جمع بندی اطلاع ائمه(ع) از گناهان ما در فرصت توبه

سلام و ادب و آرزوی قبولی طاعات@};-

در پاسخ سؤال شما گفتنی است:

خداوند متعال در قرآن كريم مي فرمايد:[=book antiqua]«وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ سَتُرَدُّونَ إِلى‏ عالِمِ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ ؛ (1) بگو: عمل كنيد! خداوند و فرستاده او و مؤمنان، اعمال شما را مى ‏بينند! و بزودى، بسوى داناى نهان و آشكار، بازگردانده مى‏ شويد و شما را به آنچه عمل مى‏ كرديد، خبر مى ‏دهد». به گفته‏ ى روايات، مراد از: «الْمُؤْمِنُونَ»، امامان معصومند كه خداوند آنان را از اعمال ما آگاه مى‏ سازد. (2) در ميان پيروان مكتب اهل بيت (عليهم السّلام) با توجه به اخبار فراوانى كه از امامان رسيده عقيده معروف و مشهور بر اين است كه پيامبر (صلّى اللّه عليه و آله) و امامان (عليهم السّلام) از اعمال همه امت آگاه مى‏ شوند، يعنى خداوند از طرق خاصى اعمال امت را بر آنها عرضه مى‏ دارد. (3) اين عرضه، روزانه يا هر هفته و هر ماه انجام مى‏ گيرد و اگر اعمال ما خوب باشد، اولياى خدا از ما شاد مى‏ شوند و اگر بد باشد، نگران و اندوهگين مى‏ گردند.

در روايتى از امام على بن موسى الرضا (علیه السلام) مى‏ خوانيم كه شخصى به خدمتش عرض كرد براى من و خانواده‏ ام دعائى فرما، فرمود: [=book antiqua]"مگر من دعا نمى‏ كنم؟و اللَّه ان اعمالكم لتعرض على فى كل يوم و ليله"به خدا قسم اعمال شما در هر روز و شب بر من عرضه می شود. (4) و در روایتی امام صادق (علیه السلام) در مورد علم امام می فرماید: [=book antiqua]«إِنَّ الْإِمَامَ إِذَا شَاءَ أَنْ يَعْلَمَ عُلِّمَ ؛ (5) امام هرگاه بخواهد چیزی را بداند به او یاد داده می شود(خداوند به او یاد می دهد». در نتیجه نیازی نیست امام، لحظه به لحظه اعمال ما را ببیند. بلکه علم پیدا می کند بر اعمال ما که این علم یا روزانه هست یا هفتگی و یا هرگاه بخواهد می داند.

اینکه در روایات، بیان شده که خداوند به بنده اش هفت ساعت فرصت توبه و بازگشت داده، حضرت امام صادق (علیه السلام) در این باره فرموند: [=book antiqua]«هیچ مؤمنى نیست که گناهى را مرتکب شود جز این که خداى عزوجل هفت ساعت از روز به او مهلت دهد، پس اگر (در ایـن مـدت) توبه کرد چیزى بر او نوشته نشود، و اگر توبه نکرد، خداوند یک گناه بـر او بـنـویـسـد ...». (6) نشان آنست که فرشته کاتب و ثبت کننده گناهان(فرشته سمت چپ) مأمور است تا هفت ساعت چیزی ننویسد! و این گواه اینست که علنی و افشا کردن این قبیل گناهان، در این مرحله، مورد خواست و رضای خداوند نیست، از اینرو بنا به صفت ستارالعیوبی و اینکه خواست خدا به پوشانده ماندن این قسم از گناهان تعلق گرفته، این قبیل گناهان (تا هفت ساعت) حتی از امامان معصوم (ع) نیز پوشیده داشته می شود مگر آنکه مصلحتی دیگر در کار باشد که با رسالت هدایت و دستگیری امام (ع) مرتبط باشد.

از اینرو، علم امام همانطور که بیان شد هنگامی است که امام بخواهد، و این خواستن امام وقتی است که خدا بخواهد و به امری راضی باشد. اما اگر خدا نخواهد، یا راضی به امری نباشد و یا مصلحتی در کار نباشد، امام هم چنین چیزی را نمی خواهد، لذا علم پیدا نمی کند و خدشه ای بر ستار العیوبی خدا نیز وارد نیست. بنابراین، خدا اگر عمل بنده ای را بپوشاند و نخواهد کسی حتی امام (علیه السلام) از عمل بنده اش مطلع شود دیگر هیچ کس حتی پیامبر و امام هم قادر نیستند از این عمل آگاه شوند.

