جمع بندی اخلاق و رفتار های خاص فرزند نوجوانم

در ابتدا باید به این نکتۀ مهم توجه داشت که تربیت امر بسیار مهمی است که نیازمند همکاری و هماهنگی والدین، همۀ اعضای خانواده و اولیای و مربیان را دارد. از طرف دیگر باید توجه داشت بسیاری از خطاها و مشکلات رفتاری کودکان و نوجوانان از سر ناآگاهی و جهالت رخ می دهد؛ بنابراین همیشه نباید اشتباهات و خطاهای آنان را به رخ آنها کشید. گاهی تغافل بجا اثر تربیتی دارد و باید تغافل کرد. یکی از برترین اصول روابط و تربیت انسانی اصل تغافل است؛ تغافل يعني انسان در مقابل خطاهاي ديگران طوري رفتار كند كه آنها تصور كنند كه اين شخص اصلاً متوجه خطاي آنان نشده است. تغافل و بعضي مواقع خود را جاهل فرض كردن اثر خوب تربیتی دارد. هم شخصيت دیگران حفظ شده و هم قدر و منزلت ما نزد آنها محفوظ مي ماند. البته تغافل به اين معنا نيست كه هر چه ديديم (گرچه كار خيلي اشتباه) را ناديده بگيريم؛ بلكه بايد شرايط و مصاديق آن و نيز فعل اشتباه و احتمال تكرار و... را در نظر داشته باشيم.

  از روش تنبیه و تشویق بجا نیز می توان برای تقویت رفتار درست و حذف رفتار نادرست استفاده کرد. بدین صورت که هرگاه دیدید که پسرتان رفتار درست و خوبی دارد فوراً او را تشویق کنید و به تشویق و تکریم کلامی و غیرکلامی وی بپردازید. بر کسی پوشیده نیست که تشویق از اهمیت بسزایی در تربیت افراد برخوردار است. تشویق نه تنها در کودکان و نوجوانان، بلکه در جوانان و بزرگسالان نیز می تواند برانگیزاننده رفتاری درست و اصولی یا برحذردارنده از فعلی نادرست و غیراصولی باشد. همچنین بکوشید در جمع های خانوادگی و فامیلی به نکات و ویژگی های مثبت پسرتان اشاره کنید و از وی به خوبی یاد کنید. تنبیه درست و بجا نیز اثر تربیتی دارد و می تواند باعث حذف رفتار نادرست گردد؛ منتها استفاده از این روش محدودیت هایی نیز دارد. والدین و مربیان هرگز نباید از تنبیه بدنی استفاده کنند. توصیه می شود به جای تنبیه بدنی به روش های جایگزین روی بیاورید. روش هایی مانند: بی اعتنایی به فرد (قهر کردن کوتاه مدت)، نادیده گرفتن (بی توجهی)، تغییر محیط، تذکرِ تلویحی، عتاب (تهدید)، حذف پاداشها و امتیازها (جریمه) و...  

  یکی دیگر از راه هایی که از ایجاد تنش بین نوجوان و والدین و دیگر اعضای خانواده می کاهد، تلاش برای برقراری «ارتباط عاطفی و صمیمانه» با نوجوان و رفیق شدن با اوست تا با زدن این پل ارتباطی به قول معروف او را به پای میز مذاکره بکشانید و سپس در یک فضای آرام و صمیمانه و با آرامش کامل با او گفتگو کنید و به ارشاد و هدایت وی همت بگارید. اساساً بودن شما و همسرتان در کنار پسرتان می توانید کمک خیلی خوبی در حق وی داشته باشید، بودن شما در کنار او در این شرایط، یکی از وظایف والدین قلمداد می گردد به همین خاطر، نباید پسرتان را تنها بگذارید، بلکه باید تا جایی که می توانید و از دست تان بر می آید به او نزدیک شوید، با او دوست گردید و به وی کمک کنید و آگاهی های لازم را به او بدهید تا پسرتان روز به روز به فضائل خوب اخلاقی آراسته گردد.

