آیا مردگان و کسانی که در گورهايند شنوا هستند

1.نمل/76-81. - اين قرآن اكثر چيزهايى را كه بنى اسرائيل در آن اختلاف دارند براى آنها بيان مى‏كند؛ و مايه هدايت و رحمت براى مؤمنان است؛ پروردگار تو ميان آنها در قيامت به حكم خود داورى مى‏كند و اوست قادر و دانا؛ پس بر خدا توكل كن كه تو بر طريقه حق آشكار هستى؛ تو نمى‏توانى سخنت را به گوش مردگان برسانى و نمى‏توانى كران را هنگامى كه روى برمى‏گردانند و پشت مى‏كنند صدا كنى!؛ و نيز نمى‏توانى كوران را از گمراهى برهانى، تو فقط مى‏توانى سخن خود را به گوش كسانى برسانى كه آماده پذيرش ايمان به آيات ما هستند و در برابر حق تسليمند.

[2] « و اگر ما بادى بفرستيم (داغ و سوزان) و بر اثر آن زراعت و باغ خود را زرد و پژمرده ببينند، راه كفران پيش مى‏گيرند؛ تو نمى‏توانى صداى خود را به گوش مردگان برسانى، و نه سخنت را به گوش كران هنگامى كه روى مى‏گردانند؛ و (نيز) نمى‏توانى نابينايان را از گمراهيشان هدايت كنى، تو تنها سخنت را به گوش كسانى مى‏رسانى كه ايمان به آيات ما مى‏آورند و در برابر حق تسليمند».

[3] . « نابينا و بينا هرگز مساوى نيستند؛ و نه ظلمتها و روشنايى! ؛ و نه سايه (آرامبخش) و باد داغ و سوزان؛ و هرگز مردگان و زندگان يكسان نيستند، خداوند پيام خود را به گوش هر كس بخواهد مى‏رساند و تو نمى‏توانى سخن خود را به گوش آنها كه در قبرها خفته‏اند برسانى! ؛تو فقط انذار كننده‏اى (و اگر ايمان نياورند نگران نباش وظيفه‏ات را انجام ده)».

جواب:
سیاق آیات و تدبری گذرا در این آیات چنین احتمالی را رد می نماید.سیاق در رابطۀ با انذار و ابلاغ دعوت است و این ابلاغ نیز مربوط به زندگان است نه مردگان، منتهی مؤمنین زنده دل دعوت پیامبر«صلی الله علیه وآله» را می شنوند ومی پذیرند اما کفار مرده دل از آن اعراض می نمایند هر چند با گوش ظاهر می شنوند.

خداوند متعال درسوره يونس : آيات 41 تا 44مي فرمايد:
«وَ إِنْ كَذَّبُوكَ فَقُلْ لِي عَمَلِي وَ لَكُمْ عَمَلُكُمْ أَنْتُمْ بَرِيئُونَ مِمَّا أَعْمَلُ وَ أَنَا بَرِي‏ءٌ مِمَّا تَعْمَلُونَ (41) وَ مِنْهُمْ مَنْ يَسْتَمِعُونَ إِلَيْكَ أَ فَأَنْتَ تُسْمِعُ الصُّمَّ وَ لَوْ كانُوا لا يَعْقِلُونَ (42) وَ مِنْهُمْ مَنْ يَنْظُرُ إِلَيْكَ أَ فَأَنْتَ تَهْدِي الْعُمْيَ وَ لَوْ كانُوا لا يُبْصِرُونَ ؛ إِنَّ اللَّهَ لا يَظْلِمُ النَّاسَ شَيْئاً وَ لكِنَّ النَّاسَ أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ؛ و اگر تو را تكذيب كردند بگو: عمل من براى من، و عمل شما براى شما، شما بيزاريد از آنچه من مى‏كنم، و من بيزارم از آنچه شما انجام مى‏دهيد. و گروهى از آنان گوش به سوى تو فرا مى‏دهند (اما گويى هيچ نمى‏شنوند و كرند!) و گروهى از آنان به سوى تو نگاه مى‏كنند (اما گويى هيچ نمى‏بينند) آيا تو مى‏توانى نابينايان را هدايت كنى هر چند نبينند؟! إخداوند هيچ به مردم ستم نمى‏كند ولى اين مردمند كه به خويشتن ستم مى‏نمايند».
لذا وجه شبه، میان کفار ومردگان نفي سماع و يا فقدان قوه شنوايي نيست، زيرا مشرکان همگي داراي اين قوه بودند، بلکه وجه شبه چيز ديگري است و آن نفي سودمند بودن است، يعني همان طور که دعوت ميت به ايمان و عمل صالح سودي نمي بخشد و زمان عمل سپري شده است، دعوت مشرکان نيز براي آنان سودي ندارد.

