جمع بندی حرمت گدایی و کمک معصومین (ع) به گدایان

کارشناس بحث: استاد مشکور

سلام.

شنیدم گدایی حرامه. از طرفی هم شنیدیم که پیامبر و امامان به گدایان کمک میکردند.

آیا این ها درسته؟
اگه درسته آیا این کمک به نوعی شویق به ادامه ی حرام گدایی نیست؟
سلام و ادب@};-

در پاسخ به سؤال شما گفتنی است: در صورت تمكن و بی نیازی تكدي گري كار درستي نيست و از بين برنده عزت و آبروي انسان است و در صورت نياز تكدي گري كراهت دارد. گداپروري و تقويت تكدي گري در جامعه اسلامي امري ناصواب است وچهره اي زشت و قبيح از جامعه اسلامي به نمايش مي گذارد بعلاوه اینکه آثار سوء فرهنگي و اجتماعي فراواني به دنبال دارد. در عين حال بايد توجه داشت كه فقراء واقعي و افراد ناتوان و درمانده فراموش نشوند و به صورت آبرومند از آنها دستگيري شود.

اینکه امامان معصوم (ع) به فقرا و محرومین کمک می کردند در حقیقت مبتنی بر دستورات قرآنی و بمنظور تعلیم و ترویج فرهنگ انساندوستی، کمک به همنوع و دستگیری از فقرا و محرومان بوده است نه اینکه قصد ایشان گداپروری باشد. البته در این مقام مناسب است مفهوم سائل و محروم و تفاوت آن دو را بشناسیم تا بهتر به باطن این سفارش قرآنی و عملکرد امامان معصوم (ع) پی ببریم: در حقیقت، سائل و یا متکدی واقعی و نیازمند فردی است که با تلاش و کوشش از راه درست و حلال، آنچه را که کسب می‌کند و به دست می‌آورد، جواب‌گوی نیاز زندگیش نیست و یا اساساً چیزی عایدش نمی‌شود؛ این موضوعی است که آیات و روایات نسبت به آن نظر مثبت دارند. قرآن کریم در این باره می‌فرماید: [FONT=book antiqua]«وَ فی‏ أَمْوالِهِمْ حَقٌّ لِلسَّائِلِ وَ الْمَحْرُومِ؛(1) و در اموالشان براى سائل و محروم حقى بود.» این آیه به روشنی بیانگر این واقعیت است که در اموال نیکوکاران حقى براى سائل و محروم در نظر گرفته شده است. این تعبیر به خوبى نشان مى‌‏دهد که آنها خودشان را در برابر نیازمندان و محرومان مدیون مى‌‏بینند، و آنان را طلبکار و صاحب حق مى‌‏شمرند، حقى که به هر حال باید پرداخته شود، و نباید هیچ‌گونه منتى در پرداختن آن باشد، درست مانند بازپرداخت طلب دیگر طلب‌کاران.(2) منتها سائل درخواست خویش را علنی می‌کند، اما محروم شخص آبرومندى است که براى معیشت خود نهایت تلاش و کوشش را انجام مى‏‌دهد، در عین حال دستش به جایى نمى‌‏رسد و کسب و کار و زندگیش بهم پیچیده است و با این حال خویشتن‌‏دارى کرده، از کسى تقاضاى کمک نمى‌‏کند، بعبارتی با حفظ آبروی خود با سیلی صورتش را سرخ نگاه می دارد. با این وجود، از آنجاییکه سائل، فردی است که آبروى خود را پیش ‌روى دیگران مى‌‏ریزد، پس نباید او را از بخشش خود، هر اندازه هم که کم باشد، محروم ساخت؛ چرا که در حدیث از رسول خدا(ص) نقل شده است: [FONT=book antiqua]«سائل را از آنچه سؤال کرده است باز مدارید و محروم مسازید. اگر سائلان دروغ نمى‏‌گفتند، کسى از رد کردن آنان رستگار نمى‌‏شد».(3) همچنین از امام باقر(ع) روایت شده است: [FONT=book antiqua]«... و اگر بخشنده مى‌‏دانست که در عطیه و بخشش چه چیزها است، هرگز هیچ کس سائلى را رد نمى‌‏کرد».(4)

البته ناگفته نماند گدایی مذموم و ناپسندی که امروزه از سر عادت و تنبلی و راحت طلبی و گاهاً بی نیازی در جامعه ما برای عده ای به یک شغل و حرفه ناصواب تبدیل شده و در اصطلاح، همان تکدی‌گری گفته می شود گرچه مورد نهی شارع است، اما در عین حال، قرآن دور نمودن خشونت آمیز متکدیان و گدایان را عملی مذموم و نادرست می‌داند و از آن نهی کرده است: [FONT=book antiqua]«وَ أَمَّا السَّائِلَ فَلا تَنْهَر؛(5) و سؤال کننده را از خود مران.» زیرا برخورد خشونت آمیز و یا فیزیکی با متکدیان بدون از میان بردن عوامل و علل اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی آن نه تنها باعث ریشه‌کن شدن این معضل اجتماعی نخواهد شد که چه بسا خود به افزایش بحران دامن زده و چه بسا نیازمندان واقعی نیز در این میان مورد توهین قرار می‌گیرند که پروردگار به چنین برخوردی با آنان راضی نخواهد بود.