  راهکارهای کاربردی 1. تحت هیچ شرایطی پسرتان را به خاطر سوءرفتارش سرزنش و ملامت نکنید. در این وضعیت بهتر است از نصیحت مستقیم دوری کنید و از درگیری با ایشان بپرهیزید که اثر معکوس دارد و لجاجت او را بیشتر می کند. هرگز نمى توان با خشم و خشونت و سرگوفت زدن، نوجوانى و جوانی را از اشتباه باز داشت. روح نوجوان بسیار آسیب پذیر است و در برابر برخورد قهرآمیز واکنش نشان مى دهد؛ از این رو باید مواظب بود تا لطمه اى به شخصیت افراد وارد نشود.   2. اخلاق و رفتار و برخورد شما و همسرتان باید عاقلانه و صحیح باشد. کج فکری، کوتاه بینى و کج خُلقى بازدارندگى دارد و از تأثیر گفتارها و نصایح شما می کاهد.   البته باید توجه داشت که هرگز نمی توان مسائل دینی و اخلاقی را در فرصتی کوتاه، آن هم از طریق گفتاری مستقیم و با پند و اندرز و تذکرات مکرر، به دیگران منتقل و یا تحمیل کرد و قواعد آن را به صورت یکجانبه دیکته کرده و به اجبار بقبولانیم. امام علی(علیه السلام) در سخنی می فرماید: «فَإِنَّ الْقَلْبَ إِذَا أُكْرِهَ عَمِيَ» (1)؛ «اگر دل به کاری مجبور گردد، کور می شود».  افراد خود باید ارزش ها را دارا شوند، دلایل آن را بشنوند و با جان و دل بپذیرند و با میل و رغبت آن را در صحنه عمل به کار گیرند؛ به همین خاطر تا ارزش ها و مسائل دینی برای آنان درونی نشده باشد، اصرار و تحمیل یکجانبه تأثیر چندانی نخواهد داشت.   3. حتی المقدور به او احترام گذاشته و او را مورد محبت خود قرار دهید و زمینۀ پرخاشگری و تندی را در خانه فراهم نکنید. معمولاً در افرادی که درون خانواده از نظر عاطفی و احساسی ارضا نمی شوند و کمبود محبت دارند، چنین رفتارهای زیاد دیده می شود.   4. به پسرتان بگویید که شما به او علاقه مند هستید. موفقیت او را خواهانید و در هر کاری آماده کمک به او هستید و در هر امری پشتیبان او هستید و از او حمایت می کنید. این مطالب را در موقعیت های مختلف به او یادآور شوید تا احساس کند از وی حمایت می شود و مدافع و دلسوز خوبی دارد.   5. اگر پسرتان اهل مطالعه هست، کتاب هایی در زمینۀ شیوۀ کنترل خشم، آداب معاشرت، تغییر رفتار و... تهیه کنید و در اختیارش قرار دهید و یا مثلاً به او بگویید: «من این کتاب ها را مطالعه کردم بسیار با ارزش و خوب و مفید بود، اگر دوست دارید شما هم مطالعه کنید».   6. هر چه بیشتر به او نیکی و احسان کنید و از طریق زبان، دادن هدیه به مناسبت های مختلف، اظهار محبت و کمک کردن به وی در موقعیت های مختلف، اعتماد او را به خود جلب کنید. مطمئن باشید پس از مدتی نظر وی به سوی شما جلب خواهد شد و به حرف تان ارزش قائل می شود و به آن اهمیت می دهد. به هر حال، تا به پسرتان معیار ندهید تا وی راه را از چاه تشخیص دهد و خود به این نتیجه برسد که نوع و شیوه رفتارش مناسب نیست، خیلی نمی توانید کمکی به او نمایید و نگرش او را تغییر دهید و یا مانع کارهای ناپسند احتمالی او شوید، توصیه می کنیم بدون این که با وی درگیر شوید و یا مشکل را به بحران تبدیل کنید از وساطت افراد دیگر نیز استفاده