برخی از ویژگی های مراسم حج

از جمله منافع و برکات حج تجلی وحدت و همدلی مسلمانان بر محور قبله‏ای واحد است. مسلمانان جهان از هر گروه و ملیتی با هدف مشترک از شرق و غرب جهان در گرداگرد خانه خدا جمع می‏شوند و با ایجاد ارتباط نزدیک همدیگر را بهتر می‏شناسند. آنان با تشکیل جلسات آگاهی بخش به تبادل افکار و تضارب آراء خویش می‏پردازند و با قرار گرفتن در صف واحد و زمزمه نغمه توحید در کنار یکدیگر، اتحاد و یگانگی و اخوت اسلامی را از نزدیک احساس می‏کنند.
حج گزاران مسلمان در این عبادت دسته جمعی، وحدت و همبستگی خود را به نمایش گذاشته و با مشارکت در مناسک روح بخش آن بر اهداف مشترک خویش که همان صفابخشیدن به روح و جسم در پرتو آیین توحیدی ابراهیمی و محمدی است، تأکید ورزیده، عوامل نفاق و جدایی و انگیزه‏های تفرقه و تشتت را از خود دور می‏کنند.
مسلمانان مشتاق در ایّام حج با شور و شوق وصف ناپذیری زیر پرچم «لا اله الا اللّه‏» اجتماع کرده، عزت و شکوه و اقتدار آیین نجات بخش اسلام را به جهانیان عرضه می‏دارند. مولوی پیام وحدت اسلامی را این گونه سروده است:

موسم حج نفاق شکن و وحدت آفرین است و نیرومندترین عامل در تقریب بین مذاهب اسلامی است. مسلمانان از هر مذهب و فرقه‏ای اعم از شیعه و سنّی حج را یکی از فرائض مهم الهی می‏دانند که در آن روح برادری و برابری در کالبد مسلمانان دمیده شده، نور مهر و عطوفت اسلامی جلوه‏گر می‏گردد و بر تمامی دلهای زنگار گرفته، نورافشانی می‏کند و بذر امید می‏پاشد.
مراسم حج با پیوند دادن قلبهای متشتت به همدیگر و با رهانیدن مسلمانان درمانده در منجلاب جور و ستم مستکبران عالم، اقتدار و شکوه از دست رفته مسلمانان را بار دیگر در منظر جهانیان متبلور می‏سازد.
امام صادق علیه‏السلام فرمود: «فَجَعَلَ فیهِ الاِْجْتِماعَ مِنَ الشَّرْقِ وَالْغَرْبِ لِیَتَعارَفُوا؛(4) خداوند اجتماع [با شکوه مردمان[ شرق و غرب زمین را در مراسم حج [بر مسلمانان] مقرر کرد تا آنان همدیگر را بشناسند.»
آری، کعبه محور وحدت مسلمانان و مایه قیام و قوام و نماد اتحاد و برابری و برادری است که مهر و محبت ایمانی را جلوه‏گر می‏سازد. کعبه سمبل هماهنگی و ستون مقاومت و قیام در برابر شرک و الحاد و موجب آزادی در مقابل هر گونه بردگی و بندگی غیرحق می‏باشد. قرآن می‏فرماید: «جَعَلَ اللّه‏ُ الْکَعْبَةَ الْبَیْتَ الْحَرامَ قِیاما لِلنّاسِ»؛(5) «خداوند کعبه و بیت الحرام را وسیله‏ای برای استواری [و سامان بخشیدن به] مردم قرار داده است.»
حج تبلور شکوه و تجلی قدرت امت رسول الله صلی‏الله‏علیه‏و‏آله است و نمایشگاه حضور هم دلان و همراهانی است که ناهمگونی ظاهری را با همگونی نیتها و سیرتها پیوند می‏زنند تا شعار وحدت را فراتر از شکلها، رنگها و معیارهای جغرافیایی و نژادی و مذاهب گوناگون تحقق بخشیده، تعالیم آیین وحدت آفرین اسلام را ظاهر سازند.

