جمع بندی استخاره در آیات و روایات

با نام و یاد دوست         کارشناس بحث: استاد میقات

راجع به انواع استخاره، سوالی درمورد استخاره با قرآن و تسبیح داشتم! طبق آیه 3 سوره مائده (و آنچه به وسیله تیرهای قمار سهم بندی می کنید بر شما حرام گشته است) و آیه 90 باز همین سوره (اى كسانى كه ايمان آورده‏ ايد شراب و قمار و بتها و تيرهاى قرعه پليدند) آیا این ها نهی از استخاره با قرآن نیستند؟

  «وَ أَنْ تَسْتَقْسِمُوا بِالْأَزْلامِ‏ ذلِكُمْ فِسْق‏» و (همچنين) قسمت كردن گوشت حيوان به وسيله چوبه‏ هاى تير مخصوص بخت آزمايى؛ تمام اين اعمال، فسق و گناه است‏.(مائده: 5/ 3)   «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَيْسِرُ وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ‏ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُون‏» اى كسانى كه ايمان آورده ‏ايد! شراب و قمار و بتها و ازلام [نوعى بخت ‏آزمايى‏]، پليد و از عمل شيطان است، از آنها دورى كنيد تا رستگار شويد.(مائده: 5/ 90)   با سلام و درود قرعه با قمار فرق دارد. قرعه جایز و حلال است ولی قمار، ممنوع و حرام است. برخی از اقسام استخاره می تواند تحت عنوان قرعه باشد، لذا با قمار که حرام است، ارتباطی ندارد. آیات سوره مائده «أزلام» را نهی کرده است که نوعی بخت آزمایی و قمار است. در «قاموس قرآن» آمده است: «ازلام »كه جمع «زلم» است فقط دو بار در قرآن مجيد آمده است و آیه 3 سوره مائده، نشان می دهد كه تقسيم با ازلام، نوعى قمار بوده كه در اسلام تحريم شده است.(قاموس قرآن، ج ‏3، ص 176)   در روایات استخاره با قرآن، آمده است که به قرآن نگاه کن، مطلب خود را خواهی دید. «أَنْ يَفْتَحَ‏ الْمُصْحَفَ‏ وَ يَنْظُرَ أَوَّلَ مَا فِيهِ وَ يَأْخُذَ بِهِ»؛ قرآن را باز می کنی و به سطر اول نگاه می کنی و به آن عمل می کنی.(البلد الأمين و الدرع الحصين، النص، ص 160)  

چگونه بفهمیم جواب آری است یا خیر؟

در این موارد، اگر آیات ابتدایی راجع به بشارت و بهشت و نعمت های بهشتی و نعمت های الهی بر نیکوکاران و مانند آن باشد، استخاره خوب است؛ ولی اگر در باره وعده عذاب به کافران و آیات مربوط به جهنم و سختی ها و گرفتاری ها و ... است، استخاره بد است. 

در ضمن حدیثی درباره استخاره با تسبیح به نظر می رسد نقل نشده است و فقط شنیده شده از یک عالم است، لطفا توضیح می دهید؟

  استخاره با تسبیح هم داریم. روایت داریم که امام (علیه السلام) می فرمایند مقداری از تسبیح را می گیری و نیت خود را در نظر داشته و می شماری، اگر زوج باقی ماند، انجام خوب است و اگر فرد باقی ماند، انجامش خوب نیست. به روایات ذیل توجه فرمایید:   «عَنْ صَاحِبِ الْأَمْرِ (علیه السلام) قَالَ: ... ثُمَّ تَقْبِضُ عَلَى قِطْعَةٍ مِنَ السُّبْحَةِ تُضْمِرُ حَاجَةً إِنْ كَانَ عَدَدُ الْقِطْعَةِ زَوْجاً فَهُوَ افْعَلْ وَ إِنْ كَانَ فَرْداً لَا تَفْعَلْ وَ بِالْعَكْسِ» (وسائل الشيعة، ج ‏8، ص 82)   «عَنِ الصَّادِقِ (علیه السلام) ... ثُمَّ تَأْخُذُ كَفّاً مِنَ الْحَصَى أَوْ سُبْحَةٍ وَ يَكُونُ قَدْ قَصَدَ بِقَلْبِهِ إِنْ خَرَجَ عَدَدُ الْحَصَى وَ السُّبْحَةِ فَرْداً كَانَ افْعَلْ وَ إِنْ خَرَجَ زَوْجاً كَانَ لَا تَفْعَلْ» (وسائل الشيعة، ج ‏8، ص 82)   در ادامه بیشتر راجع به انواع استخاره با هم گفتگو می کنیم.