کنید، از قدرت نفوذ و بیان سایر اعضای خانواده یا اقوام و خویشان یا دوستان او بهره بجویید و از همکاری و میانجی گری خیراندیشان و فامیل های نزدیک و صاحب نفوذ بر روی پسرتان بهره بگیرید؛ بدون تردید، در زندگی هر انسانی، افرادی هستند که اشخاص برای آنان احترام خاصی قائل هستند و حرف آنان را می پذیرند، می توانید از آنان استفاده کنید و آنها را واسطه قرار دهید. در ضمن ممکن است پسرتان حرف یا نکته ای داشته باشد که در بیان آنها به شما راحت نیست، ولی ممکن است به دوست صمیمی خود و یا به دیگران آنها را به راحتی بگوید و مطرح سازد؛ به همین خاطر سعی کنید از طریق واسطه قرار دادن دوستان او و دیگران و با آگاهی بخشی و دادن اطلاعات لازم او را در برقراری روابط صمیمانه با دیگر اعضای خانواده و کاهش تنش کمک کنید.   در پایان، اگر راهکارهای بالا موثر واقع نشد، در این صورت بهتر است از یک روانشناس متخصص و متعهد کمک بگیرید. مطمئن باشید که اگر با پسرتان رابطه دوستانۀ صمیمانه برقرار کنید و دلسوزانه و خیرخواهانه برخی نکات را مستقیماً یا غیرمستقیم به او گوشزد نمایید و پسرتان تلاش های خیرخواهانه و مشفقانه شما را ببیند و نصایح دلسوزانه شما و یا سایر خیراندیشان را بشنود، تغییر رفتار خواهد داد.   پی نوشت: 1. تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم‏، قم‏: دار الکتاب الإسلامی، ‏1410ق، ص242.    

برای اینکه پسرتان را از لغزش های احتمالی در حال و آینده واکسینه کنید، سعی کنید با برنامه ریزی درست، روز به روز پایه های دینی و معنوی او را محکم تر و استوار تر کنید؛ چرا که تقویت روح ایمان و پرورش مبانی مذهبی و اعتقادی در حفظ و حراست افراد از آسیب های احتمالی بسیار تأثیرگذار خواهد بود. بر اساس تحقیقات بسیاری که در این زمینه انجام گرفته بین میزان گرایش به باورهای مذهبی و دین داری افراد با میزان گرایش به جرم و جنایت و آلودگی به گناهان اخلاقی و غیر اخلاقی همبستگی و رابطه مثبت وجود دارد و کسانی که از باورهای مذهبی قوی ای برخوردار بوده اند و خود را ملزم به رعایت حد و حدود الهی می دانند و در عمل نیز پایبندی خود را به اثبات رسانیده اند، در آنها گرایش به بدی ها، گناهان، جرم و جنایت کمتری گزارش شده است و این گونه افراد بیش از دیگران، در حفظ و حراست خود از وسوسه های شیطانی و گناه آلود کوشیده اند و خود را از آلودگی رهانیده اند.

کنترل دوستان و همسالان و انتخاب دوستان سالم و متدین برای پسرتان نقش بسیاری در کاهش سوءرفتار وی دارد. اگر پسرتان دوستان ناباب و ناسالمی دارد، این مسئله را خیرخواهانه و دوستانه با او متذکر شوید و او را از این گونه دوستی ها برحذر دارید و غیرمستقیم درصدد حذف دوستان ناباب پسرتان بربیایید و به جای آنها دوستان دیگری که در اخلاق و رفتار نمونه هستند، جایگزین نمایید؛ برای این منظور می توانید با خانواده هایی که پسری همسن پسر شما دارند و پسرشان از تربیت و اخلاق بهتری برخوردار است، معاشرت نمایید تا زمینه برای دوستی پسرتان با پسر آنها فراهم گردد.