1-ابن رجب حنبلی در کتاب اهوال القبوردرتوضیح این آیات می گوید:
«أما قوله : { إنك لا تسمع الموتى } وقوله : { وما أنت بمسمع من في القبور } فأن السماع يطلق ويراد به إدراك الكلام وفهمه ويراد به أيضا الإنتفاع به والمراد بهذه الآيات نفي الثاني دون الأول فإنها في سياق خطاب الكفار الذين لا يستجيبون للهدى ولا للإيمان إذا دعوا إليه ...».[1]
وی می گوید: سماع دارای دو اطلاق است:
1- ادراک کلام و فهم آن.
2- انتفاء و سودمند بودن کلام برای مخاطب.
وی می گوید: آنچه آیه نفی می کند دومی است نه اولی«یعنی اموات می شنوند اما شنیدن آنها نفعی به حال آخرتشان ندارد. وی دلیل این قول را سیاق آیات می داند.

2-شنقیطی نیزدرتفسیر اضواء البیاندر ذیل آیۀ شریفه چنین میگوید:
قال جمهور علماء التفسير: المراد بالموتى في هذه الآية: الكفار، وتدل لذلك آيات من كتاب الله، كقوله تعالى: {أَوَمَنْ كَانَ مَيْتاً فَأَحْيَيْنَاهُ} الآية [6/122]، وقوله: {وَمَا يَسْتَوِي الْأَحْيَاءُ وَلا الْأَمْوَاتُ} [35/22]، وقوله: {وَمَا أَنْتَ بِمُسْمِعٍ مَنْ فِي الْقُبُورِ} [35/22]، إلى غير ذلك من الآيات[2].
وی می گوید جمهور مفسرین گفته اند مراد از موتی در آیات فوق کفارند.
حال جناب موحد اهل فهمند و ظاهرا جمهور علمای اهل سنت نافهمند؟!!!!

[1].اهوال القبور ،ج1ص132.

[2].اضواء البیان ،سورۀ انعام،ج7ص18

سوال
آیات فوق چگونه بیان می دارد که اولیاء در حیات برزخی نمی شنوند ؟
چگونه بیان می دارد توسل به اولیاء شرک است؟
ملاک شرک چیست؟
جنابعالی همین سوال را جواب بدهید لازم نیست آیاتی که مناسبتی با بحث ندارند بیاورید که البته رویه شما همین بوده و هست.

با سلام به دوستان بزرگوار
البته به جناب مدعی توحید تذکر داده شد که علاوه بر ذکر آیات«چون اطلاعی از مباحث قرآنی ندارند » تمسک به نظر مفسرین بنمایند و لااقل باز اگر تمکن علمی استفاده از اقوال مفسرین را ندارند استدلال قابل پسندی بیاورند ولی رویه ایشان تمسک به آیات دیگر باز بدون استدلال است.
البته امثال ایشان باید توجه داشته باشند که در بحث توسل به اولیای الهی و بحث شنوایی اموات، همۀ گروههای مسلمان در یک طرف قرار دارند و وهابیت مدعی پیروی از سلف در طرف دیگر و لازمۀ سخنان ایشان که ما را متهم به شرک می نمایند این است که اکثریت مسلمانان مشرک باشند و ایشان و پیروان محمد بن عبدالوهاب تنها موحدان عالم باشند.
البته این طرز تفکر قشری همواره وجود داشته و در زمان امام علی علیه السلام نیز خوارج داعیه دار این امر بودند که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در مورد آنها فرمودند:
«يخرج قوم من أمتي يقرؤون القرآن ليس قرأتكم الي قرأتهم بشئ، و لا صلاتكم الي صلاتهم بشئ، و لا صيامكم الي صيامهم بشئ، يقرؤون القرآن يحسبون أنه لهم و هو عليهم، لاتجاوز صلاتهم تراقيهم، يمرقون من الاسلام كما يمرق السهم من الرمية؛[1]اي مردم ! از رسول خدا شنيدم مي فرمود: قومي از امت من خروج مي كنند، قرآن مي خوانند و هيچ گاه قرائت شما نسبت به قرائت آنان چيزي نيست، و نماز شما نسبت به نماز آنان چيزي نيست، و روزه شما نسبت به روزه آنان چيزي نيست، قرآن مي خوانند در حالي كه گمان مي كنند قرآن به نفع آنان مي باشد در صورتي كه به ضرر آنان است، نماز آنان از گلوگاه آنان تجاوز نمي كند - در قلبشان نفوذ نمي كند - از اسلام خارج مي شوند همان گونه كه تير از هدف خارج مي شود و به جاي ديگر اصابت مي كند».
و باز حقیر ایشان را تحذیر می کنم که به رای و گمان خودشان با قرآن رفتار نمایند چه اینکه حضرت رسول اکرم صلی الله علیه وآله فرمودند:
«من قال في القرآن برأيه أو بغير علم فليتبوّء مقعده من النّار؛[2] هر كس به رأى خود يا از روى نادانى در باره قرآن سخن بگويد بايد از دوزخ براى خود جايگاهى بگيرد.