موفق باشید ...@};-

پي نوشت ها:
1. التوبه/ آیه 105 .
2. محمد بن محمدرضا قمى مشهدى، تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب،ج5،ص534، وزارت ارشاد اسلامى، تهران، 1368 ش.
3. بابايى احمد على،برگزيده تفسير نمونه، ج2، ص251، دار الكتب الاسلاميه، چاپ: سيزدهم، تهران،1382 ش.
4. مكارم شيرازى ناصر، تفسير نمونه، ج8، ص126، دار الكتب الإسلامية، تهران، 1374 ش.
5. شیخ کلینی، اصول کافی، ‌ج 3،‌ ص264، حدیث1، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1365ش، بنقل از مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی، با کمی تغییر.
6. همان، الكافی، ج 2 ،ص 439، روایة 9.

سلام مجدد@};-

پاسخ سؤال شما در خود روایت نهفته است: اولاً اقتضای روز محشر و محاسبه، با اقتضاء دنیا متفاوت است اینکه طبق آیات و روایات وارد شده که خداوند در روز محشر و صحنه قیامت، اعمال بنده اش را مستقیماً به خود فرد نشان می دهد و از دیگران پرده پوشی می کند. «اقْرَأْ كِتابَكَ كَفى‌ بِنَفْسِكَ الْيَوْمَ عَلَيْكَ حَسِيباً» (در قيامت به انسان گفته مى‌شود:) كتابت را بخوان، كافى است كه امروز، خودت حسابگر خويش باشى.(1) هیچ منافاتی با خاطرات و یادآوری و یا اطلاع داشتن از گناهکاری افراد در وضعیت دنیا ندارد! و این مطلب، حاکی از اینست که شرایط و اقتضائات قیامت با وضعیت دنیا متفاوت است و پس از حشر و نشر، در حالیکه همه اهل محشر درگیر وضعیت خودشان هستند کسی به یاد دیگران و گناهان ایشان نیست!

بعبارتی، روز قیامت روز حسابرسی است. در آن روز، آن‌قدر بر انسان‌ها سخت می‌گذرد و افراد نگران عاقبت خود و اعمالشان هستند که از غیر خود غافل می‌شنود و تنها نگرانی‌شان سرنوشت خود است. خداوند در قرآن می‌فرماید: «در آن روز هر کدام از آنها وضعى دارند که او را کاملاً به خود مشغول می‌سازد».(2) بر خلاف زندگی دنیایی که انسان در آن کمتر به آخرت و اعمال خود توجه دارد و اهمیت می‌دهد، در آخرت، وضعیت به کلی تغییر یافته و تنها چیزی که برای انسان مهم خواهد بود، تعیین سرنوشت نهایی او در حسابرسی دقیق پروردگار است. در این روز، انسان نزدیک‌ترین نزدیکانش را که برادر و پدر و مادر و زن و فرزند هستند نه فقط فراموش کرده، بلکه از آنها فرار می‌کند.(3) و این نشان می‌دهد هول و وحشت محشر آن‌قدر زیاد است که انسان را از تمام پیوندها و علائقش و خاطرات و رشته افکارش جدا می‌کند.

پیامبر اسلام(ص) در این‌باره فرمود: [=book antiqua]«در سه جا، هیچ‌کس، به یاد دیگران نیست؛ هنگام میزان؛ تا این‌که ببیند که آیا ترازویش سنگین است یا سبک. هنگام صراط، تا این‌که ببیند از آن عبور خواهد کرد یا نه، و هنگام دریافت نامه اعمال، تا این‌که ببیند به دست راستش داده می‌شود یا دست چپش. در این سه موضع، کسی حتی به یاد دوست صمیمی‌اش یا محبوبش یا نزدیکانش یا دوست و فرزندش و والدینش نخواهد بود ... به خاطر صحنه‌های بسیار هولناک قیامت این اتفاق خواهد افتاد».(4)

و البته بعید نیست این هم در آن وضعیت دهشتناک، جلوه و نشانه ای دیگر از ستارالعیوبی خداوند باشد که در آن شرایط و اقتضائات صحرای محشر نیز می خواهد کسی به آثار سوء خاطرات و گناهان دیگران توجهی نکند و گناهان دیگران را تا قبل از محاسبه اعمال از یاد ببرد و هر کسی نهایت توجهش به اعمال خودش باشد.

