جمع بندی دعا ؛ شرایط و موانع استجابت

پرسش:
اصولا در خواست‌های خود از حق تعالی، چه مواردی را می توان از خداوند انتظار استجابت داشت و در چه مواردی این انتظار بیهوده است؟
پاسخ:
«اوقات خوش آن بود که با دوست به سر شد
باقی همه بی حاصلی و بی خبری بود»(1)
در اینکه دعا و درخواست ها از حق تعالی به اجابت می رسد شکی نیست. در آیه شریفه آمده:
«ادْعُوني‏ أَسْتَجِبْ‏ لَكُمْ (2) مرابخوانید تا شما را اجابت کنم» و ما باید در همه حالات، چه در زمان مشکلات و چه در زمان راحتی به آن قادر مطلق غنیّ فیّاض علی الاطلاق پناه ببریم.
لکن باید دو مطلب را از هم تفکیک کرد یکی استجابت دعا و دیگر تحقق آنچه ما از خدا طلب می کنیم .
استجابت دعا این است که وقتی ما می گوییم یا الله،اللهم خداوند می فرماید لبیّک ما وقتی ذکر او را بر زبان جاری می سازیم او هم متذکر ما باشد و توجه به ما نماید که بالاترین استجابت ادعیه و اذکار همین است و این مسلما با شرائط خاص ودعا و ذکر محقق می شود که به آن اجابت لبیکی می گویند و اجابت لبیکی تاخیر ندارد.
لذا جناب مولوی در مثنوی شیرین فرموده است:
«آن یکی الله می گفتی شبی /تا که شیرین گردد از ذکرش لبی
گفت شیطانش خمش ای سخت رو/چند گوئی آخر ای بسیار گو
اینهمه الله گفتی ای عتو / خود یکی الله را لبیک گو
می نیاید یک جواب از پیش تخت /چند الله می زنی با روی سخت
او شکسته دل شد و بنهاد سر /دید در خواب او خضر را در خضر
گفت هین از ذکر چون وا مانده ای/چه پشیمانی از آن کش خوانده ای
گفت لبیکم نمی آید جواب /زان همی ترسم که باشم رد باب
گفت خضرش که خدا این گفت به من/که برو با بگو ای ممتحن
بلکه آن الله تو لبیک ماست /وان نیاز و درد وسوزت پیک ماست
نی تو را در کار من آورده ام /نه که من مشغول ذکرت کرده ام
خیله ها و چاره جوئی های تو /جذب ما بوده گشاده پای تو
درد عشق تو کمند لطف ماست / زیر هر یا رب تو لبیک ماست»
اما اینکه در دعاها حتما آنچه که می طلبیم محقق گردد معلوم نیست.
چون طبق بیان قرآن:
«عَسى‏ أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئاً وَ هُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ عَسى‏ أَنْ تُحِبُّوا شَيْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَكُمْ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ وَ أَنْتُمْ لا تَعْلَمُون‏ (3) چه بسيار شود كه چيزى را مكروه شماريد ولى به حقيقت خير و صلاح شما در آن بوده، و چه بسيار شود چيزى را دوست داريد و در واقع شرّ و فساد شما در آن است، و خدا (به مصالح امور) داناست و شما نادانيد.»
ما از پشت پرده بی خبریم ما همه مصالح و مفاسد را نمی شناسیم.
حق تعالی در بیان دیگر می فرماید: «فَعَسى‏ أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئاً وَ يَجْعَلَ اللَّهُ فيهِ خَيْراً كَثيراً (4) چه بسا چيزها ناپسند شماست و حال آنكه خدا در آن خير بسيار مقدّر فرمايد.»
البته در همان مواردی که ما درخواست امری را داریم چون در نهایت به مصلحت ما نیست خداوند رئوف و مهربان آن امر را برایمان مححق نمی سازد بجایش آنچه که به مصلحت ما است به ما می بخشد به عنوان مثال اگر در منقلی حبه های ذغال را قرار دهیم و آتش روشن کنیم بطوری که حبه های سیاه ذغال بطور کامل قرمز و بر افروخته گردند.
کودکی که نگاه به آن حبه ها دارد به تصور آنکه شکلات است از مادرش مطالبه می کند و چه بسا گریه و ناله هم دارد، لکن مادر مهربان و دلسوز هرگز ان ذغال سرخ شده را در اختیار کودک خود قرار نمی دهد تا مبادا آسیب ببیند لکن در عین حال بی توجه به خواست و ناله او هم نخواهد بود او بجای آن ذغال سرخ شده شکلاتی واقعی، شیرینی، میوه ای که به حال کودکش مفید است به او می دهد.
بنابراین اذکار و ادعیه
اولاً: استجابت به معنی توجه حق تعالی را به دنبال دارد
ثانیا: اگر مورد درخواست در ذکر ودعا به جهت رعایت مصلحت بنده و یا جامعه محقق نگردد جایگزین او و عوض او داده می شود و اگر این عوض در دنیا به جهاتی داده نشود مسلما در قیامت داده می شود.
در همین زمینه جناب مولوی در مثنوی نقل کرده:
«دزدکی از مارگیری مار برد /ز ابلهی آن راغنیمت می شمرد
وارهید آن مارگیر از زخم مار /کشت آن مار دزد خود را زاز زاز
مارگیرش دیدو پس بشناختش/گفت از جان مار من پرداختش
در دعا می خواستی جانم به او /کش بیابم مار بستانم از او
شکر حق را کان دعا مردود شد/من زیان پنداشتم آن سود شد
پس دعاها کان زیان است و هلاک/وز کرم می نشنود یزدان پاک
مصلح است و مصلحت را داند او /زان دعا را باز می گرداند او
وان دعا گوینده شاکی می شود /می برد ظن بد و آن بد بود
می ندانست کو بلای خویش خواست/وز کرم حق آن بد وناورد راست»
پی نوشت:
1.حافظ.
2.غافر/60.
3.بقره/216.
4.نساء/19.