موسم حج بهترین موقعیت برای تبلیغ معارف الهی و رساندن پیام قرآن به مردم جهان می‏باشد؛ چرا که در آن کنگره جهانی مردم مسلمان از تمامی کشورهای اسلامی حضور دارند و آمادگی برای شنیدن سخنان حقیقی در افراد بیشتر است. رسول خدا صلی‏الله‏علیه‏و‏آله و ائمه اطهار علیهم‏السلام نیز از این فرصت به نحو شایسته‏ای برای تبلیغ دین بهره می‏گرفتند.
حضرت امام حسین علیه‏السلام برای تبلیغ معارف الهی و اهداف قیام خود از مراسم حج و اجتماع مسلمانان بهترین بهره را برد و فلسفه حرکت حماسی خود را به گوش امت اسلام رسانید. آن گرامی در اجتماعات مهم حاجیان، سخنرانیهای روشنگرانه و هدایت بخشی را سازماندهی کرد و برای افشای سیاستهای شیطانی معاویه، جمعیت حاضر در سرزمین منا را که از اقصا نقاط کشورهای اسلامی جمع شده بودند، مورد خطاب قرار داد و فرمود: «ای مردم! سخنان مرا بشنوید و حرفهایم را بنویسید، آن گاه که به شهرها و قبیله‏هایتان باز گردید، آنچه را که در حق ما می‏دانید، به دوستان نزدیک و افراد مورد اعتمادتان بگویید. من خوف آن دارم که معارف الهی فراموش شود و حق از میان برود؛ البته خداوند نور خود را گسترش خواهد داد، گرچه کافران آن را نپسندند.»(6)
امام در خطابه دیگری با استفاده ازاجتماع پرشکوه حج از عموم مسلمانان برای شرکت در حماسه عاشورا دعوت کرد و فرمود: «مَن کانَ باذِلاً فینا مُهْجَتَهُ وَ مُوَطِّنا عَلی لِقاءِ اللّه‏ِ نَفْسَهُ فَلْیَرْحَلْ مَعَنا فَاِنّی راحِلٌ مُصْبِحا اِنْ شاءَ اللّه‏ِ تَعالی؛(7) هر کس آمادگی دارد تا در راه ما از خون خود بگذرد و جان خود را به انگیزه [شهادت و] ملاقات با پروردگار نثار کند، لازم است با ما سفر کند. من ان شاء اللّه‏ فردا صبح حرکت خواهم کرد.»

رفتن به خانه خدا و انجام اعمال حج در روح و جان افراد تأثیر می‏گذارد و هواهای نفسانی را در وجود انسان کنترل می‏کند. در حقیقت، حج گزار در عرصه حساس جهاد اکبر قرار می‏گیرد و خود را به مبارزه‏ای آشکار با نفس امّاره مهیا می‏کند.
مسلمان حج گزار با اولین حرکات خود که با بستن احرام و پوشیدن لباس مخصوص و سر دادن ندای دلنشین توحید آغاز می‏شود، همانند رزمنده‏ای که با تجهیزات لازم و ذکر رمز عملیات به اردوگاه دشمن هجوم می‏برد، برای مبارزه با نفس امّاره، هواهای شیطانی و غرور و تکبر آماده می‏شود و در همان حال، عهد و پیمان بندگی با خدای عالمیان می‏بندد و با نه گفتن به وسوسه‏های بت نفس، شیاطین را از خود ناامید می‏کند و خویشتن را در پناه قدرت لایزال الهی قرار می‏دهد.
حاجی با کندن لباسهای همیشگی، خود را از گناه و معصیت جدا کرده، با پوشیدن لباس ساده احرام مرگ و معاد را برای اولین بار به یاد می‏آورد و تجربه می‏کند.
علی علیه‏السلام می‏فرماید: «وَ فَرَضَ عَلَیْکُمْ حَجَّ بَیْتِهِ الْحَرامِ الَّذی جَعَلَهُ قِبْلَةً لِلاَْنامِ یَرِدُونَهُ وُرُودَ الاَْنْعامِ وَ یَأْلَهُونَ اِلَیْهِ وُلُوهَ الْحَمامِ وَ جَعَلَهُ سُبْحانَهُ عَلامَةً لِتَواضُعِهِمْ لِعَظَمَتِهِ وَاِذْعانِهِمْ لِعِزَّتِهِ؛(8) [خداوند متعال] حج خانه خود را بر شما واجب کرد؛ همان خانه‏ای که آن را قبله گاه انسانها قرار داد که همانند حیوانات تشنه به سوی آن روی می‏آورند و همچون کبوتران به آنجا پناهنده می‏شوند. خدای بزرگ حج خانه‏اش را نشانه فروتنی انسانها در مقابل عظمت خداوند و اعتراف آنان به عزت پروردگار قرار داد.»