«مَنْ فَسَّرَ الْقُرْآنَ بِرَأْيِهِ فَلْيَتَبَوَّءْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ؛ كسى كه قرآن را مطابق ميل خود تفسير كند، جايگايش را از آتش برگزيند»
در حديث ديگرى آمده است كه پيامبر اكرم(صلى الله عليه وآله) از خداوند متعال چنين نقل مى كند: «مَا آمَنَ بِي مَنْ فَسَّرَ بِرَأْيِهِ كَلاَمِي؛[3] كسى كه قرآن را مطابق ميل خود تفسير كند، به من ايمان نياورده است».
بنابراین احتیاط اقتضاء می کند که در فهم قرآن به عالمان آن مراجعه شود.

[1] .صحیح البخاری،كتاب التفسير، ج6، ص115،دارالفکر.

[2] .توحید شیخ صدوق، ص91.سنن ترمذی ، ج4، ص268، ح4022.

[3] .کشف الغمة،ج3،ص78.

تبیین اشکال جناب توحید: توسل مخالف توحید است.
در قرآن از توسل به اموات نهی شده است برای مثال آیه ای که می گوید:« وَ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنْ يَدْعُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ مَنْ لا يَسْتَجِيبُ لَهُ إِلى‏ يَوْمِ الْقِيامَةِ وَ هُمْ عَنْ دُعائِهِمْ غافِلُونَ».
بنا بر این توسل به اموات یعنی خواندن غیر خدا واین شرک اشکار است وبا وجود این ویژگی چرا شیعیان از اموات استمداد می طلبند؟ در حالی که قرآن کریم می فرماید:«قُلْ أَ رَأَيْتُمْ ما تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَرُونِي ما ذا خَلَقُوا مِنَ الْأَرْضِ أَمْ لَهُمْ شِرْكٌ فِي السَّماواتِ ائْتُونِي بِكِتابٍ مِنْ قَبْلِ هذا أَوْ أَثارَةٍ مِنْ عِلْمٍ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ، وَ مَنْ أَضَلُّ مِمَّنْ يَدْعُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ مَنْ لا يَسْتَجِيبُ لَهُ إِلى‏ يَوْمِ الْقِيامَةِ وَ هُمْ عَنْ دُعائِهِمْ غافِلُونَ، وَ إِذا حُشِرَ النَّاسُ كانُوا لَهُمْ أَعْداءً وَ كانُوا بِعِبادَتِهِمْ كافِرِينَ »[1].

[1] .احقاف/5. به آنها بگو به من خبر دهيد معبودهايى را كه غير از خدا پرستش مى‏كنيد نشان دهيد چه چيزى از زمين را آفريده‏اند؟ يا شركتى در آفرينش آسمانها دارند؟ كتابى آسمانى پيش از اين، يا اثر علمى از گذشتگان براى من بياوريد (كه دليل صدق گفتار شما باشد) اگر راست مى‏گوئيد.چه كسى گمراه‏تر است از آنها كه غير خدا را پرستش مى‏كنند كه اگر تا قيامت هم آنان را بخوانند پاسخشان نمى‏گويند، و اصلا صداى آنها را نمى‏شنوند! ؛ و هنگامى كه مردم محشور مى‏شوند معبودهاى آنها دشمنانشان خواهند بود، حتى عبادت آنها را انكار مى‏كنند.

