار قبر در امان خواهد بود.(2)   مطلب دیگر در باره این که بعضی را نگه می دارند تا روز جمعه دفن کنند باید گفت گرچه ظاهر روایات، خلاصی از عذاب قبر را برای مردن در شب یا روز جمعه می داند؛ ولی خود روز جمعه نیز فضیلت و برتری دارد، لذا این کار می تواند به خاطر فضیلت و برکاتی باشد که مخصوص روز جمعه است، زیرا روز جمعه، بر سایر روزها شرافت و برتری دارد. به این دو روایت توجه فرمایید: «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (صلی الله علیه و آله)‏ إِنَّ يَوْمَ الْجُمُعَةِ سَيِّدُ الْأَيَّامِ يُضَاعِفُ اللَّهَ فِيهِ الْحَسَنَاتِ وَ يَمْحُو فِيهِ السَّيِّئَاتِ وَ يَرْفَعُ فِيهِ الدَّرَجَاتِ وَ يَسْتَجِيبُ فِيهِ الدَّعَوَاتِ وَ يَكْشِفُ فِيهِ الْكُرُبَاتِ وَ يَقْضِي فِيهِ الْحَوَائِجَ الْعِظَامَ وَ هُوَ يَوْمُ الْمَزِيدِ لِلَّهِ فِيهِ عُتَقَاءُ وَ طُلَقَاءُ مِنَ النَّارِ مَا دَعَا بِهِ أَحَدٌ مِنَ النَّاسِ وَ قَدْ عَرَفَ حَقَّهُ وَ حُرْمَتَهُ إِلَّا كَانَ حَقّاً عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ يَجْعَلَهُ مِنْ عُتَقَائِهِ وَ طُلَقَائِهِ مِنَ النَّارِ فَإِنْ مَاتَ فِي يَوْمِهِ وَ لَيْلَتِهِ مَاتَ شَهِيداً وَ بُعِثَ آمِناً وَ مَا اسْتَخَفَّ أَحَدٌ بِحُرْمَتِهِ وَ ضَيَّعَ حَقَّهُ إِلَّا كَانَ حَقّاً عَلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ أَنْ يُصْلِيَهُ نَارَ جَهَنَّمَ إِلَّا أَنْ يَتُوبَ»؛ رسول خدا (صلى اللّه عليه و آله) فرمودند: همانا روز جمعه، سرور روزهاست كه خداوند در اين روز، به پاداش اعمال بندگان مى ‌افزايد، گناهان را محو مى ‌كند، درجات را بالا مى ‌برد، دعاها را مستجاب مى ‌كند، اندوه ‌ها را برطرف مى ‌سازد و حاجت ‌هاى بزرگ را بر مى ‌آورد. اين روز، روزى است كه خداوند بر آزادگان و رهاشدگان از آتش دوزخ مى ‌افزايد. و هرفردى كه در اين روز با شناخت حق و حرمت دعا، خدا را فراخواند بر خداوند لازم است كه او را از آزادگان و رهاشدگان از آتش دوزخ قرار دهد، و اگر در روز و شب جمعه بميرد، شهيد مرده است و در روز رستاخيز از عذاب دوزخ ايمن محشور خواهد شد، و هركه حرمت آن را سبک شمارد و حقوق آن را ضايع كند بر خداوند عزّ و جلّ‌ لازم است كه او را در آتش اندازد، مگر آن كه توبه كند.(3) «قَالَ أَبُو عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام)‏ إِنَّ الْمُؤْمِنَ لَيَدْعُو فَيُؤَخِّرُ اللَّهُ حَاجَتَهُ الَّتِي سَأَلَ إِلَى يَوْمِ الْجُمُعَةِ لِيَخُصَّهُ بِفَضْلِ يَوْمِ الْجُمُعَةِ وَ قَالَ مَنْ‏ مَاتَ‏ يَوْمَ‏ الْجُمُعَةِ كَتَبَ اللَّهُ لَهُ بَرَاءَةً مِنْ ضَغْطَةِ الْقَبْر»؛ امام صادق (علیه السلام) می ‌فرماید: همانا بنده مؤمن گاه از خدای متعال حاجتى می ‌طلبد، و خداوند برآوردن حاجتش را که درخواست نموده تا روز جمعه به تأخیر می‌ اندازد تا او را به زیادتی‌ هایى که در روز جمعه کرامت می ‌فرماید مخصوص گرداند. و کسی که در روز جمعه از دنیا برود خداوند فشار قبر را از او بر می دارد.(4)   نکته مهم معیار و ملاک اصلی برای سنجش انسان، میزان ایمان و عمل صالح آن ها است و در قرآن کریم نیز روی این دو معیار، بسیار تاکید شده است. لذا تصور نشود این روایات (برداشته عذاب قبر از کسی که شب یا روز جمعه بمیرد)، مطلق و کلی است و هر انسانی را شامل می شود؛ خیر چنین نیست؛ زیرا مردن در زمان مشخص، اختیاری نیست و نمی توان پذیرفت که این آثار و برکات، برای امر غیراختیاری باشد. از طرفی افراد زیادی با خباثت و آلودگی زیاد به گناه، در شب یا روز جمعه می میرند، و این دلیل نیست که آن ها نیز مشمول این آثار باشند. به این روایت توجه فرمایید: «عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ (علیه السلام) قَالَ: ... مَنْ‏ مَاتَ‏ يَوْمَ‏ الْجُمُعَةِ عَارِفاً بِحَقِّ أَهْلِ هَذَا الْبَيْتِ كَتَبَ اللَّهُ لَهُ بَرَاءَةً مِنَ النَّارِ وَ بَرَاءَةً مِنَ الْعَذَابِ وَ مَنْ مَاتَ لَيْلَةَ الْجُمُعَةِ أُعْتِقَ مِنَ النَّارِ»؛ «جابر» می گوید امام باقر (عليه السلام) فرمودند: ... هركس در روز جمعه وفات يابد در حالى ‌كه حق اين اهل بيت (عليهم السلام) را بشناسد، خداوند برايش برائت از دوزخ خواهد نوشت، و هركس در شب جمعه بميرد، از آتش دوزخ آزاد خواهد شد.(5) بنابر این: مرگ در شب یا روز جمعه، کمک کننده است تا کسی که در طول زندگی تلاش کرده که فرد صالحی باشد ولی خطاهایی هم داشته است، مردن در شب یا روز جمعه، توفیق و لطف الهی است تا عذاب قبر از او برداشته شود. لذا لیاقت و قابلیت هم می خواهد.   پی نوشت ها: 1. ابن بابويه، من لا يحضره الفقيه‏، محقق/مصحح: غفارى، ناشر: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم‏، ـ قم، 1413ق، ‏چاپ دوم‏، ج ‏1، ص 138، ح 371. 2. همان، ح 372. 3. کلینی، الكافي، محقق/مصحح: غفاری و آخوندی، انتشارات دارالکتب اسلامیه ـ تهران، 1407ق، چاپ چهارم، ج ‏3، ص 414، ح 5. 4. برقى، المحاسن‏، محقق/مصحح: محدث، ناشر: دار الكتب الإسلامية ـ قم‏، 1371 ق‏، چاپ دوم‏، ج ‏1، ص 58، ح 94. 5. الكافي، پیشین، ج ‏3، ص 415، ح 8.