جمع بندی جهنم برزخی

با سلام و عرض ادب و تبریک حلول ماه مبارک رمضان دوست عزیز یکی از مسلمات دینی، وجود حیات برزخی بعد از مرگ است که روح آدمی بعد از ترک بدن مادی، رهسپارش می شود. برزخ فاصله میان دنیا و قیامت است.(1) تا زمانی که قیامت برپا نشده، ارواح خوبان و بدان به سرای دیگری می رود که به آن برزخ گفته می شود و هر کس متناسب با اعمالی که در دنیا داشته و یا آثار اعمالی که همچنان در دنیا جاری است، موقعیتش مشخص می شود و از ثواب یا عذاب برخوردار می شود.(2) به همین جهت، برزخ را قیامت صغری نیز نامیده اند؛(3) چنانکه در روایات آمده «هر کس بمیرد، قیامت او برپا می‌شود».(4)

این که برزخ دارای بهشت و جهنم و یا به تعبیری دارای پاداش و عذاب است، امر مسلمی است.(5) شهیدان راهی بهشت برزخی شده و از نعمتها برخوردار می شوند(6) ولی کافران لجوج و دشمنان حقیقت و منافقان، رهسپار جهنم شده و به عذاب مبتلا می گردند.(7)

اما آیا مومنان نیز بواسطه رفتارهای بدی که داشته اند، به عذاب مبتلا می شوند یا نه؟ در مورد گناهان مومنان (اگر واقعا مومن باشند نه این که صرفا اظهار اسلام کنند) گفتنی است که مومنان عمدتا بواسطه توبه یا رنجی که در دنیا بر اثر بیماری متحمل می شوند و یا بواسطه مرگ سخت، بخشیده می شوند(8). همچنین به باور گروهی از محققان، شفاعت در برزخ نیز وجود دارد و به همین جهت، یکی از راه های بخشش از گناهان در برزخ، شفاعت اولیای الهی است.(9) با این حال، ممکن است کسی گناهی کرده باشد و از راه های سابق بخشیده نشد؛ چنین کسی به میزانی که گناه کرده، عذاب می بیند و بعد از پالایش روحی راهی بهشت برزخی می شود و از نعمت های الهی بهره مند می گردد. اما این که شیوه عذابشان به چه شکلی است، دقیقا مشخص نشده است. حتما مستحضرید که بیشتر اطلاعات ما درباره برزخ و قیامت، محدود به متون دینی است و از آن جایی که مطلبی در متون دینی که بر این امر دلالت داشته باشد، نیافتیم، از اظهار نظر در این باره معذوریم و به جهل خود معترفیم.

پی نوشت ها: 1. سبحانی، جعفر، الإلهيات على هدى الكتاب و السنة و العقل‏، المركز العالمي للدراسات الإسلامية، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۲۳۳-۲۳۴؛ محسنی دایکندی،محمدعظیم، برزخ و معاد از دیدگاه قرآن و روایات، ناشر چاپی: انتشارات مجمع جهانی شیعه شناسی، ناشر دیجیتالی: مرکز تحقیقات رایانه اي قائمیه اصفهان، [بیتا]، ص۳۲ 2. مومنون: 100 3. قیصری، داود بن محمود، شرح مقدمه قیصری بر فصوص الحکم، محقق: جلال الدین آشتیانی، انتشارات امیر کبیر، ۱۳۷۰ش، ص۷۷۳-۷۷۴ 4. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، انتشارات موسسه الوفاء، ۱۴۰۳ق، ج۶۱، ص۷ 5. محسنی دایکندی،محمدعظیم، برزخ و معاد از دیدگاه قرآن و روایات، ناشر چاپی: انتشارات مجمع جهانی شیعه شناسی، ناشر دیجیتالی: مرکز تحقیقات رایانه اي قائمیه اصفهان، [بیتا]، ص۲۹۸-۳۱9 6. آل عمران: 169-170 7.  نساء: 97 8. «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا کانَ مِنْ أَمْرِهِ أَنْ یکرِمَ عَبْداً وَ لَهُ ذَنْبٌ ابْتَلَاهُ بِالسُّقْمِ فَإِنْ لَمْ یفْعَلْ ذَلِک لَهُ ابْتَلَاهُ بِالْحَاجَةِ فَإِنْ لَمْ یفْعَلْ بِهِ ذَلِک شَدَّدَ عَلَیهِ الْمَوْتَ لِیکافِیهُ بِذَلِک الذَّنْب؛ چون خدای عزوجل بخواهد بنده گناهکارش را گرامی بدارد و گناهانش را پاک نماید، او را بیمار می سازد؛ و اگر چنین نکند، او را محتاج می سازد؛ و اگر چنین نکند، مرگ را بر او سخت می کند تا از این طریق، گناهش پاک شوند».(کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ترجمه سید جواد مصطفوی، تهران، انتشارات علمیه اسلامیه، ج 4، ص 180) 9. برای مطالعه بیشتر، رک: اصغری نژاد، محمد، «شفاعت در برزخ»، فصلنامه تخصصی علوم قرآن و حدیث، شماره۴، بهار، ۱۳۸۹ش

