جمع بندی راه درمان قنوط و ناامیدی

نكته اي كه بايد به آن توجه كنيد اين است كه شما دنيا را محل دائمي و جاي براي هميشه ماندن تصور کرديد. اگر معرفت خود نسبت به دنيا و خودتان را افزايش دهيد هرگز دچار ياس و نااميدي نمي شويد و براي بهتر بودن در چند روز اين دنيا تلاش ميکرديد.
نكته هايي ست كه در ذيل به آن اشاره مي كنيم:
1) دنيا را بهتر بشناسيم: بهتر است نسبت به دنيا ديدتان را عوض كنيد. دنيا را آن‏گونه كه هست بايد شناخت. شما چه تصوّري و چه انتظاري از دنيا داريد؟ آيا تصوّرات و انتظارات شما از دنيا مطابق واقع است؟ دنيا دو روز است: روزي در سختي و رنج و ديگر روز، در راحتي و آسايش. اگر دنيا روي خوش به شما نشان داد، سرمست و مغرور نشويد و اگر به سختي دنيا دچار شديد، تحمل كنيد.(1)
2) سختي‏ها را بهتر بشناسيم: راستي، تا به حال به ماهيت سختي‏ها و دشواري‏ها فكر كرده‏ايد؟ نظرتان را نسبت به سختي‏ها مورد ترديد قرار دهيد؟ شايد سختي‏ها آن ‏قدر هم كه فكر مي‏كنيد بَد نباشند. بلاها و دشواري‏ها را دوست خود بدانيد؟ شگفت‏زده نشويد! سختي‏ها چيزهايي دارند كه شايد شما از آن بي‏خبريد. چيزهايي كه مي‏توان به خاطرش سختي‏ها را دوست داشت. «چه بسا چيزي ناخوشايند شما باشد و حال آن‏كه به نفع شماست و چه بسا چيزهايي كه خوشايند شماست؛ ولي به زيان شما تمام مي‏شود.»(2)
3) به آنچه داريد، بينديشيد: شما از كساني نباشيد كه فقط به محروميت‏هاي زندگي مي‏انديشند. نگذاريد سختي‏ها مانع ديدن خوبي‏ها شوند. سختي‏ها را بيش از آنچه هستند بزرگ نكنيد و فقط به گرفتاري‏هايتان نظر نيفكنيد. بگذاريد چشم‏هايتان زيبايي‏هاي ديگر زندگي را نيز ببينند.
5) به آينده خوب بينديشيد:
6) سختي بيشتر، اميد بيشتر: هرگاه سختي‏ها افزايش يافتند، شما بيش از هميشه اميدوار باشيد؛ زيرا وقتي شدّت سختي‏ها به نهايت برسند و حلقه‏هاي بلا و گرفتاري تنگ‏تر شوند، گشايش و راحتي فرا مي‏رسد.(3)

پي نوشت ها:

1. ر.ك: نهج‏البلاغه، ترجم? مرحوم دشتي(ره)، نامه 72 و كلمه قصار 396.
2. بقره(2) آيه 216.
3. نهج‏البلاغه، ترجم? مرحوم دشتي(ره)، كلمه قصار 351.