چنانکه در فراز پایانی متن روایت اشاره دارد که؛ خداوند به فضل و رحمت واسعه اش، هرگونه سوء سابقه ای را از ذهن اهل بهشت پاک می کند و آنها این قبیل خاطرات و اطلاعات در باره دیگران را بطور کلی فراموش می کنند فلذا این هم جلوه ای دیگر از ستارالعیوبی خدای متعال در روز قیامت و در بهشت است.

گفتیم که به اقتضاء صحرای محشر و قیامت که عالم باطن و حقیقت است و طبق آیات قرآن چهره گناهکاران عیان و آشکار و بی هیچ پرده ای قابل مشاهده است اما اینطور نیست که در آن وضعیت، مردم بدنبال تماشا و پرداختن به عیوب و نواقص و چهره گناه آلود دیگران باشند! در آن وضعیت، هر کسی بدنبال مشکلات و گرفتاری خویشتن است و دیگران فراموش می شوند! همه از هم گریزانند، هیچ کس به دیگری مشغول نیست، بعبارتی می توان گفت بیان وضعیت قیامت و صحرای محشر و عیان بودن چهره واقعی گناهکاران از باب مقتضیات آن نشئه است، نه اینکه اراده خدا که ستارالعیوب است متفاوت شده باشد و خواست خدا بر پرده برداری از وضعیت گناهکاران و اهل محشر قبل از محاسبه و میزان باشد (چنانکه بیانش گذشت) و اینها همه از فضل و عنایت و ستارالعیوبی خداوند است.

قطعاً همه افعال خداوند بر اساس عدل و حکمت است چه در عالم دنیا و چه در آخرت، اینکه گفته می شود خداوند ستارالعیوب است فقط مختص به عالم دنیا نیست بلکه خداوند در همه آنات و لحظات و مراتب عوالم وجودی ستارالعیوب است. چنانکه در این دنیا نهایت اراده حقتعالی بر پرده پوشی و ستارالعیوبی است و بر اساس اقتضائات دنیا به بندگانش هزاران بار فرصت می دهد تا گناه و خطایشان را اصلاح و از آن توبه کنند. البته گاهی اصرار و پافشاری بنده ای بر گناهی خاص و خانمان سوز، که او را تا سر حد هلاکت پیش می برد، هیچ راه خلاصی و درمانی ندارد مگر اینکه آبروی فرد در مقام مخاطره قرار گیرد یا بنحو تهدید و هشدار و یا پرده برداری از جلوه ای از رفتار گناه آلود وی، که بسا این امر نیز جلوه ای دیگر از رحمت و هدایت الهی است و بسا همین اتفاق، موجب تنبه و بیداری و توبه و اصلاح می شود. در عالم آخرت نیز بنا به اقتضائات و شرایط آن نشئه، این موهبت را به نحوی دیگر از بندگانش دریغ نمی کند.(که بیانش گذشت)

گفتیم که اراده و خواست خدا بر آنست که قبل از هفت ساعت که بنده برای توبه فرصت دارد، مگر در مواردی که خیر و هدایت و مصلحتی در افشای آن نهفته باشد و این در علم و حکمت خدای حکیم است، حتی از پیامبر و امامان معصوم (علیهم السلام) پوشیده باشد. پس سنت خداوند در صورت کلی بر ستارالعیوبی و پرده پوشی است مگر در موارد استثناء که در هر امر کلی عالم وجود، استثنائاتی نیز وجود دارد

چنانکه در پست قبلی بیان کردیم این مسأله که اعمال بندگان از پیامبر خدا و امامان معصوم (ع) که اولیاء بر حق خداوند هستند مخفی نیست و بصورت روزانه، هفتگی، ماهیانه و سالانه بر ایشان عرضه می شود از مسلمات اعتقادی شیعه اثنی عشری و مکتب امامیه است و اتفاقاً این امر تأثیرات تربیتی بسیاری برای رعایت تقوا در بین مؤمنان و جامعه اسلامی دارد.