از دیگر جلوه‏های معارف الهی در مراسم حج، تبلور عدالت و مساوات در آن مکان مقدس است. خداوند متعال بدون اینکه تفاوتی بین افراد بگذارد، همه افراد توانمند را به این مراسم دعوت می‏کند و می‏فرماید: «وَ لِلّهِ عَلَی النّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطاعَ اِلَیْهِ سَبیلاً»؛(9) «و برای خدا بر مردم است که به قصد حجّ خانه‏اش روانه شوند؛ آنان که توانایی عزیمت به سوی او را دارند.»
در آن مراسم سیاه و سفید، سواره و پیاده، شهری و روستایی و بومی و غیربومی فرقی ندارند، همه در یک صف و در کنار هم به عبادت مشغول‏اند. خداوند با اشاره به این مساوات می‏فرماید: «اَلْمَسْجِدِ الْحَرامِ الَّذی جَعَلْناهُ لِلنّاسِ سَواءً الْعاکِفُ فیهِ وَ الْبادِ»؛(10) «مسجد الحرام را برای همه مردم برابر قرار دادیم، چه کسانی که آنجا زندگی می‏کنند یا از نقاط دور وارد می‏شوند.»
تفاوتهای قبیله‏ای و نژادی و فردی و اجتماعی نمی‏تواند موجب تبعیض و نابرابری در خانه خدا شود، بلکه اشراف زادگان و فقیر زادگان همه در آنجا یکسان و با هم به عنوان برادران دینی و پیروان خدای واحد و رسول واحد به طواف و مناسک می‏پردازند. آری، مراسم حج و کفارات و محرمات و تمام مناسک آن برای همه یکی است، همانند نماز که نمادی از عدالت و مساوات در میان انسانهای مسلمان به شمار می‏آید.
رسول گرامی اسلام در این زمینه می‏فرماید: «اِنَّ النّاسَ مِن عَهْدِ آدَمَ اِلی یَوْمِنا هذا مِثْلُ اَسْنانِ الْمُشْطِ لافَضْلَ لِلْعَرَبِیِّ عَلَی الْعَجَمِیِّ وَلا لِلاَْحْمَرِ عَلَی الأَْسْوَدِ اِلاّ بِالتَّقْوی؛(11) همه مردم از زمان آدم تا به امروز همانند دندانه‏های شانه [مساوی و برابر] هستند؛ عرب بر عجم و سرخ بر سیاه برتری ندارد، مگر به تقوا.»

وجود مکانهای مقدس و مراکز عبادی و معنوی و زیارتی همواره در تبلیغ و ثبات دین مبین اسلام نقش به سزایی داشته است. این کانونهای توحید و بندگی و معرفت محور وحدت مسلمانان و ضامن بقاء این آیین آسمانی بوده و هست. در این میان، نقش خانه خدا و مسجدالحرام بیشتر از سایر مراکز اسلامی است؛ چرا که همه گروههای اسلامی بدون در نظر گرفتن گرایشهای خاص خویش، خود را به زیارت این کانون عبادت و مرکز اسلام موظف می‏دانند و همه ساله در شهر مکه خود را به زیارت خانه خدا می‏رسانند. امام صادق علیه‏السلام در این باره می‏فرماید: «لایَزالُ الدّینُ قائِما ما قامَتِ الْکَعْبَةُ؛(12) پیوسته دین استوار خواهد بود تا زمانی که کعبه استوار است.»
بنابراین، مسلمانان برای حفظ موجودیت خود باید با تمام وجود این مراسم را زنده نگه دارند و سایر مراکز مقدس نیز همین نقش را دارند. اجتماع در مساجد، مشاهد مشرفه، حسینیه‏ها و نماز جماعت و جمعه و جلسات مذهبی همه در بقاء دین اسلام، تبلیغ و نشر معارف اهل بیت علیهم‏السلام ، دیدار اهل ایمان، تقویت دوستی و برادری و مجالست و مؤانست و تبادل افکار و اطلاعات مؤثرند. در سیره امامان معصوم علیهم‏السلام نیز اهتمام به زیارت خانه خدا از جایگاه والایی برخوردار است. آنان نه تنها خود برای شرکت در این مراسم می‏کوشیدند، بلکه به یاران خود نیز دستور می‏دادند تا دیگران را به مراسم عظیم حج ترغیب کنند. به عنوان نمونه، علی بن یقطین یار وفادار امام کاظم علیه‏السلام با اشاره آن حضرت هر ساله دویست و پنجاه الی سیصد نفر را با هزینه خود به حج اعزام می‏کرد و علاوه بر کسب ثواب اخروی به آن مراسم معنوی رونق بیشتری می‏بخشید.(13)