بدون شك اعتقاد انسان به خداوند از بروز يأس در امور دنيوي پيش گيري مي كند. ولي آن چه بسيار مهم است يأس فرد در پي گيري اهداف اخروي و اصلاح رابطه خود و خداست. چنين يأسي از يك سو بالاترين ضرر را كه هلاكت اخروي است در پي دارد و از سوي ديگر نشانه هاي آن به زودي آشكار نمي شود. در نتيجه ممكن است فرد بسيار دير به فكر درمان آن بيفتد. بنابراين انديشيدن به رحمت و مغفرت خداوند و نقص و ضعف عمل همه آدميان در پيشگيري و درمان اين بيماري بسيار موثر است.
ديگر روش درمان كه در همان روش نخست ريشه دارد، يادآوري سخناني است كه در قرآن كريم و روايات اهل بيت وارد شده است و از يأس و نوميدي نهي نموده است. خداوند در قرآن كريم فرموده است:
«قُلْ يا عِبادِيَ الَّذينَ أَسْرَفُوا عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَميعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحيمُ (1) بگو اي بندگان من كه بر خود اسراف و ستم كرده ايد! از رحمت خدا نوميد نشويد كه خدا همه گناهان را مي آمرزد، زيرا او بسيار آمرزنده و مهربان است.
در آيه ديگري آمده است كه نوميدي از رحمت خداوند ويژه گمراهان است. «وَ مَنْ يَقْنَطُ مِنْ رَحْمَةِ رَبِّهِ إِلاَّ الضَّالُّون(2) چه كسي جز گمراهان از رحمت پروردگارش نوميد مي شود؟!»
نوميدي خطرناک ترين راه نفوذ شيطان در دل آدمي است لذا در حديثي از امام صادق(عليه السلام) لقمان به فرزندش چنين مي گويد:«خَفِ‏ اللَّهَ‏- عَزَّ وَ جَلَّ- خِيفَةً لَوْ جِئْتَهُ بِبِرِّ الثَّقَلَيْنِ‏ لَعَذَّبَكَ، وَ ارْجُ اللَّهَ رَجَاءً لَوْ جِئْتَهُ بِذُنُوبِ الثَّقَلَيْنِ لَرَحِمَكَ».(3) از خداوند آنگونه بترس که اگر تمام عبادات نيک جن و انس را انجام داده باشي امکان دارد به سبب لغزشي تو را مجازات کند وآنقدر به رحمت خدا اميدوار باش که اگر تمام گناه جن وانس را انجام داده باشي امکان دارد تو را رحمت کند.»
در روايتي از امام علي (علیه السلام) نقل شده است كه ايشان خطاب به كسي كه به سبب زيادي گناهان نوميد شده بود فرمود: «يَا هَذا! يَأسُك مِن رَحمَة الله اَعظَم مِن ذُنُوبِك؛ (4) بدان كه نوميدي تو از رحمت خداوند بزرگ تر از گناهان توست.»

پي نوشت ها:
1- زمر، 53.
2- حجر، 56.
3- الکافي،ج3،ص173.
4- محجة البيضاء، ج 7، ص 253.

باسمه تعالی
با عرض سلام و خسته نباشید
در تمام كلمات اين آيه لطف و مهر الهى نهفته است:
الف:
1- پيام بشارت را رسول خدا صريحاً اعلام كند. «قُلْ» 2. خداوند انسان را مخاطب قرار داده است. «يا» 3. خداوند همه را بنده‏ خود و لايق دريافت رحمتش دانسته است. «عِبادِيَ» 4. گناهكاران بر خود ستم كرده‏اند و به خدا ضررى نرسانده ‏اند. «أَسْرَفُوا عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ» 5. يأس از رحمت، حرام است. «لا تَقْنَطُوا» 6. رحمت او محدود نيست. «رَحْمَةِ اللَّهِ» ( «رَحْمَةِ اللَّهِ» به جاى «رحمتى» رمز جامعيّت رحمت است، چون لفظ «اللَّهِ» جامع‏ترين اسم اوست).
7. وعده‏ رحمت قطعى است. «إِنَّ اللَّهَ» 8. كار خداوند بخشش دائمى است. «يَغْفِرُ» 9. خداوند همه‏ گناهان را مى‏بخشد. «الذُّنُوبَ» 10. خداوند بر بخشش همه‏ى گناهان تأكيد دارد. «جَمِيعاً» 11. خدا بسيار بخشنده و رحيم است. «إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ

12- قوانين و احكام الهى در حد اعتدال است و نافرمانى مردم، تجاوز از حدّ اعتدال است. «أَسْرَفُوا عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ» 13- در بخشش الهى نوع گناه و مقدار آن تفاوتى ندارد. «الذُّنُوبَ جَمِيعاً» 14- يأس از رحمت الهى جايز نيست. «لا تَقْنَطُوا» 15- آمرزش گناه اقتضاى رحمت خداوند است. «رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ» 16- اميد به مغفرت زمينه آمرزش است. «لا تَقْنَطُوا ... إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ»17- اين خداوند است كه همه لغزش‏ها را می ‏بخشد. «إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ
ب: وقتی انسان توبه می کند و تصمیم می گیرد که دیگر سراغ گناه نرود، مشمول این آیه شریفه می گردد.
ج: با توبه دیگر اثری از گناه باقی نخواهد ماند.
پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و اله و سلم) می فرمایند: «التَّائِبُ‏ مِنَ‏ الذَّنْبِ‏ كَمَنْ لَا ذَنْبَ لَهُ [1] کسی که از گناه توبه می کند، مانند کسی است که گناهی انجام نداده است»
نه تنها اثری باقی نخواهد ماند، بلکه ان خطاها به حسنه و ثواب هم تبدیل می گردد: «به اين آيه شريفه توجه بفرماييد:
«مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلاً صالِحاً فَأُوْلئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحيماً [فرقان/70] آن كسانى كه از گناه توبه كنند و عمل صالح به جاى آرند، پس خدا گناهان آنها را بدل به حسنات گرداند، و خداوند بسيار آمرزنده و مهربان است.»
البته در مورد گناه حق الناس، علاوه بر توبه، باید رضایت طرف را گرفت و اگر میسور نیست، کار خیر به نیتش انجام شود تا جبران گردد.
موفق باشید.

_________________________
پی نوشت:
[1]. ابن بابويه، محمد بن على‏، عیون اخبار الرضا، ج2، ص 74.
[=Traditional Arabic][=Traditional Arabic]

پرسش
درمان قنوط و ناامیدی با داشتن خصلت افراطی واقع گرایی نسبت به زندگی چگونه است؟
پاسخ
بدون شك اعتقاد انسان به خداوند از بروز يأس در امور دنيوي پيش گيري مي كند. ولي آن چه بسيار مهم است يأس فرد در پي گيري اهداف اخروي و اصلاح رابطه خود و خداست. چنين يأسي از يك سو بالاترين ضرر را كه هلاكت اخروي است در پي دارد و از سوي ديگر نشانه هاي آن به زودي آشكار نمي شود. در نتيجه ممكن است فرد بسيار دير به فكر درمان آن بيفتد. بنابراين انديشيدن به رحمت و مغفرت خداوند و نقص و ضعف عمل همه آدميان در پيشگيري و درمان اين بيماري بسيار موثر است.
ديگر روش درمان كه در همان روش نخست ريشه دارد، يادآوري سخناني است كه در قرآن كريم و روايات اهل بيت وارد شده است و از يأس و نوميدي نهي نموده است. خداوند در قرآن كريم فرموده است:
«قُلْ يا عِبادِيَ الَّذينَ أَسْرَفُوا عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَميعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحيمُ (1) بگو اي بندگان من كه بر خود اسراف و ستم كرده ايد! از رحمت خدا نوميد نشويد كه خدا همه گناهان را مي آمرزد، زيرا او بسيار آمرزنده و مهربان است.
در آيه ديگري آمده است كه نوميدي از رحمت خداوند ويژه گمراهان است. «وَ مَنْ يَقْنَطُ مِنْ رَحْمَةِ رَبِّهِ إِلاَّ الضَّالُّون(2) چه كسي جز گمراهان از رحمت پروردگارش نوميد مي شود؟!»
نوميدي خطرناک ترين راه نفوذ شيطان در دل آدمي است لذا در حديثي از امام صادق(عليه السلام) لقمان به فرزندش چنين مي گويد:«خَفِ‏ اللَّهَ‏- عَزَّ وَ جَلَّ- خِيفَةً لَوْ جِئْتَهُ بِبِرِّ الثَّقَلَيْنِ‏ لَعَذَّبَكَ، وَ ارْجُ اللَّهَ رَجَاءً لَوْ جِئْتَهُ بِذُنُوبِ الثَّقَلَيْنِ لَرَحِمَكَ».(3) از خداوند آنگونه بترس که اگر تمام عبادات نيک جن و انس را انجام داده باشي امکان دارد به سبب لغزشي تو را مجازات کند وآنقدر به رحمت خدا اميدوار باش که اگر تمام گناه جن وانس را انجام داده باشي امکان دارد تو را رحمت کند.»
در روايتي از امام علي (علیه السلام) نقل شده است كه ايشان خطاب به كسي كه به سبب زيادي گناهان نوميد شده بود فرمود: «يَا هَذا! يَأسُك مِن رَحمَة الله اَعظَم مِن ذُنُوبِك؛ (4) بدان كه نوميدي تو از رحمت خداوند بزرگ تر از گناهان توست.»
در تمام كلمات آيه 53 زمر لطف و مهر الهى نهفته است:
الف:
1- پيام بشارت را رسول خدا صريحاً اعلام كند. «قُلْ» 2. خداوند انسان را مخاطب قرار داده است. «يا» 3. خداوند همه را بنده‏ خود و لايق دريافت رحمتش دانسته است. «عِبادِيَ» 4. گناهكاران بر خود ستم كرده‏اند و به خدا ضررى نرسانده ‏اند. «أَسْرَفُوا عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ» 5. يأس از رحمت، حرام است. «لا تَقْنَطُوا» 6. رحمت او محدود نيست. «رَحْمَةِ اللَّهِ» ( «رَحْمَةِ اللَّهِ» به جاى «رحمتى» رمز جامعيّت رحمت است، چون لفظ «اللَّهِ» جامع‏ترين اسم اوست).
7. وعده‏ رحمت قطعى است. «إِنَّ اللَّهَ» 8. كار خداوند بخشش دائمى است. «يَغْفِرُ» 9. خداوند همه‏ گناهان را مى‏بخشد. «الذُّنُوبَ» 10. خداوند بر بخشش همه‏ى گناهان تأكيد دارد. «جَمِيعاً» 11. خدا بسيار بخشنده و رحيم است. «إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ

12- قوانين و احكام الهى در حد اعتدال است و نافرمانى مردم، تجاوز از حدّ اعتدال است. «أَسْرَفُوا عَلى‏ أَنْفُسِهِمْ» 13- در بخشش الهى نوع گناه و مقدار آن تفاوتى ندارد. «الذُّنُوبَ جَمِيعاً» 14- يأس از رحمت الهى جايز نيست. «لا تَقْنَطُوا» 15- آمرزش گناه اقتضاى رحمت خداوند است. «رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ» 16- اميد به مغفرت زمينه آمرزش است. «لا تَقْنَطُوا ... إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ»17- اين خداوند است كه همه لغزش‏ها را می ‏بخشد. «إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ
ب: وقتی انسان توبه می کند و تصمیم می گیرد که دیگر سراغ گناه نرود، مشمول این آیه شریفه می گردد.
ج: با توبه دیگر اثری از گناه باقی نخواهد ماند.
پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و اله و سلم) می فرمایند: «التَّائِبُ‏ مِنَ‏ الذَّنْبِ‏ كَمَنْ لَا ذَنْبَ لَهُ[5] کسی که از گناه توبه می کند، مانند کسی است که گناهی انجام نداده است»
نه تنها اثری باقی نخواهد ماند، بلکه ان خطاها به حسنه و ثواب هم تبدیل می گردد: «به اين آيه شريفه توجه بفرماييد:
«مَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ عَمَلاً صالِحاً فَأُوْلئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئاتِهِمْ حَسَناتٍ وَ كانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحيماً [فرقان/70] آن كسانى كه از گناه توبه كنند و عمل صالح به جاى آرند، پس خدا گناهان آنها را بدل به حسنات گرداند، و خداوند بسيار آمرزنده و مهربان است.»
البته در مورد گناه حق الناس، علاوه بر توبه، باید رضایت طرف را گرفت و اگر میسور نیست، کار خیر به نیتش انجام شود تا جبران گردد.
موفق باشید.

_________________________
پي نوشت:
1- زمر، 53.
2- حجر، 56.
3- کلینی، الکافي،ج3،ص173.
4- فیض کاشانی،محجة البيضاء، ج 7، ص 253
5 ابن بابويه، محمد بن على‏، عیون اخبار الرضا، ج2، ص 74.