روایاتى که در این زمینه وارد شده، ‏بسیار زیاد است؛ از جمله در تفسیر آیه «قل اعملوا فسیرى الله عملکم و رسوله و المؤمنون»، اى پیامبر به مردم بگو: اعمال و وظایف خود را انجام دهید و بدانید که خدا و رسولش و مؤمنان اعمال شما را مى‏ بینند.(5) از امام صادق (ع) نقل شده است که آن حضرت فرمودند: «تمام اعمال نیک و بد مردم هر روز صبح به پیامبر اکرم (ص) عرضه مى ‏شود، بنابراین مراقب باشید».(6) از آن جا که همه ائمه (ع) به منزله نفس واحدند و همه آنها یک نور هستند، لذا هر حکمى که در مورد یکى از آنها ثابت‏ شود در مورد بقیّه هم ثابت‏ خواهد شد. این آیه که بیان کننده آگاهى خدا و پیامبر و مؤمنان از عملکرد ما است، همان عقیده شیعه را مبنى بر "عرضه اعمال" بر اولیاى خدا بیان مى‏ کند.

پس از اطلاع از این حقیقت، عمده آن است که هر کس در حد توان خود به گونه ‏اى عمل کند که موجبات شادى پیامبر اکرم (ص)، و ائمه‏اطهار (ع) را فراهم سازد در این باره هم نقل است که روزى امام صادق (ع) خطاب به اصحاب و افرادى که در مجلس آن حضرت حضور داشتند فرمودند: «چرا رسول خدا(ص) را از خود مى‏ رنجانید؟ شخصى از حضرت سؤال کرد: ما چگونه رسول‏خدا (ص)را ناراحت مى ‏کنیم؟ حضرت صادق (ع) فرمودند: مگر نمى‏ دانید که کلیه اعمال شما بر رسول ‏خدا(ص) عرضه مى ‏شود، پس اگر معصیتى در اعمال شما مشاهده نماید باعث ناراحتى و رنجش خاطر او خواهد شد. پس با اعمال بدتان پیامبراکرم (ص) را ناراحت نکنید، بلکه سعى کنید با اعمال خوبتان او را خوشحال و مسرور سازید». (7)

البته ناگفته نماند اطلاع داشتن پیامبر و امامان معصوم (ع) از گناهان ما هیچ منافاتی با ستارالعیوبی خداوند ندارد زیرا پیامبر و امامان (ع) که جلوه عینی صفات حقتعالی هستند نیز واجد صفت ستاریت و پرده پوشی بوده و گناهان و بدعملی بندگان را در برابرشان اظهار و آشکار نمی کردند، بلکه حتی تظاهر به دانستن هم نمی کردند و بطور کلی در مواجهه با مردم، مأمور به ظاهر بودند نه باطن و حقیقت درونی افراد!

موفق باشید ...@};-

پی نوشت ها:
1. إسراء/آیه 14.
2. عبس/آیه 37.
3. عبس/آیات 34 - 36.
4. بحرانی، سید هاشم، البرهان فی تفسیر القرآن، ج 5، ص 586، تهران، بنیاد بعثت، چاپ اول، 1416ق.
5. توبه/آیه 105.
6. الکلینى، محمدبن یعقوب، الکافی، ج ‏1، ص 219، کتاب الحجة، باب عرض الاعمال على النبى و الائمة، دارالکتب الاسلامیة، تهران، 1365،هـ.ش.
7. همان، ج 1، ص ‏219، ح 3.

پرسش:
الف- آیا امامان معصوم (ع) در فرصتی که ما مهلت توبه داریم می توانند از گناهان ما اطلاع یابند؟ یا خداوند بر اساس ستارالعیوبی اش گناهان ما را حتی از امامان معصوم هم پوشیده می دارد؟
ب- آیا صفت ستارالعیوبی خداوند در روز قیامت نیز ادامه دارد یا در قیامت وضعیت متفاوت خواهد بود؟

پاسخ:

الف- در پاسخ به بخش اول سؤال شما گفتنی است:
خداوند متعال در قرآن كريم مي فرمايد:«وَ قُلِ اعْمَلُوا فَسَيَرَى اللَّهُ عَمَلَكُمْ وَ رَسُولُهُ وَ الْمُؤْمِنُونَ وَ سَتُرَدُّونَ إِلى‏ عالِمِ الْغَيْبِ وَ الشَّهادَةِ فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ ؛ (1) بگو: عمل كنيد! خداوند و فرستاده او و مؤمنان، اعمال شما را مى ‏بينند! و بزودى، بسوى داناى نهان و آشكار، بازگردانده مى‏ شويد و شما را به آنچه عمل مى‏ كرديد، خبر مى ‏دهد». به گفته‏ ى روايات، مراد از: «الْمُؤْمِنُونَ»، امامان معصومند كه خداوند آنان را از اعمال ما آگاه مى‏ سازد. (2) در تفسیر آیه فوق از امام صادق (علیه السلام) نقل شده است که آن حضرت فرمودند: «تمام اعمال نیک و بد مردم هر روز صبح به پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) عرضه مى ‏شود، بنابراین مراقب باشید».(3) از آن جا که همه ائمه (علیهم السلام) به منزله نفس و نور واحدند، عقيده معروف و مشهور بر اين است كه پيامبر (صلّى اللّه عليه و آله) و امامان (عليهم السّلام) از اعمال همه امت آگاه مى‏ شوند، يعنى خداوند از طُرق خاصى اعمال امت را بر آنها عرضه مى‏ دارد. (4) در روايتى از امام على بن موسى الرضا (علیه السلام) مى‏ خوانيم كه شخصى به خدمتش عرض كرد براى من و خانواده‏ ام دعائى فرما، فرمود: «مگر من دعا نمى‏ كنم؟ به خدا قسم اعمال شما در هر روز و شب بر من عرضه می شود.» (5) در روایتی دیگر، امام صادق (علیه السلام) در مورد علم امام می فرماید: «إِنَّ الْإِمَامَ إِذَا شَاءَ أَنْ يَعْلَمَ عُلِّمَ ؛ (6) امام هرگاه بخواهد چیزی را بداند به او یاد داده می شود(خداوند به او یاد می دهد». در نتیجه نیازی نیست امام، لحظه به لحظه اعمال ما را ببیند. بلکه علم پیدا می کند بر اعمال ما که این علم یا روزانه هست یا هفتگی و یا هرگاه بخواهد می داند.

در چنین شرایطی وظیفه همگان این است که به گونه ‏اى عمل کنند که موجبات شادى پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله)، و ائمه ‏اطهار (علیهم السلام) را فراهم سازند در این باره هم نقل است که روزى امام صادق (علیه السلام) خطاب به اصحاب و حاضران فرمودند: «چرا رسول خدا(صلی الله علیه و آله) را از خود مى‏ رنجانید؟ ... مگر نمى‏ دانید که کلیه اعمال شما بر رسول ‏خدا(صلی الله علیه و آله) عرضه مى ‏شود و با مشاهده گناهان شما رنجیده خاطر می شوند، پس با اعمال بدتان پیامبراکرم (صلی الله علیه و آله) را ناراحت نکنید ... ». (7) در باره اینکه که خداوند به بنده اش هفت ساعت فرصت توبه و بازگشت داده، حضرت امام صادق (علیه السلام) در این باره می فرماید: «هیچ مؤمنى نیست که گناهى را مرتکب شود جز این که خداى عزوجل هفت ساعت از روز به او مهلت دهد، پس اگر (در ایـن مـدت) توبه کرد چیزى بر او نوشته نشود، و اگر توبه نکرد، خداوند یک گناه بـر او بـنـویـسـد ...». (8) نشان آنست که فرشته کاتب گناهان، مأمور است تا هفت ساعت چیزی ننویسد! از اینرو بنا به صفت ستارالعیوبی و اینکه خواست خدا به پوشانده ماندن این قسم از گناهان تعلق گرفته، این قبیل گناهان (تا هفت ساعت) حتی از امامان معصوم (علیهم السلام) نیز پوشیده داشته می شود مگر آنکه مصلحتی دیگر در کار باشد که با رسالت هدایت و دستگیری امام (علیه السلام) مرتبط باشد. از اینرو، علم امام همانطور که بیان شد هنگامی است که امام بخواهد، و این خواستن امام وقتی است که در آن امر خواست و رضای خدا باشد و یا مصلحتی در کار باشد، در غیر اینصورت، امام هم چنین چیزی را نمی خواهد، فلذا علم هم پیدا نمی کند.