در نتیجه؛ در اسلام از يك طرف فقرا و محرومان سفارش به صبر و خویشتنداری شده اند و از طرف ديگر به افراد متمكن سفارش رسيدگي به فقرا و انفاق و صدقه و زكات شده و تاكيد شده كه افراد آبرومند و فقيري كه از اظهار نيازشان حيا مي كنند شناسايي شوند و مورد كمك و تفقد قرار گيرند. اگر نتوانستيم تشخيص دهيم كه كدام يك از اين افرادي كه در مقام سائل اظهار فقر و نداري ميكنند و در خواست كمك دارند مستحق واقعي هستند كمك كردن واجب نيست ولي از باب اينكه گفته اند سائل را محروم نكنيد اگر كسي بخواهد چيز مختصري براي رضاي خدا و خالصا لوجه الله به آنها بدهد اشكال ندارد. این روشی بوده که در سیره و سنت پیامبر و اهل بیت علیهم السلام معمول بوده است.

موفق باشید ...@};-

پی نوشت_____________________________________________
1. ذاریات، 19
2. ر. ک: مکارم شیرازی، ناصر تفسیر نمونه، ج ‏22، ص 328، دار الکتب الاسلامیة، تهران، 1374ش.
3. عروسى حویزى، عبد على بن جمعه، نور الثقلین، ج 5، ص 598، اسماعیلیان، قم، 1415ق، [FONT=book antiqua]«و قال رسول الله (ص): لا تقطعوا على السائل مسئلته، فلو لا ان المساکین یکذبون ما أفلح من ردهم».
4. همان، [FONT=book antiqua]«و قال ابو جعفر (ع): لو یعلم السائل ما فی المسئلة ما سئل أحد أحدا، و لو یعلم المعطى ما فی العطیة ما رد أحد أحدا».
5. ضحی، 10.

سلام و ادب@};-

در پاسخ به سؤال شما گفتنی است: در صورت تمكن و بی نیازی تكدي گري كار درستي نيست و از بين برنده عزت و آبروي انسان است و در صورت نياز تكدي گري كراهت دارد. گداپروري و تقويت تكدي گري در جامعه اسلامي امري ناصواب است وچهره اي زشت و قبيح از جامعه اسلامي به نمايش مي گذارد بعلاوه اینکه آثار سوء فرهنگي و اجتماعي فراواني به دنبال دارد. در عين حال بايد توجه داشت كه فقراء واقعي و افراد ناتوان و درمانده فراموش نشوند و به صورت آبرومند از آنها دستگيري شود.