جمع بندی   پرسش: مادری هستم که یک دختر ۲۶ساله و یک پسر ۱۶ساله دارم. پسرم سن بلوغ به شدت مذهبی شد، نماز اول وقت، نماز شب، تحقیق در مورد دین و... . الان پسرم دو سالی هست که تغییر کرده اهل نماز و روزه و هیئت هست، اما گاهی به صورت اتفاقی گوشیشو دیدم که شیطنت هایی داره مثل سایت های مستهجن و دیروز که با دوستش رفته بودن کتابخانه در راه برگشت خیلی به صورت اتفاقی زنگ زدم به گوشیش و قطع نکرد حرفاشو با دوستش شنیدم با خنده و شوخی حرفای رکیک می زد. از دیروز وحشتناک بهم ریختم ما خانواده مبادی به آداب هستیم؛ واقعاً نمی دونم باید چه رفتاری داشته باشم با ایشون و چکار کنم برای اصلاح این رفتار زشتش تو رو خدا کمکم کنید؟   پاسخ: در ابتدا لازم است آرامش خودتان را حفظ کنید و اجازه ندهید این گونه موضوعات با همه تلخی ها و آزارنده بودن شان آرامش روحی و روانی تان را مختل کند و آسیبی را متوجه شما نماید. تردیدی در این نیست که با حفظ آرامش بهتر می توان موضوع را بررسی کرد و برای آن چاره اندیشید، اما در فضای ناآرام و تنش زا معمولاً تصمیم درستی نمی توان گرفت و گاهی همین مسئله سبب ایجاد تنش مضاعف در روابط و پیدایش مشکلات گسترده در زندگی می گردد، پس آرامش و خونسردی خویش را کاملاً حفظ کنید تا موضوع را بهتر بررسی کنیم.   اساساً تربیت امر بسیار مهمی است که نیازمند همکاری و هماهنگی والدین، همۀ اعضای خانواده و اولیای و مربیان را دارد. از طرف دیگر باید توجه داشت بسیاری از خطاها و مشکلات رفتاری کودکان و نوجوانان از سر ناآگاهی و جهالت رخ می دهد؛ بنابراین همیشه نباید اشتباهات و خطاهای آنان را به رخ آنها کشید. گاهی تغافل بجا اثر تربیتی دارد و باید تغافل کرد.   اثر تربیتی اصل تغافل یکی از برترین اصول روابط و تربیت انسانی «اصل تغافل» است؛ تغافل یعنی انسان در مقابل خطاهای دیگران طوری رفتار کند که آنها تصور کنند که این شخص اصلاً متوجه خطای آنان نشده است. به عبارت دیگر تغافل یعنی انسان چیزى را بداند و از آن آگاه باشد ولى با اراده و عمد، خود را غافل نشان دهد و وانمود کند که از آن آگاه نیست.(1) تغافل و بعضی مواقع خود را جاهل فرض کردن اثر خوب تربیتی دارد. هم شخصیت دیگران حفظ شده و هم قدر و منزلت ما نزد آنها محفوظ می ماند. البته تغافل به این معنا نیست که هر چه دیدیم (گرچه کار خیلی اشتباه) را نادیده بگیریم؛ بلکه باید شرایط و مصادیق آن و نیز فعل اشتباه و احتمال تکرار و... را در نظر داشته باشیم.   استفاده از تشویق و تنبیه بجا از روش «تنبیه» و «تشویق» بجا نیز می توان برای تقویت رفتار درست و حذف رفتار نادرست استفاده کرد. بدین صورت که هرگاه دیدید که پسرتان رفتار درست و خوبی دارد فوراً او را تشویق کنید و به تشویق و تکریم کلامی و غیرکلامی وی بپردازید. بر کسی پوشیده نیست که تشویق از اهمیت بسزایی در تربیت افراد برخوردار است. تشویق نه تنها در کودکان و نوجوانان، بلکه در جوانان و بزرگسالان نیز می تواند برانگیزاننده رفتاری درست و اصولی یا برحذردارنده از فعلی نادرست و غیراصولی باشد. همچنین بکوشید در جمع های خانوادگی و فامیلی به نکات و ویژگی های مثبت پسرتان اشاره کنید و از وی به خوبی یاد کنید.   