ب- در پاسخ به بخش دوم سؤال شما نکاتی را تقدیم می کنیم:
اولاً اقتضای روز قیامت (محشر و حساب)، با اقتضاء دنیا متفاوت است اینکه طبق آیات و روایات وارد شده که خداوند در روز محشر و صحنه قیامت، اعمال بنده اش را مستقیماً به خود فرد نشان می دهد و از دیگران پرده پوشی می کند. «(در قيامت به انسان گفته مى‌شود:) كتابت را بخوان، كافى است كه امروز، خودت حسابگر خويش باشى.»(9) هیچ منافاتی با خاطرات و یادآوری و یا اطلاع داشتن از گناهکاری افراد در وضعیت دنیا ندارد! و این مطلب، حاکی از اینست که شرایط و اقتضائات قیامت با وضعیت دنیا متفاوت است و پس از حشر و نشر، در حالیکه همه اهل محشر درگیر وضعیت خودشان هستند کسی به یاد دیگران و گناهان ایشان نیست! بعبارتی، روز قیامت روز حسابرسی است. در آن روز، آن‌قدر بر انسان‌ها سخت می‌گذرد و افراد نگران عاقبت خود و اعمالشان هستند که از غیر خود غافل می‌شنود و تنها نگرانی‌شان سرنوشت خود است. خداوند در قرآن می‌فرماید: «در آن روز هر کدام از آنها وضعى دارند که او را کاملاً به خود مشغول می‌سازد».(10) در آن روز، انسان نزدیک‌ترین نزدیکانش را که برادر و پدر و مادر و زن و فرزند هستند نه فقط فراموش کرده، بلکه از آنها فرار می‌کند.(11) و این نشان می‌دهد هول و وحشت محشر آن‌قدر زیاد است که انسان را از تمام پیوندها و علائقش و خاطرات و رشته افکارش جدا می‌کند.

ثانیاً بعید نیست این هم در آن وضعیت دهشتناک، جلوه و نشانه ای دیگر از ستارالعیوبی خداوند باشد که در آن شرایط و اقتضائات صحرای محشر نیز می خواهد کسی به آثار سوء خاطرات و گناهان دیگران توجهی نکند و گناهان دیگران را تا قبل از محاسبه اعمال از یاد ببرد و هر کسی نهایت توجهش به اعمال خودش باشد. چنانکه در روایات اشاره شده که؛ خداوند به فضل و رحمت واسعه اش، هرگونه سوء سابقه ای را از ذهن اهل بهشت نیز پاک می کند و آنها این قبیل خاطرات و اطلاعات در باره دیگران را بطور کلی فراموش می کنند فلذا این هم جلوه ای دیگر از ستارالعیوبی خدای متعال در روز قیامت و در بهشت است.

پي نوشت ها:
1. التوبه/ آیه 105 .
2. محمد بن محمدرضا قمى مشهدى، تفسير كنز الدقائق و بحر الغرائب،ج5،ص534، وزارت ارشاد اسلامى، تهران، 1368 ش.
3. شیخ کلینی، محمدبن یعقوب، الکافی، ج ‏1، ص 219، کتاب الحجة، باب عرض الاعمال على النبى و الائمة، دارالکتب الاسلامیة، تهران، 1365،هـ.ش.
4. بابايى احمد على،برگزيده تفسير نمونه، ج2، ص251، دار الكتب الاسلاميه، چاپ: سيزدهم، تهران،1382 ش.
5. مكارم شيرازى ناصر، تفسير نمونه، ج8، ص126، دار الكتب الإسلامية، تهران، 1374 ش.
6. شیخ کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ‌ج 3،‌ ص264، حدیث1، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1365ش، بنقل از مرکز ملی پاسخگویی به سؤالات دینی، با کمی تغییر.
7. پیشین، ج ‏1، ص 219، ح 3، کتاب الحجة، باب عرض الاعمال على النبى و الائمة، دارالکتب الاسلامیة، تهران، 1365،هـ.ش.
8. همان، الكافی، ج 2 ،ص 439، روایة 9.
9. «اقْرَأْ كِتابَكَ كَفى‌ بِنَفْسِكَ الْيَوْمَ عَلَيْكَ حَسِيباً» ، إسراء/آیه 14.
10. عبس/آیه 37.
11. عبس/آیات 34 - 36.