سلام واقعا؟؟؟! من با تسبیح خونده بودم یک عالمی (از علمای بسیار قدیمی) گفته بود فلان عالم (فکر کنم هم دوره اش بود) گفته است که از معصوم وارده شده که استخاره با تسبیح و ... اونجا نوشته بود یکی اومد خوب و دو تا اومد بده! ای وای بر من، هلاک شدم، من یک شب استخاره میگیرفتم با تسبیح و به این روش عکس حرف شما عمل میکردم!

  با سلام و درود تعیین خوب یا بد بودن زوج و فرد، به عهده خودتان است می توانید زوج آمدن را خوب و فرد آمدن را بد قرار دهید یا بر عکس. به دو روایت دقت کنید. اولی می گوید، زوج یعنی خوب، فرد یعنی بد؛ و بالعکس (یعنی می توانید زوج را بد و فرد را خوب قرار دهید)؛ دومی می گوید زوج یعنی بد، فرد یعنی خوب.   لذا مهم این است که خودتان زوج و فرد را به چه معنا حساب کنید و برای خودتان چه قراری گذاشته باشید.

آقای میقات خیلی ممنون بابت پاسخ کامل، اما بدون توجه به سند، آیا حدیثی وارد شده که مثلا مستقیما بگه از نبی اکبرم صلوات الله علیه و آله یا امیرالمومنین یا امام باقر یا امام صادق یا ... علیهم السلام هست باشه؟ گفته شده از معصوم وارده یا گفته میشه یا از امام باقر علیه السلام است این حدیث یا امام صادق علیه السلام و معلوم نیست کدوم هست آیا این نوع احادیث قابل اعتماد هستند؟

  بله برخی منابع، سند کامل را نمی آورند که این ممکن است در زمان خودشان مفید و کاربردی بوده مثلا راهی برای پیدا کردن اتصال به معصوم بوده و یا چون مطمئن بودند از صدور روایت، بعلت اختصار در نوشتار، سندش را کامل نیاورده اند و...؛ ولی امروزه چنین نیست و این حذف سندها، مشکل ساز است. در این صورت باید متن آن روایت را در سایر منابع جستجو کرد، در موارد متعدد، در نقل های دیگر و سایر منابع، سند آن ذکر شده است.   در باره استخاره هم روایات بسیاری داریم که سند ذکر شده و یا بطور مشخص، نا معصومی که روایت از او صادر شده است، آورده شده، مانند موارد ذیل:   «عَنِ الصَّادِقِ (علیه السلام) قَالَ: ... ثُمَّ تَفْتَحُ الْمُصْحَفَ وَ تَعُدُّ الْجَلَالاتِ الَّتِي فِي الصَّفْحَةِ الْيُمْنَى ثُمَّ تَعُدُّ بِقَدْرِهَا أَوْرَاقاً ثُمَّ تَعُدُّ بِعَدَدِهَا أَسْطُراً مِنَ الصَّفْحَةِ الْيُسْرَى ثُمَّ تَنْظُرُ آخِرَ سَطْرٍ تَجِدُهُ كَالْوَحْيِ فِيمَا تُرِيدُ إِنْ شَاءَ اللَّهُ تَعَالَى»(بحار الأنوار (ط - بيروت)، ج ‏88، ص 244) «عَنِ الْمُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَ قَالَ: بَيْنَمَا نَحْنُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ (علیه السلام) ... ثُمَّ يَعُدُّ سَبْعَ وَرَقَاتٍ وَ يَعُدُّ عَشَرَةَ أَسْطُرٍ مِنْ خَلْفِ الْوَرَقَةِ السَّابِعَةِ وَ يَنْظُرُ مَا يَأْتِيهِ فِي الْأَحَدَ عَشَرَ مِنَ السُّطُورِ فَإِنَّهُ يُبَيِّنُ لَكَ حَاجَتَكَ ثُمَّ تُعِيدُ الْفِعْلَ ثَانِيَةً لِنَفْسِكَ»(همان، ص 245) «رُوِيَ عَنِ الصَّادِقِ (علیه السلام) قَالَ: إِذَا أَرَدْتَ الِاسْتِخَارَةَ مِنَ الْكِتَابِ الْعَزِيزِ ... ثُمَّ تَفْتَحُ الْمُصْحَفَ وَ تَعُدُّ سِتَّ وَرَقَاتٍ وَ مِنَ السَّابِعَةِ سِتَّةَ أَسْطُرٍ وَ تَنْظُرُ مَا فِيهِ» (همان، ص 246) «عَنِ الصَّادِقِ (علیه السلام)‏ مَنْ أَرَادَ أَنْ يَسْتَخِيرَ اللَّهَ قَالَ فَلْيَقْرَأِ الْحَمْدَ ...» (همان، ص 247)   و روایات بسیار دیگر.