تنبیه درست و بجا نیز اثر تربیتی دارد و می تواند باعث حذف رفتار نادرست گردد؛ منتها استفاده از این روش محدودیت هایی نیز دارد. والدین و مربیان هرگز نباید از تنبیه بدنی استفاده کنند. توصیه می شود به جای تنبیه بدنی به روش های جایگزین روی بیاورید. روش هایی مانند: بی اعتنایی به فرد (قهر کردن کوتاه مدت)، نادیده گرفتن (بی توجهی)، تغییر محیط، تذکرِ تلویحی، عتاب (تهدید)، حذف پاداشها و امتیازها (جریمه) و...   نقش ارتباط عاطفی و صمیمانه با نوجوان یکی دیگر از راه هایی که از ایجاد تنش بین نوجوان و والدین و دیگر اعضای خانواده می کاهد، تلاش برای برقراری «ارتباط عاطفی و صمیمانه» با نوجوان و رفیق شدن با اوست تا با زدن این پل ارتباطی به قول معروف او را به پای میز مذاکره بکشانید و سپس در یک فضای آرام و صمیمانه و با آرامش کامل با او گفتگو کنید و به ارشاد و هدایت وی همت بگارید. اساساً بودن شما و همسرتان در کنار پسرتان می توانید کمک خیلی خوبی در حق وی داشته باشید، بودن شما در کنار او در این شرایط، یکی از وظایف والدین قلمداد می گردد به همین خاطر، نباید پسرتان را تنها بگذارید، بلکه باید تا جایی که می توانید و از دست تان بر می آید به او نزدیک شوید، با او دوست گردید و به وی کمک کنید و آگاهی های لازم را به او بدهید تا پسرتان روز به روز به فضائل خوب اخلاقی آراسته گردد و خویشتن را از آلودگی به رذائل اخلاقی برهاند.   راهکارهای کاربردی 1. تحت هیچ شرایطی پسرتان را به خاطر سوءرفتارش سرزنش و ملامت نکنید. در این وضعیت بهتر است از نصیحت مستقیم دوری کنید و از درگیری با ایشان بپرهیزید که اثر معکوس دارد و لجاجت او را بیشتر می کند. امام علی(علیه السلام) می فرماید: «الْإِفْرَاطُ فِی الْمَلَامَةِ یَشُبُّ نَارَ اللَّجَاجَةِ» (2)؛ «زیاده روى در سرزنش، آتش لجاجت را شعله ور مى کند». «وَ إِیاكَ أَنْ تُكَرِّرَ الْعَتْبَ فَإِنَّ ذَلِكَ یغْرِی بِالذَّنْبِ وَ یهَوِّنُ الْعَتْبَ» (3)؛ «از سرزنش کردن هاى مکرّر بپرهیز؛ زیرا این کار بر گناه [و خلافکارى] جرى مى کند و سرزنش را بى ارزش مى سازد».   هرگز نمى توان با خشم و خشونت و سرگوفت زدن، نوجوانى و جوانی را از اشتباه باز داشت. روح نوجوان بسیار آسیب پذیر است و در برابر برخورد قهرآمیز واکنش نشان مى دهد؛ از این رو باید مواظب بود تا لطمه اى به شخصیت افراد وارد نشود.   2. اخلاق و رفتار و برخورد شما و همسرتان باید عاقلانه و صحیح باشد. کج فکری، کوتاه بینى و کج خُلقى بازدارندگى دارد و از تأثیر گفتارها و نصایح شما می کاهد.   البته باید توجه داشت که هرگز نمی توان مسائل دینی و اخلاقی را در فرصتی کوتاه، آن هم از طریق گفتاری مستقیم و با پند و اندرز و تذکرات مکرر، به دیگران منتقل و یا تحمیل کرد و قواعد آن را به صورت یکجانبه دیکته کرده و به اجبار بقبولانیم. امام علی(علیه السلام) در سخنی می فرماید: «فَإِنَّ الْقَلْبَ إِذَا أُكْرِهَ عَمِيَ» (4)؛ «اگر دل به کاری مجبور گردد، کور می شود». افراد خود باید ارزش ها را دارا شوند، دلایل آن را بشنوند و با جان و دل بپذیرند و با میل و رغبت آن را در صحنه عمل به کار