جمع بندی پرسش آیا مومنان گناهکار پس از مرگ به جهنم برزخی منتقل می شوند یا جهنم برزخی فقط مختص به کافران و مشرکان است و مومنان گناهکار جور دیگری در برزخ مورد عذاب قرار میگیرند؟ پاسخ یکی از مسلمات دینی، وجود حیات برزخی بعد از مرگ است که روح آدمی بعد از ترک بدن مادی، رهسپارش می شود. برزخ فاصله میان دنیا و قیامت است.(1) تا زمانی که قیامت برپا نشده، ارواح خوبان و بدان به سرای دیگری می رود که به آن برزخ گفته می شود و هر کس متناسب با اعمالی که در دنیا داشته و یا آثار اعمالی که همچنان در دنیا جاری است، موقعیتش مشخص می شود و از ثواب یا عذاب برخوردار می شود.(2) به همین جهت، برزخ را قیامت صغری نیز نامیده اند؛(3) چنانکه در روایات آمده «هر کس بمیرد، قیامت او برپا می‌شود».(4) این که برزخ دارای بهشت و جهنم و یا به تعبیری دارای پاداش و عذاب است، امر مسلمی است.(5) شهیدان راهی بهشت برزخی شده و از نعمتها برخوردار می شوند(6) ولی کافران لجوج و دشمنان حقیقت و منافقان، رهسپار جهنم شده و به عذاب مبتلا می گردند.(7) اما آیا مومنان نیز بواسطه رفتارهای بدی که داشته اند، به عذاب مبتلا می شوند یا نه؟ در مورد گناهان مومنان (اگر واقعا مومن باشند نه این که صرفا اظهار اسلام کنند) گفتنی است که مومنان عمدتا بواسطه توبه یا رنجی که در دنیا بر اثر بیماری متحمل می شوند و یا بواسطه مرگ سخت، بخشیده می شوند(8). همچنین به باور گروهی از محققان، شفاعت در برزخ نیز وجود دارد و به همین جهت، یکی از راه های بخشش از گناهان در برزخ، شفاعت اولیای الهی است.(9) با این حال، ممکن است کسی گناهی کرده باشد و از راه های سابق بخشیده نشود؛ چنین کسی به میزانی که گناه کرده، عذاب می بیند و بعد از پالایش روحی راهی بهشت برزخی می شود و از نعمت های الهی بهره مند می گردد. اما این که شیوه عذابشان به چه شکلی است، دقیقا مشخص نشده است. حتما مستحضرید که بیشتر اطلاعات ما درباره برزخ و قیامت، محدود به متون دینی است و از آن جایی که مطلبی در متون دینی که بر این امر دلالت داشته باشد، نیافتیم، از اظهار نظر در این باره معذوریم و به جهل خود معترفیم. پی نوشت ها: 1. سبحانی، جعفر، الإلهيات على هدى الكتاب و السنة و العقل‏، المركز العالمي للدراسات الإسلامية، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۲۳۳-۲۳۴؛ محسنی دایکندی،محمدعظیم، برزخ و معاد از دیدگاه قرآن و روایات، ناشر چاپی: انتشارات مجمع جهانی شیعه شناسی، ناشر دیجیتالی: مرکز تحقیقات رایانه اي قائمیه اصفهان، [بیتا]، ص۳۲ 2. مومنون: 100 3. قیصری، داود بن محمود، شرح مقدمه قیصری بر فصوص الحکم، محقق: جلال الدین آشتیانی، انتشارات امیر کبیر، ۱۳۷۰ش، ص۷۷۳-۷۷۴ 4. مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، انتشارات موسسه الوفاء، ۱۴۰۳ق، ج۶۱، ص۷ 5. محسنی دایکندی،محمدعظیم، برزخ و معاد از دیدگاه قرآن و روایات، ناشر چاپی: انتشارات مجمع جهانی شیعه شناسی، ناشر دیجیتالی: مرکز تحقیقات رایانه اي قائمیه اصفهان، [بیتا]، ص۲۹۸-۳۱9 6. آل عمران: 169-170 7.  نساء: 97 8. «إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ إِذَا کانَ مِنْ أَمْرِهِ أَنْ یکرِمَ عَبْداً وَ لَهُ ذَنْبٌ ابْتَلَاهُ بِالسُّقْمِ فَإِنْ لَمْ یفْعَلْ ذَلِک لَهُ ابْتَلَاهُ بِالْحَاجَةِ فَإِنْ لَمْ یفْعَلْ بِهِ ذَلِک شَدَّدَ عَلَیهِ الْمَوْتَ لِیکافِیهُ بِذَلِک الذَّنْب؛ چون خدای عزوجل بخواهد بنده گناهکارش را گرامی بدارد و گناهانش را پاک نماید، او را بیمار می سازد؛ و اگر چنین نکند، او را محتاج می سازد؛ و اگر چنین نکند، مرگ را بر او سخت می کند تا از این طریق، گناهش پاک شوند».(کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ترجمه سید جواد مصطفوی، تهران، انتشارات علمیه اسلامیه، ج 4، ص 180) 9. برای مطالعه بیشتر، رک: اصغری نژاد، محمد، «شفاعت در برزخ»، فصلنامه تخصصی علوم قرآن و حدیث، شماره۴، بهار، ۱۳۸۹ش