جواب:
قبل از آیه ای که آورده شده است مخاطب آیه مشخص است که مشرکین اند یعنی کسانی که بتها وفرشتگان را می پرستیدند«تدعون من دون الله»،نه مسلمانان، آیا هر خواندنی مساوی با پرستش است؟در این صورت همه انسانها از جمله انبیاء هم نعوذبالله مشرک و کمک کننده به شرک باشند :«قالُوا يا أَبانَا اسْتَغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا إِنَّا كُنَّا خاطِئِينَ؛ قالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّي إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ».[1]
نکته ای که در اینجا باید مورد توجه قرار بگیرد این است که: در تمام استعمالات قرآن هنگامی که لفظ«یدعون» یا «تدعون» به همراه«الله» آمده، مراد از آن پرستش است نه مطلق خواندن، که ما برای نمونه مواردی را ذکر می کنیم و علت آنرا بیان می کنیم:

1- «قُلْ إِنِّي نُهِيتُ أَنْ أَعْبُدَ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ قُلْ لا أَتَّبِعُ أَهْواءَكُمْ قَدْ ضَلَلْتُ إِذاً وَ ما أَنَا مِنَ الْمُهْتَدِينَ ».[2]

2-«إِنَّ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ عِبادٌ أَمْثالُكُمْ فَادْعُوهُمْ فَلْيَسْتَجِيبُوا لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ صادِقِينَ؛أَ لَهُمْ أَرْجُلٌ يَمْشُونَ بِها أَمْ لَهُمْ أَيْدٍ يَبْطِشُونَ بِها أَمْ لَهُمْ أَعْيُنٌ يُبْصِرُونَ بِها أَمْ لَهُمْ آذانٌ يَسْمَعُونَ بِها قُلِ ادْعُوا شُرَكاءَكُمْ ثُمَّ كِيدُونِ فَلا تُنْظِرُونِ».[3]

3- «وَ يَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ ما لَمْ يُنَزِّلْ بِهِ سُلْطاناً وَ ما لَيْسَ لَهُمْ بِهِ عِلْمٌ وَ ما لِلظَّالِمِينَ مِنْ نَصِيرٍ؛ وَ إِذا تُتْلى‏ عَلَيْهِمْ آياتُنا بَيِّناتٍ تَعْرِفُ فِي وُجُوهِ الَّذِينَ كَفَرُوا الْمُنْكَرَ يَكادُونَ يَسْطُونَ بِالَّذِينَ يَتْلُونَ عَلَيْهِمْ آياتِنا قُلْ أَ فَأُنَبِّئُكُمْ بِشَرٍّ مِنْ ذلِكُمُ النَّارُ وَعَدَهَا اللَّهُ الَّذِينَ كَفَرُوا وَ بِئْسَ الْمَصِيرُ؛يا أَيُّهَا النَّاسُ ضُرِبَ مَثَلٌ فَاسْتَمِعُوا لَهُ إِنَّ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ لَنْ يَخْلُقُوا ذُباباً وَ لَوِ اجْتَمَعُوا لَهُ وَ إِنْ يَسْلُبْهُمُ الذُّبابُ شَيْئاً لا يَسْتَنْقِذُوهُ مِنْهُ ضَعُفَ الطَّالِبُ وَ الْمَطْلُوبُ؛ما قَدَرُوا اللَّهَ حَقَّ قَدْرِهِ إِنَّ اللَّهَ لَقَوِيٌّ عَزِيزٌ »[4]

4- «قُلْ أَ رَأَيْتُمْ شُرَكاءَكُمُ الَّذِينَ تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ أَرُونِي ما ذا خَلَقُوا مِنَ الْأَرْضِ أَمْ لَهُمْ شِرْكٌ فِي السَّماواتِ أَمْ آتَيْناهُمْ كِتاباً فَهُمْ عَلى‏ بَيِّنَةٍ مِنْهُ بَلْ إِنْ يَعِدُ الظَّالِمُونَ بَعْضُهُمْ بَعْضاً إِلاَّ غُرُوراً »[5].
5- «وَلَئِنْ سَأَلْتَهُمْ مَنْ خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ لَيَقُولُنَّ اللَّهُ قُلْ أَ فَرَأَيْتُمْ ما تَدْعُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ إِنْ أَرادَنِيَ اللَّهُ بِضُرٍّ هَلْ هُنَّ كاشِفاتُ ضُرِّهِ أَوْ أَرادَنِي بِرَحْمَةٍ هَلْ هُنَّ مُمْسِكاتُ رَحْمَتِهِ قُلْ حَسْبِيَ اللَّهُ عَلَيْهِ يَتَوَكَّلُ الْمُتَوَكِّلُونَ»[6].

[1] .یوسف/98.

[2].انعام/56. ». بگو من از پرستش كسانى كه غير از خدا مى‏خوانيد نهى شده‏ام، بگو من از هوى و هوسهاى شما پيروى نمى‏كنم اگر چنين كنم گمراه شده‏ام و از هدايت يافتگان نخواهم بود.