گیرند؛ به همین خاطر تا ارزش ها و مسائل دینی برای آنان درونی نشده باشد، اصرار و تحمیل یکجانبه تأثیر چندانی نخواهد داشت.   3. حتی المقدور به او احترام گذاشته و او را مورد محبت خود قرار دهید و زمینۀ پرخاشگری و تندی را در خانه فراهم نکنید. معمولاً در افرادی که درون خانواده از نظر عاطفی و احساسی ارضا نمی شوند و کمبود محبت دارند، چنین رفتارهای زیاد دیده می شود.   4. به پسرتان بگویید که شما به او علاقه مند هستید. موفقیت او را خواهانید و در هر کاری آماده کمک به او هستید و در هر امری پشتیبان او هستید و از او حمایت می کنید. این مطالب را در موقعیت های مختلف به او یادآور شوید تا احساس کند از وی حمایت می شود و مدافع و دلسوز خوبی دارد.   5. اگر پسرتان اهل مطالعه هست، کتاب هایی در زمینۀ شیوۀ کنترل چشم و زبان، اخلاق اسلامی، آداب معاشرت، تغییر رفتار و... تهیه کنید و در اختیارش قرار دهید و یا مثلاً به او بگویید: «من این کتاب ها را مطالعه کردم بسیار با ارزش و خوب و مفید بود، اگر دوست دارید شما هم مطالعه کنید».   6. هر چه بیشتر به او نیکی و احسان کنید و از طریق زبان، دادن هدیه به مناسبت های مختلف، اظهار محبت و کمک کردن به وی در موقعیت های مختلف، اعتماد او را به خود جلب کنید. مطمئن باشید پس از مدتی نظر وی به سوی شما جلب خواهد شد و به حرف تان ارزش قائل می شود و به آن اهمیت می دهد.   7. برای اینکه پسرتان را از لغزش های احتمالی در حال و آینده واکسینه کنید، سعی کنید با برنامه ریزی درست، روز به روز پایه های دینی و معنوی او را محکم تر و استوار تر کنید؛ چرا که تقویت روح ایمان و پرورش مبانی مذهبی و اعتقادی در حفظ و حراست افراد از آسیب های احتمالی بسیار تأثیرگذار خواهد بود. بر اساس تحقیقات بسیاری که در این زمینه انجام گرفته بین میزان گرایش به باورهای مذهبی و دین داری افراد با میزان گرایش به جرم و جنایت و آلودگی به گناهان اخلاقی و غیر اخلاقی همبستگی و رابطه مثبت وجود دارد و کسانی که از باورهای مذهبی قوی ای برخوردار بوده اند و خود را ملزم به رعایت حد و حدود الهی می دانند و در عمل نیز پایبندی خود را به اثبات رسانیده اند، در آنها گرایش به بدی ها، گناهان، جرم و جنایت کمتری گزارش شده است و این گونه افراد بیش از دیگران، در حفظ و حراست خود از وسوسه های شیطانی و گناه آلود کوشیده اند و خود را از آلودگی رهانیده اند.   8. کنترل دوستان و همسالان و انتخاب دوستان سالم و متدین برای پسرتان نقش بسیاری در کاهش سوءرفتار وی دارد. اگر پسرتان دوستان ناباب و ناسالمی دارد، این مسئله را خیرخواهانه و دوستانه با او متذکر شوید و او را از این گونه دوستی ها برحذر دارید و غیرمستقیم درصدد حذف دوستان ناباب پسرتان بربیایید و به جای آنها دوستان دیگری که در اخلاق و رفتار نمونه هستند، جایگزین نمایید؛ برای این منظور می توانید با خانواده هایی که پسری همسن پسر شما دارند و پسرشان از تربیت و اخلاق بهتری برخوردار است، معاشرت نمایید تا زمینه برای دوستی پسرتان با پسر آنها فراهم گردد.   