آقا میقات ممنونم اما وقت شما رو شاید بگیره! اگر بگید که بهتره است و اینکه بگویید که کدام روش استخاره بهتر است

  به خود فرد بستگی دارد که با کدام بهتر نتیجه گرفته و یا دلش با کدام استخاره، آرام تر است و...؛ و الا همه این موارد استخاره، در روایات آمده و جایز و صحیح است. البته از آن جا که در استخاره با قرآن، آیه ای انتخاب می شود، چه بسا تفسیر و توضیح آیه می تواند راهگشایی بیشتری داشته باشد، ولی در استخاره با تسبیح، چنین توضیح و تفسیری نیست. از طرفی ممکن است برای برخی استخاره با قرآن سخت باشد ولی استخاره با تسبیح آسان و راحت.

جمع بندی   پرسش: در مورد استخاره با قرآن و تسبیح سؤالاتی دارم: آیا آیه 3 سوره مائده (و آنچه به وسیله تیرهای قمار سهم بندی می کنید بر شما حرام گشته است) و آیه 90 همین سوره (اى كسانى كه ايمان آورده‏ ايد شراب و قمار و بتها و تيرهاى قرعه پليدند) نهی از استخاره با قرآن نیستند؟ این که در استخاره با قرآن، گفته شده به صفحه راست نگاه کنید و یا اولین سطر را بخوانید، جواب همان است، چگونه بفهمیم جواب آری است یا خیر؟ آیا حدیثی درباره استخاره با تسبیح داریم؟   پاسخ: «وَ أَنْ تَسْتَقْسِمُوا بِالْأَزْلامِ‏ ذلِكُمْ فِسْق‏»؛ و (همچنين) قسمت كردن گوشت حيوان به وسيله چوبه‏ هاى تير مخصوص بخت آزمايى؛ تمام اين اعمال، فسق و گناه است‏.(1) «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا إِنَّمَا الْخَمْرُ وَ الْمَيْسِرُ وَ الْأَنْصابُ وَ الْأَزْلامُ‏ رِجْسٌ مِنْ عَمَلِ الشَّيْطانِ فَاجْتَنِبُوهُ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُون‏»؛ اى كسانى كه ايمان آورده ‏ايد! شراب و قمار و بتها و ازلام [نوعى بخت ‏آزمايى‏]، پليد و از عمل شيطان است، از آنها دورى كنيد تا رستگار شويد.(2) بیان تفسیری آیات سوره مائده «أزلام» را نهی کرده است که نوعی بخت آزمایی و قمار است. در «قاموس قرآن» آمده است: «ازلام »كه جمع «زلم» است فقط دو بار در قرآن مجيد آمده است و آیه 3 سوره مائده، نشان می دهد كه تقسيم با ازلام، نوعى قمار بوده كه در اسلام تحريم شده است.(3) نکته: قرعه با قمار فرق دارد. قرعه جایز و حلال است ولی قمار، ممنوع و حرام است. برخی از اقسام استخاره می تواند تحت عنوان قرعه باشد، لذا با قمار که حرام است، ارتباطی ندارد. استخاره با قرآن در روایات استخاره با قرآن، آمده است که به قرآن نگاه کن، مطلب خود را خواهی دید. «أَنْ يَفْتَحَ‏ الْمُصْحَفَ‏ وَ يَنْظُرَ أَوَّلَ مَا فِيهِ وَ يَأْخُذَ بِهِ»؛ قرآن را باز می کنی و به سطر اول نگاه می کنی و به آن عمل می کنی.