[3] .اعراف/194-195. آنهايى را كه غير از خدا مى‏خوانيد (و پرستش مى‏كنيد) بندگانى همچون خود شما هستند، آنها را بخوانيد و اگر راست مى‏گوئيد بايد به شما پاسخ دهند (و تقاضايتان را بر آورند).آيا (آنها لا اقل همانند خود شما) پاهايى دارند كه با آن راه بروند؟ يا دستهايى دارند كه با آن چيزى را بگيرند (و كارى انجام دهند)؟ يا چشمانى دارند كه با آن ببينند؟ يا گوشهايى دارند كه با آن بشنوند؟ (نه، هرگز، هيچكدام) بگو (اكنون كه چنين است) اين بتهايى را كه شريك خدا قرار داده‏ايد (بر ضد من) بخوانيد و براى من نقشه بكشيد و لحظه‏اى مهلت ندهيد (تا بدانيد كارى از آنها ساخته نيست!).

[4] .حج/73. آنها غير از خداوند چيزهايى را مى‏پرستند كه خدا هيچگونه دليلى براى آن نازل نكرده است، و چيزهايى كه علم و آگاهى به آن ندارند، و براى ظالمان ياور و راهنمايى نيست.و هنگامى كه آيات روشن ما بر آنهاخوانده مى‏شود در چهره كافران آثار انكار مشاهده مى‏كنى، آن چنان كه نزديك است برخيزند و با مشت به كسانى كه آيات ما را بر آنها مى‏خوانند حمله كنند! بگو: آيا شما را به بدتر از اين خبر دهم؟ همان آتش سوزنده (دوزخ) است كه خدا به كافران وعده داده، و بدترين جايگاه است! اى مردم مثلى زده شده است گوش به آن فرا دهيد: كسانى را كه غير از خدا مى‏خوانيد هرگز نمى‏توانند مگسى بيافرينند، هر چند براى اين كار دست به دست هم دهند و هر گاه مگس چيزى از آنها بربايد نمى‏توانند آن را باز پس گيرند، هم اين طلب كنندگان ناتوانند و هم آن مطلوبان (هم اين عابدان و هم آن معبودان)، آنها خدا را آن گونه كه بايد بشناسند نشناختند، خداوند قوى و شكست ناپذير است.

[5] .فاطر /40. بگو آيا فكر نمى‏كنيد اين معبودانى را كه شريك خدا قرار داده‏ايد به من نشان دهيد چه چيزى از زمين را آفريده‏اند؟ يا اينكه شركتى در (آفرينش و مالكيت) آسمانها دارند؟ يا به آنها كتابى (آسمانى) داده‏ايم و دليلى از آن براى (شرك) خود دارند؟ نه هيچيك از اينها نيست، ظالمان فقط وعده‏هاى دروغين به يكديگر مى‏دهند.

[6] .زمر/38. و اگر از آنها بپرسى چه كسى آسمانها و زمين را آفريده؟ حتما مى‏گويند: خدا، بگو آيا هيچ در باره معبودانى كه غير از خدا مى‏خوانيد انديشه مى‏كنيد كه اگر خدا زيانى براى من بخواهد آيا آنها مى‏توانند آن را بر طرف سازند؟ و يا اگر رحمتى براى من اراده كند آيا آنها توانايى دارند جلو رحمت او را بگيرند؟بگو: خدا مرا كافى است، و همه متوكلان بايد بر او توكل كنند.

با توجه به آیات فوق می یابیم واژه «تدعون» در قرآن به معنای پرستش است نه مطلق خواندن زیرا خواندن غیر خدا در صورتی مذموم است که اعتقاد به«الوهیت»در خواندن لحاظ شده باشد، و در غیر این صورت باید همۀ خواندنها شرک باشد و بطلان این امر ضروری است.
پرستش نیز دارای دو رکن اساسی است که با فقدان یکی از آن دو نمی توان عملی را متصف به این نام نمود.

1 ـ انجام فعلي که گوياي خضوع و تذلّل باشد.
2 ـ عقيده و انگيزه خاصي که انسان را به عبادت و خضوع نسبت به آن شخص وا داشته است، از قبيل:
الف: اعتقاد به الوهيت کسي که در مقابل اوخضوع کرده است.
ب: اعتقاد به ربوبيت کسي که بر او خضوع شده است:
لازمۀ عدم اخذ این دو رکن در مفهوم پرستش چنین است که سجدۀ ملائکه برآدم سجدۀ عبادی باشد و عنوان شرک بر عمل آنها صدق نماید و ملائکۀ مقرب الهی در خیل مشرکین جای گیرند و شیطان متمرد در سلک موحدین، در حالی که چنین سخنی باطل محض است.

