جمع بندی امر به معروف کسی که به سخن ما اهمیت نمیدهد!

با نام و یاد دوست           کارشناس بحث: استاد میقات

از امام على عليه السلام داریم: هر كس كه براى سخن تو نشاط نشان ندهد، زحمت شنيدن سخنت را از او بردار

  با سلام و درود روایتی که شما اشاره فرموده اید، این است: «مَن لَم يَنشَط لِحَديثِكَ فَارفَع عَنهُ مُؤنَةَ الاِستِماعِ مِنكَ» هر كس كه براى سخن تو نشاط نشان ندهد، زحمت شنيدن سخنت را از او بردار.(شرح نهج البلاغة لابن أبي الحديد، ج ‏20، ص 314، شماره 609)   نکته: این روایت، در هیچ یک از منابع روایی شیعه نیامده است. فقط «ابن ابی الحدید» در «شرح نهج البلاغه»، آن را آورده است و حتی در خود «نهج البلاغه» نیز چنین روایتی نیامده است. البته خود «ابن ابی الحدید» هم به صدور این روایت از امام علی (علیه السلام) اطمینان نداشته است لذا آن را در بخش انتهایی کتاب و با عنوان «فِي الحِكَمِ المَنسوبَةِ إلَيهِ» یعنی حکمت های منسوب به امام علی (علیه السلام) می آورد.   بنا بر این: از نظر روایی، نمی توان این روایت را به امام علی (علیه السلام) نسبت داد و نمی توان گفت امام چنین سخنی بیان فرموده اند.    

  روایات مشابه   «لَا تَتَكَلَّمَنَّ إِذَا لَمْ تَجِدْ لِلْكَلَامِ‏ مَوْقِعا» امام على (عليه السلام) می فرمایند: وقتى براى گفتار، زمان مناسبى نمى بينى، سخن مگو.(غرر الحكم و درر الكلم، ص 750، ح 125)   «وَ قَالَ (علیه السلام)‏ إِنَ‏ لِلْقُلُوبِ‏ شَهْوَةً وَ إِقْبَالًا وَ إِدْبَاراً فَأْتُوهَا مِنْ قِبَلِ شَهْوَتِهَا وَ إِقْبَالِهَا فَإِنَّ الْقَلْبَ إِذَا أُكْرِهَ عَمِي‏» هم چنین امام علی (علیه السلام) می فرمایند: دل ها داراى ميل، اقبال و اِدبار هستند؛ شما از رهگذر ميل و اقبال آن، بدان راه يابيد، كه اگر دل به كارى وادار شود، كور مى شود.(نهج البلاغة (للصبحي صالح)، ص 503، حکمت 193)   توجه! موقعیت سنجی، مراعات حال مخاطب، در نظر گرفتن شرائط مخاطب (شرائط زمانی، مکانی، روحی و...)، توان و سطح فهم مخاطب و...؛ از معیارهایی هستند که تاثیرگذاری بهتر و بیشتر را موجب می شوند.   در ضمن، برای پرداختن به شرائط و مراحل امر به معروف و نهی از منکر، می توانید آن را در انجمن اخلاق و توسط کارشناسان مربوطه پیگیری فرمایید.  

جمع بندی پرسش: از امام على (عليه السلام) نقل شده: «هر كس كه براى سخن تو نشاط نشان ندهد، زحمت شنيدن سخنت را از او بردار» آیا منظور این روایت این است که اگر کسی را خواستیم امر به معروف و نهی از منکر کنیم ولی او نه گوش می دهد نه نشاط نشان می دهد و نه اهمیتی می دهد، او را رهایش کنیم؟ پاسخ: روایتی که شما اشاره فرموده اید، این است: «مَن لَم يَنشَط لِحَديثِكَ فَارفَع عَنهُ مُؤنَةَ الاِستِماعِ مِنكَ»؛ هر كس كه براى سخن تو نشاط نشان ندهد، زحمت شنيدن سخنت را از او بردار.(1) نکته: این روایت، در هیچ یک از منابع روایی شیعه نیامده است. فقط «ابن ابی الحدید» در «شرح نهج البلاغه»، آن را آورده است و حتی در خود «نهج البلاغه» نیز چنین روایتی نیامده است. البته خود «ابن ابی الحدید» هم به صدور این روایت از امام علی (علیه السلام) اطمینان نداشته است لذا آن را در بخش انتهایی کتاب و با عنوان «فِي الحِكَمِ المَنسوبَةِ إلَيهِ» یعنی حکمت های منسوب به امام علی (علیه السلام) می آورد. بنا بر این: از نظر روایی، نمی توان این روایت را به امام علی (علیه السلام) نسبت داد و نمی توان گفت امام چنین سخنی بیان فرموده اند. روایات مشابه «لَا تَتَكَلَّمَنَّ إِذَا لَمْ تَجِدْ لِلْكَلَامِ‏ مَوْقِعا»؛ امام على (عليه السلام) می فرمایند: وقتى براى گفتار، زمان مناسبى نمى بينى، سخن مگو.(2) «وَ قَالَ (علیه السلام)‏ إِنَ‏ لِلْقُلُوبِ‏ شَهْوَةً وَ إِقْبَالًا وَ إِدْبَاراً فَأْتُوهَا مِنْ قِبَلِ شَهْوَتِهَا وَ إِقْبَالِهَا فَإِنَّ الْقَلْبَ إِذَا أُكْرِهَ عَمِي‏»؛ هم چنین امام علی (علیه السلام) می فرمایند: دل ها داراى ميل، اقبال و اِدبار هستند؛ شما از رهگذر ميل و اقبال آن، بدان راه يابيد، كه اگر دل به كارى وادار شود، كور مى شود.(3) توجه! موقعیت سنجی، مراعات حال مخاطب، در نظر گرفتن شرائط مخاطب (شرائط زمانی، مکانی، روحی و...)، توان و سطح فهم مخاطب و...؛ از معیارهایی هستند که تاثیرگذاری بهتر و بیشتر را موجب می شوند.   پی نوشت ها: 1. ابن أبي الحديد، شرح نهج البلاغة، محقق/مصحح: ابراهيم، محمد ابوالفضل‏، ناشر: مكتبة آية الله المرعشي النجفي‏ ـ قم، 1404 ق‏، چاپ: اول‏، ج ‏20، ص 314، شماره 609. 2. تميمى آمدى، غرر الحكم و درر الكلم‏، محقق/مصحح: رجائى، ناشر: دار الكتاب الإسلامي‏ ـ قم‏، 1410 ق‏، چاپ دوم‏، ص 750، ح 125. 3. شریف الرضی، نهج البلاغه، محقق: صبحی صالح، انتشارت: هجرت ـ قم، ص 503، حکمت 193.