(4) ظاهرا در این موارد، اگر آیات ابتدایی راجع به بشارت و بهشت و نعمت های بهشتی و نعمت های الهی بر نیکوکاران و مانند آن باشد، استخاره خوب است؛ ولی اگر در باره وعده عذاب به کافران و آیات مربوط به جهنم و سختی ها و گرفتاری ها و ... است، استخاره بد است. استخاره با تسبیح در روایات، استخاره با تسبیح هم داریم. روایت داریم که امام (علیه السلام) می فرمایند مقداری از تسبیح را می گیری و نیت خود را در نظر داشته و می شماری، اگر زوج باقی ماند، انجام خوب است و اگر فرد باقی ماند، انجامش خوب نیست، یا بر عکس. به روایات ذیل توجه فرمایید: «عَنْ صَاحِبِ الْأَمْرِ (علیه السلام) قَالَ: ... ثُمَّ تَقْبِضُ عَلَى قِطْعَةٍ مِنَ السُّبْحَةِ تُضْمِرُ حَاجَةً إِنْ كَانَ عَدَدُ الْقِطْعَةِ زَوْجاً فَهُوَ افْعَلْ وَ إِنْ كَانَ فَرْداً لَا تَفْعَلْ وَ بِالْعَكْسِ»(5) «عَنِ الصَّادِقِ (علیه السلام) ... ثُمَّ تَأْخُذُ كَفّاً مِنَ الْحَصَى أَوْ سُبْحَةٍ وَ يَكُونُ قَدْ قَصَدَ بِقَلْبِهِ إِنْ خَرَجَ عَدَدُ الْحَصَى وَ السُّبْحَةِ فَرْداً كَانَ افْعَلْ وَ إِنْ خَرَجَ زَوْجاً كَانَ لَا تَفْعَلْ»(6) نکته: 1. تعیین خوب یا بد بودن زوج و فرد، به عهده خود شخص است، یعنی بستگی دارد زوج و فرد را به چه معنا حساب کند و برای خودش چه قراری گذاشته باشد؛ می تواند زوج آمدن را خوب و فرد آمدن را بد قرار دهد یا بر عکس. 2. ترجیح در انتخاب بین انواع استخاره (استخاره با قرآن یا با تسبیح)، به خود فرد بستگی دارد که با کدام بهتر نتیجه گرفته و یا دلش با کدام استخاره، آرام تر است و...؛ و الا همه این موارد استخاره، در روایات آمده و جایز و صحیح است. البته از آن جا که در استخاره با قرآن، آیه ای انتخاب می شود، چه بسا تفسیر و توضیح آیه می تواند راهگشایی بیشتری داشته باشد ولی در استخاره با تسبیح، چنین توضیح و تفسیری نیست. از طرفی ممکن است برای برخی استخاره با قرآن سخت باشد ولی استخاره با تسبیح آسان و راحت.   پی نوشت ها: 1. مائده: 5/ 3. 2. مائده: 5/ 90. 3. قرشی، قاموس قرآن، انتشارات: دار الکتب الاسلامیه ـ تهران، ج ‏3، ص 176. 4. كفعمى، البلد الأمين و الدرع الحصين‏، ناشر: مؤسسة الأعلمي للمطبوعات‏ ـ بيروت‏، 1418 ق‏، چاپ اول‏، ص 160. 5. شيخ حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشيعة، محقق و ناشر: مؤسسة آل البيت عليهم السلام‏ ـ قم‏، 1409 ق‏، چاپ اول‏، ج ‏8، ص 82. 6. همان.