«وَ إِذْ قُلْنا لِلْمَلائِكَةِ اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلاَّ إِبْلِيسَ أَبى‏ وَ اسْتَكْبَرَ وَ كانَ مِنَ الْكافِرِينَ»[1] . و هنگامى كه به فرشتگان گفتيم براى آدم سجده و خضوع كنيد، همگى سجده كردند جز شيطان كه سر باز زد و تكبر ورزيد (و به خاطر نافرمانى و تكبر) از كافران شد!
ویا در مورد اکرام و خضوع نسبت به والدین باید بگوئیم که خداوند متعال به ما دستور شرک ورزیدن داده است.آیا چنین سخنانی قابل پذیرش است؟!
«وَ قَضى‏ رَبُّكَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِيَّاهُ وَ بِالْوالِدَيْنِ إِحْساناً إِمَّا يَبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ كِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ وَ لا تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلاً كَرِيماً ، وَ اخْفِضْ لَهُما جَناحَ الذُّلِّ مِنَ الرَّحْمَةِ وَ قُلْ رَبِّ ارْحَمْهُما كَما رَبَّيانِي صَغِيراً»[2].
در توسل به اولیای الهی صرف نظراز وجود آیات که اصل توسل را مطلوب می داند [3]جوابی دیگری که می توان داد این است که: در توسل مطلوب حقیقی خداوند است وولی خدا تنها وسیله ای است که وصول انسان به مطلوبش را سهل می گرداند و شخص متوسل نیز هیچگاه وسیله را مستقل و در عرض خدا نمی داند، بلکه آن ولی خدا هرچه دارد به عنایت وتوجه خاص خداوند نسبت به اواست لذا توسل به اولیای الهی که به قصد توجه به خداوند متعال صورت می پذیرد تخصصا از تحت آیات پرستش خارج است.

نکتۀ دیگرکه در بررسی آیات مربوط به کار مشرکین بایدمورد توجه قرار گیرد این است که اعتقاد مشرکین نسبت به الاه چه عرضی بوده باشد[4] که مفاد برخی از آیات است وچه طولی[5] که مفاد برخی دیگر است هیچ ربطی به بحث توسل ندارد چه اینکه آنها «اله» خود را حتی در صورت طولی بودن می پرستیدند، و اعتقادشان این بود که این عمل موجب تقرب آنها به خدا می شود در حالی که در توسل به اولیای الهی کسی آنها را نمی پرستد و این امری بدیهی است.

[1].البقرة/34.

[2].الاسری/24.

[3] . اسراء: 57:«اولَئِکَ الَّذِينَ يَدْعُونَ يَبْتَغُونَ إِلَي رَبِّهِمُ الْوَسِيلَةَ أَيُّهُمْ أَقْرَبُ وَيَرْجُونَ رَحْمَتَهُ وَيَخَافُونَ عَذَابَهُ إِنَّ عَذَابَ رَبِّکَ کَانَ مَحْذُوراً»آنچه مشرکان به عنوان معبود خود مي خوانند (از ملائکه، جن و انس)، خود براي تقرّب به درگاه پروردگارشان به دنبال وسيله هستند تا به او نزديک تر باشند. همه اميد رحمت از خداوند دارند و در تمامي حوايج زندگي به او مراجعه مي کنند و نافرماني اش نمي کنند؛چراکه بايد خود را از عذاب خدا دور سازند.

[4].ابراهیم/30« وَ جَعَلُوا لِلَّهِ أَنْداداً لِيُضِلُّوا عَنْ سَبِيلِهِ قُلْ تَمَتَّعُوا فَإِنَّ مَصِيرَكُمْ إِلَى النَّار».

[5].یونس /18.«وَ يَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ ما لا يَضُرُّهُمْ وَ لا يَنْفَعُهُمْ وَ يَقُولُونَ هؤُلاءِ شُفَعاؤُنا عِنْدَ اللَّهِ قُلْ أَ تُنَبِّئُونَ اللَّهَ بِما لا يَعْلَمُ فِي السَّماواتِ وَ لا فِي الْأَرْضِ سُبْحانَهُ وَ تَعالى‏ عَمَّا يُشْرِكُونَ».

باسلام
قبل از شما نیز امامتان همین عکس العمل را نسبت به پیامبر صلی الله علیه و آله داشتند آنجا که در جریان تکلم پیامبر صلی الله علیه و آله با کشتگان بدر به آن حضرت اعتراض نمودند.