زائر خانه خدا در کنار انجام اعمال حج مسئولیت بیشتری احساس می‏کند؛ زیرا او می‏داند که امام زمان علیه‏السلام در آنجا حضور دارد و حاجیان را می‏بیند، ولی آنان حضرت را نمی‏بینند. امام ششم علیه‏السلام با تأکید بر این باور می‏فرماید: «وَ یَفْقِدُ النّاسُ اِمامَهُمْ یَشْهَدُ الْمَوْسِمَ فَیَراهُمْ وَلایَرَوْنَهُ؛(14) [در آخر الزمان] مردم امام خود را نمی‏یابند. آن حضرت در موسم حج حضور می‏یابد و مردم را می‏بیند، ولی آنها او را [به طوری که بشناسند] نمی‏بینند.»
حج گزار شایسته با داشتن این باور نه تنها شوق و رغبت بیشتری را به انجام اعمال خالصانه حج نشان می‏دهد، بلکه لحظات حضور را غنیمت می‏شمارد و کمال حرمت و احترام را در پاسداشت آن مکان مقدس و حضور شایسته به جا می‏آورد و با امام عصر علیه‏السلام تجدید عهد می‏کند. نائب خاص امام زمان علیه‏السلام محمد بن عثمان عَمْری به حضور همه ساله امام زمان علیه‏السلام در مراسم حج اشاره می‏کند و این حقیقت را این گونه ابراز می‏دارد: «وَاللّه‏ِ اِنَّ صاحِبَ هذَا الاَْمْرِ لَیَحْضُرُ الْمَوْسِمَ کُلَّ سَنَةٍ یَرَی النّاسَ وَ یَعْرِفُهُمْ وَ یَرَوْنَهُ وَلایَعْرِفُونَهُ؛(15) به خدا سوگند! حضرت صاحب الامر علیه‏السلام در موسم حج هر ساله حضور می‏یابد، مردم را می‏بیند و آنان را می‏شناسد و مردم نیز او را می‏بینند، امّا نمی‏شناسند.»
افزون بر حضور حضرت بقیة الله علیه‏السلام در مراسم با شکوه حج بسیاری از عارفان و اولیاء الهی در آن روزهای استثنایی به منا و عرفات و مشعر می‏شتابند و در کنار آن حضرت به طواف و سعی و انجام مناسک حج و مناجات می‏پردازند. اصلا شهر مکه مرکز آغاز حکومت عدل مهدوی خواهد بود(16) و شایسته است حج گزار ولایی در مرکز حکومت امام زمان علیه‏السلام با آن گرامی تجدید پیمان کند.

________________________________________
1. حج/ 27 و 28.
2. همان، ج4، ص272.
3. نهج البلاغه، نامه 47.
4. علل الشرائع، ج2، ص405.
5. مائده/ 97.
6. مستدرک الوسائل، ج17، ص290.
7. لهوف، ص114.
8. نهج البلاغه، خ1.
9. آل عمران/ 97.
10. حج/ 25.
11. الاختصاص، ص341.
12. وسائل الشیعة، ج11، ص21.
13. رجال کشی، ص434.
14. معجم احادیث المهدی علیه‏السلام ، ج3، ص374؛ کمال الدین، ج2، ص346.
15. من لایحضره الفقیه، ج2، ص520.
16. غیبت نعمانی، ص238.
منبع : مبلغان شماره 74