اینکه امامان معصوم (ع) به فقرا و محرومین کمک می کردند در حقیقت مبتنی بر دستورات قرآنی و بمنظور تعلیم و ترویج فرهنگ انساندوستی، کمک به همنوع و دستگیری از فقرا و محرومان بوده است نه اینکه قصد ایشان گداپروری باشد. البته در این مقام مناسب است مفهوم سائل و محروم و تفاوت آن دو را بشناسیم تا بهتر به باطن این سفارش قرآنی و عملکرد امامان معصوم (ع) پی ببریم: در حقیقت، سائل و یا متکدی واقعی و نیازمند فردی است که با تلاش و کوشش از راه درست و حلال، آنچه را که کسب می‌کند و به دست می‌آورد، جواب‌گوی نیاز زندگیش نیست و یا اساساً چیزی عایدش نمی‌شود؛ این موضوعی است که آیات و روایات نسبت به آن نظر مثبت دارند. قرآن کریم در این باره می‌فرماید: [FONT=book antiqua]«وَ فی‏ أَمْوالِهِمْ حَقٌّ لِلسَّائِلِ وَ الْمَحْرُومِ؛(1) و در اموالشان براى سائل و محروم حقى بود.» این آیه به روشنی بیانگر این واقعیت است که در اموال نیکوکاران حقى براى سائل و محروم در نظر گرفته شده است. این تعبیر به خوبى نشان مى‌‏دهد که آنها خودشان را در برابر نیازمندان و محرومان مدیون مى‌‏بینند، و آنان را طلبکار و صاحب حق مى‌‏شمرند، حقى که به هر حال باید پرداخته شود، و نباید هیچ‌گونه منتى در پرداختن آن باشد، درست مانند بازپرداخت طلب دیگر طلب‌کاران.(2) منتها سائل درخواست خویش را علنی می‌کند، اما محروم شخص آبرومندى است که براى معیشت خود نهایت تلاش و کوشش را انجام مى‏‌دهد، در عین حال دستش به جایى نمى‌‏رسد و کسب و کار و زندگیش بهم پیچیده است و با این حال خویشتن‌‏دارى کرده، از کسى تقاضاى کمک نمى‌‏کند، بعبارتی با حفظ آبروی خود با سیلی صورتش را سرخ نگاه می دارد. با این وجود، از آنجاییکه سائل، فردی است که آبروى خود را پیش ‌روى دیگران مى‌‏ریزد، پس نباید او را از بخشش خود، هر اندازه هم که کم باشد، محروم ساخت؛ چرا که در حدیث از رسول خدا(ص) نقل شده است: [FONT=book antiqua]«سائل را از آنچه سؤال کرده است باز مدارید و محروم مسازید. اگر سائلان دروغ نمى‏‌گفتند، کسى از رد کردن آنان رستگار نمى‌‏شد».(3) همچنین از امام باقر(ع) روایت شده است: [FONT=book antiqua]«... و اگر بخشنده مى‌‏دانست که در عطیه و بخشش چه چیزها است، هرگز هیچ کس سائلى را رد نمى‌‏کرد».(4)

البته ناگفته نماند گدایی مذموم و ناپسندی که امروزه از سر عادت و تنبلی و راحت طلبی و گاهاً بی نیازی در جامعه ما برای عده ای به یک شغل و حرفه ناصواب تبدیل شده و در اصطلاح، همان تکدی‌گری گفته می شود گرچه مورد نهی شارع است، اما در عین حال، قرآن دور نمودن خشونت آمیز متکدیان و گدایان را عملی مذموم و نادرست می‌داند و از آن نهی کرده است: [FONT=book antiqua]«وَ أَمَّا السَّائِلَ فَلا تَنْهَر؛(5) و سؤال کننده را از خود مران.» زیرا برخورد خشونت آمیز و یا فیزیکی با متکدیان بدون از میان بردن عوامل و علل اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی آن نه تنها باعث ریشه‌کن شدن این معضل اجتماعی نخواهد شد که چه بسا خود به افزایش بحران دامن زده و چه بسا نیازمندان واقعی نیز در این میان مورد توهین قرار می‌گیرند که پروردگار به چنین برخوردی با آنان راضی نخواهد بود.

در نتیجه؛ در اسلام از يك طرف فقرا و محرومان سفارش به صبر و خویشتنداری شده اند و از طرف ديگر به افراد متمكن سفارش رسيدگي به فقرا و انفاق و صدقه و زكات شده و تاكيد شده كه افراد آبرومند و فقيري كه از اظهار نيازشان حيا مي كنند شناسايي شوند و مورد كمك و تفقد قرار گيرند. اگر نتوانستيم تشخيص دهيم كه كدام يك از اين افرادي كه در مقام سائل اظهار فقر و نداري ميكنند و در خواست كمك دارند مستحق واقعي هستند كمك كردن واجب نيست ولي از باب اينكه گفته اند سائل را محروم نكنيد اگر كسي بخواهد چيز مختصري براي رضاي خدا و خالصا لوجه الله به آنها بدهد اشكال ندارد. این روشی بوده که در سیره و سنت پیامبر و اهل بیت علیهم السلام معمول بوده است.

موفق باشید ...@};-

پی نوشت_____________________________________________

1. ذاریات، 19
2. ر. ک: مکارم شیرازی، ناصر تفسیر نمونه، ج ‏22، ص 328، دار الکتب الاسلامیة، تهران، 1374ش.
3. عروسى حویزى، عبد على بن جمعه، نور الثقلین، ج 5، ص 598، اسماعیلیان، قم، 1415ق، [FONT=book antiqua]«و قال رسول الله (ص): لا تقطعوا على السائل مسئلته، فلو لا ان المساکین یکذبون ما أفلح من ردهم».
4. همان، [FONT=book antiqua]«و قال ابو جعفر (ع): لو یعلم السائل ما فی المسئلة ما سئل أحد أحدا، و لو یعلم المعطى ما فی العطیة ما رد أحد أحدا».
5. ضحی، 10.