هنگامی که جنگ بدر به پايان رسيد، و کفّار قريش با دادن هفتاد کشته و هفتاد اسير پا به فرار نهادند. پيامبر گرامي اسلام« صلَّي اللّه عليه و آله و سلَّم» اسلام دستور دادند کشته هاي مشرکان را در چاهي بريزند و وقتي اجساد آنان در ميان چاه ريخته شد، بعد از سه روزپيامبر«صلی الله علیه وآله»بالای چاه آمدند و آنان را يک يک به نام صدا زد ندو فرمودند: اي عُتْبه،اي شَيْبه،اي اميّه،اي ابوجهل و... آيا آنچه را که پروردگار شما وعده داده بود، حق و پابرجا يافتيد؟! من آنچه را که پروردگارم وعده کرده بود، حق و حقيقت يافتم. در اين موقع عمر بن خطاب به پیامبر صلی الله علیه وآله عرض نمود اینها چگونه می شنوند و چگونه پاسخ می دهند در حالی که جسد بد بویی شده اند ؟ پيامبر فرمود: به خدایی که جانم دردست اوست شما از آنان شنواتر نيستيد، لکن آنان قدرت بر جواب ندارند.
«- حَدَّثَنَا هَدَّابُ بْنُ خَالِدٍ حَدَّثَنَا حَمَّادُ بْنُ سَلَمَةَ عَنْ ثَابِتٍ الْبُنَانِيِّ عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ
أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ تَرَكَ قَتْلَى بَدْرٍ ثَلَاثًا ثُمَّ أَتَاهُمْ فَقَامَ عَلَيْهِمْ فَنَادَاهُمْ فَقَالَ يَا أَبَا جَهْلِ بْنَ هِشَامٍ يَا أُمَيَّةَ بْنَ خَلَفٍ يَا عُتْبَةَ بْنَ رَبِيعَةَ يَا شَيْبَةَ بْنَ رَبِيعَةَ أَلَيْسَ قَدْ وَجَدْتُمْ مَا وَعَدَ رَبُّكُمْ حَقًّا فَإِنِّي قَدْ وَجَدْتُ مَا وَعَدَنِي رَبِّي حَقًّا فَسَمِعَ عُمَرُ قَوْلَ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَقَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ كَيْفَ يَسْمَعُوا وَأَنَّى يُجِيبُوا وَقَدْ جَيَّفُوا قَالَ وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ مَا أَنْتُمْ بِأَسْمَعَ لِمَا أَقُولُ مِنْهُمْ وَلَكِنَّهُمْ لَا يَقْدِرُونَ أَنْ يُجِيبُوا..».[1]

[1].صحیح مسلم،باب عرض مفعد المیت ...ح7403.

[1] .زمر/42. خداوند ارواح را به هنگام" مرگ" قبض مى‏كند، و ارواحى را كه نمرده‏اند نيز به هنگام" خواب" مى‏گيرد، سپس ارواح كسانى را كه فرمان مرگ آنها را صادر كرده نگه ميدارد، و ارواح ديگرى را (كه بايد زنده بمانند) باز مى‏گرداند تا سرآمد معينى، در اين امر نشانه‏هاى روشنى است براى كسانى كه تفكر مى‏كنند.

[2] .النحل/70. و خداوند شما را آفريد سپس (جان) شما را مى‏گيرد و بعضى از شما به پست‏ترين دوران عمر (پيرى) بازگردانده مى‏شود، تا آنجا كه بعد از دانستن (بسيارى از مطالب، بخاطر پيرى همه را فراموش مى‏كند و ديگر) چيزى نمى‏داند. البتّه خداوند آگاه و توانمند است.

[3] .السجدة/11. بگو: فرشته‏ى مرگ كه بر شما گمارده شده، جانتان را مى‏گيرد، سپس به سوى پرودگارتان برگردانده مى‏شويد.

[4] .النحل/32. همان كسانى كه فرشتگان جانشان را- در حالى كه پاكند- مى‏ستانند [و به آنان‏] مى‏گويند: «درود بر شما باد، به [پاداش‏] آنچه انجام مى‏داديد به بهشت درآييد».

[5] .زمر/30.

[6]. عنکبوت/57.

.[7] آل عمران/144.

[8] .غافر/11.

[9] .بقره/154.

.[10] آل عمران /169.