به هر حال، تا زمانی که به پسرتان معیار ندهید تا وی راه را از چاه تشخیص دهد و خود به این نتیجه برسد که نوع و شیوه رفتارش مناسب نیست، خیلی نمی توانید کمکی به او نمایید و نگرش او را تغییر دهید و یا مانع کارهای ناپسند احتمالی او شوید، توصیه می کنیم بدون اینکه با وی درگیر شوید و یا مشکل را به بحران تبدیل کنید از وساطت افراد دیگر نیز استفاده کنید، از قدرت نفوذ و بیان سایر اعضای خانواده یا اقوام و خویشان یا دوستان او بهره بجویید و از همکاری و میانجی گری خیراندیشان و فامیل های نزدیک و صاحب نفوذ بر روی پسرتان بهره بگیرید؛ بدون تردید، در زندگی هر انسانی، افرادی هستند که اشخاص برای آنان احترام خاصی قائل هستند و حرف آنان را می پذیرند، می توانید از آنان استفاده کنید و آنها را واسطه قرار دهید. در ضمن ممکن است پسرتان حرف یا نکته ای داشته باشد که در بیان آنها به شما راحت نیست، ولی ممکن است به دوست صمیمی خود و یا به دیگران آنها را به راحتی بگوید و مطرح سازد؛ به همین خاطر سعی کنید از طریق واسطه قرار دادن دوستان او و دیگران و با آگاهی بخشی و دادن اطلاعات لازم از سوءرفتار او بکاهید و باعث ارشاد و هدایت وی گردید.   در پایان، اگر راهکارهای بالا موثر واقع نشد، در این صورت بهتر است از یک روانشناس متخصص و متعهد کمک بگیرید و به هیچ وجه مسئله را کم اهمیت نپندارید؛ چرا که آمار نشان می دهد که بسیاری از ناهنجاری ها و آسیب هایی که گریبانگیر نوجوانان و جوانان می گردد از همین رفتارهای به ظاهر کوچک و غیر منطقی شروع شده است.   مطمئن باشید که اگر با پسرتان رابطه دوستانۀ و صمیمانه برقرار کنید و دلسوزانه و خیرخواهانه برخی نکات را مستقیماً یا غیرمستقیم به او گوشزد نمایید و پسرتان تلاش های خیرخواهانه و مشفقانه شما را ببیند و نصایح دلسوزانه شما و یا سایر خیراندیشان را بشنود، تغییر رفتار خواهد داد.     معرفی منابع برای مطالعۀ بیشتر:

1. نوابی نژاد، شکوه، رفتارهای بهنجار و نابهنجار کودکان و نوجوانان و راه های پیشگیری و درمان ناهنجاری ها، تهران: انجمن اولیا و مربیان، 1396.
2. احمدی دارانی، امیر، شناخت نوجوانان و کلیدهای طلایی برخورد با مشکلات آنان، تهران : ورای دانش، 1388.
3. اصلانی، ابراهیم، نوجوانی: روان شناسی نوجوانی برای والدین و مربیان، تهران: مدرسه، 1388.
4. احمد پناهی، علی، شکفتن سهم توست: راهکارهای عملی برای موفقیت و بالندگی پسران نوجوان، قم: موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، 1388.
5. شعبانی، اکبر، انحرافات اخلاقی نوجوانان و راه کارهای درمانی برای والدین، تهران: مبین اندیشه، 1394.
6. شرفی، محمدرضا، دنیای نوجوان، تهران: منادی تربیت، 1391.
7. جان بزرگی، مسعود و ناهید نوری، آموزش اخلاق، رفتار اجتماعی و قانون پذیری به کودکان، تهران: ارجمند، 1391.

  پی نوشت ها:

1. فلسفى، محمّدتقى، اخلاق از نظر همزیستى و ارزش هاى انسانى، تهران: بنیاد معارف اسلامی، 1365، ص403.
2. تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، تصنیف غرر الحکم و درر الکلم‏، قم‏: دفتر تبلیغات اسلامی‏، 1366، ص146.
3. همان.
4. تمیمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، غرر الحکم و درر الکلم‏، قم‏: دار الکتاب الإسلامی، ‏1410ق، ص242.