معناي اصطلاحي توسل اين است که عبد چيزي يا کسي را در پيشگاه باري تعالي واسطه کند تا خداوند عالم به واسطۀ احترام آن واسطه دعاي او را بپذيرد و او به مطلوب خويش برساند. این ویژگی در اولیای الهی در حد اعلای آن موجود است.خداوند متعال در وصف حضرت موسی و عیسی«علیهما السلام» می فرماید:

«يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لا تَكُونُوا كَالَّذِينَ آذَوْا مُوسى‏ فَبَرَّأَهُ اللَّهُ مِمَّا قالُوا وَ كانَ عِنْدَ اللَّهِ وَجِيهاً ؛[1]اى كسانى كه ايمان آورده‏ايد همانند كسانى نباشيد كه موسى را آزار دادند و خداوند او را از آنچه در حق او مى‏گفتند مبرا ساخت، و او نزد خداوند آبرومند (و گرانقدر) بود».
«إِذْ قالَتِ الْمَلائِكَةُ يا مَرْيَمُ إِنَّ اللَّهَ يُبَشِّرُكِ بِكَلِمَةٍ مِنْهُ اسْمُهُ الْمَسِيحُ عِيسَى ابْنُ مَرْيَمَ وَجِيهاً فِي الدُّنْيا وَ الْآخِرَةِ وَ مِنَ الْمُقَرَّبِينَ ؛ وَ يُكَلِّمُ النَّاسَ فِي الْمَهْدِ وَ كَهْلاً وَ مِنَ الصَّالِحِينَ؛[2](به ياد آوريد) هنگامى را كه فرشتگان گفتند:" اى مريم! خداوند تو را به كلمه‏اى [وجود با عظمتى‏] از طرف خودش بشارت مى‏دهد كه نامش «مسيح، عيسى پسر مريم» است، در حالى كه در اين جهان و جهان ديگر، صاحب شخصيت خواهد بود، و از مقربان (الهى) است. و با مردم، در گاهواره و در حالت كهولت (و ميان سال شدن) سخن خواهد گفت، و از شايستگان است».
وبه خاطر همین وجاهت است که خداوند عذاب را به برکت وجود پیامبر اکرم«صلی الله علیه وآله» دفع می نماید « وَ ما كانَ اللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فِيهِمْ وَ ما كانَ اللَّهُ مُعَذِّبَهُمْ وَ هُمْ يَسْتَغْفِرُون».[3] ودستور داد به گناهکاران تا به نزد آنحضرت آیند تا به برکت دعای آنحضرت گناه آنان را ببخشد ِ« وَ لَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جاؤُكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَ اسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّاباً رَحِيماً»[4].
وبه خاطر همین وجاهت بود که فرزندان یعقوب او را واسطه قرار دادند تا برایشان طلب استغفار کند« قالُوا يا أَبانَا اسْتَغْفِرْ لَنا ذُنُوبَنا إِنَّا كُنَّا خاطِئِينَ؛ قالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّي إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ »[5].

حال سوال این مطرح می شود ،اگر اعمال عبادی ناقص و بی توجه ما این ویژگی را دارد که می تواند وسیلۀ تقرب به خدا باشد ،در حالی که در ادعیه می خوانیم«اَعوذ بك يا رب من نفس لا تشبع ، ومن قلب لا يخشع ، ومن دعاء لا يسمع ، ومن صلاة لا ترفع »[6]،و«کم من قارئ للقرآن والقرآن يلعنه»[7] . مخلصین که خود را از جمیع آلودگی ها پاک نموده اند ووجیه عندالله هستند نمی توانند وسیلة واقع شوند؟
:Gol:

[1] .الاحزاب/69-71.

[2] .آل عمران/45-46.

[3] .الانفال/33.

[4] .النساء/64.

[5] .یوسف 97-98.

[6] .در منابع عامه حدیث بدین شکل آمده:«حدثنا أبو العباس محمد بن يعقوب ثنا الربيع بن سليمان ثنا الأشعث بن الليث ثنا الليث و أخبرني عمرو بن محمد بن منصور العدل و أحمد بن يعقوب الثقفي قالا : ثنا عمر بن حفص السدوسي ثنا عاصم بن علي ثنا الليث بن سعد أخبرني سعيد بن أبي سعيد المقبري عن أخيه عباد بن أبي سعيد : أنه سمع أبا هريرة يقول :كان رسول الله صلى الله عليه و سلم يدعو فيقول : اللهم إني أعوذ بك من الأربع : من علم لا ينفع و قلب لا يخشع و نفس لا تشبع و دعاء لا يسمع .تعليق الذهبي قي التلخيص : صحيح».
المستدرك على الصحيحين ،محمد بن عبدالله أبو عبدالله الحاكم النيسابوري،ج1ص185،ح354.دار الكتب العلمية بيروت.

[7] .تفسیر آلوسی«منابع عامه»،سید محمود آلوسی،ج22ص192.