کاهش میل جنسی

روزه و خود کنترلی
سؤال مهمی که به ذهن می‌رسد این است که اگر روزه با دستورات خورد و کلانش می‌تواند انسان را خویشتندار کند تا بر هیجان‌ها، انگیزه‌ها و تکانه‌هایش کنترل درونی داشته باشد پس چرا افرادی که مؤمنند و این عبادت را انجام می‌دهند به این خود کنترلی (self-control) نمی‌رسند؟ در پاسخ باید بگوییم که پاسخ این سؤال مربوط به آسیب‌شناسی تحلیل روان‌شناختی این گزاره «روزه باعث خویشتنداری می‌شود» است و در جای خودش به طور مفصل قابل بحث است اما اجمالاً به چند علت اشاره می‌کنیم:
الف) ضعف در نگرش ایمانی؛
اگر نگرش ایمانی در سه بعد شناختی، عاطفی و رفتاری‌اش خوب شکل بگیرد و به شناخت که اساس آن است اهمیت داده شود افراد به دستورات الهی علاقة زیادتری نشان می‌دهند و تلخی تکلیف با دیدن حضرت حق در کنار آن برطرف می‌شود. سؤالات بنیادین بی‌پاسخ شبهات دربارة عدل الهی، وسوسه‌های شیطان انسی و جنی، هواهای نفسانی، ارتکاب به گناه، عدم تمرین و تربیت صحیح دینی عبادی اختلافی و اعتقادی در فرآیند تحول در رشد، الگو‌های ناسالم محیطی خانواده، مدارس، محل کار و ... ) ناهماهنگی الگو‌ها و تعارض حاصل از آنها، استبداد و یا سهل‌انگاری الگو‌ها، شایعات سیاسی دربارة حاکمان دینی و دولت‌مداران دینی، و عملکرد غیر دینی برخی از آنان، استرس‌های زندگی زیاد مشکلات عاطفی و شخصیتی و ترکیبی از عوامل مزبور از جمله عوامل شناختی، عاطفی و رفتاری هستند که می‌توانند باعث سستی و ضعف نگرش ایمانی و در پی آن نرسیدن به باطن عبادات شوند، از جمله مشکلات و موانع این قسمت این است که اعتقادات عقلی ما به صورت باور‌های عاطفی درنیامده است و آنچه را می‌دانیم با قلب خود احساس نکرده‌ایم سوخت موتور انسان به سوی نیکی‌ها استدلال و احساس (عقل و عشق) است.
ب) نگاهی حداقلی به روزه
اغلب به روزه نگاهی حداقلی دارند و تنها از نظر رفتاری خود را نسبت به مبتلات روزه حفظ می‌کنند و در واقع آنها به مغز عبادت روزه نمی‌رسند و در پوست ظاهری روزه گیر می‌کنند. از نظر بزرگان اخلاق و عرفان عبادت سه لایه دارد: 1. احکام که همان واجبات و محرمات است که در کتب فقهی آمده است. 2. آداب، که بخشی از آن در کتب فقهی به نام مستحبات و مقداری از آن در کتاب‌های اخلاقی آمده است.3. اسرار عبادت که باطن و سر عبادت است و انسان با سر عبادت مشحور می‌شود. اسرار عبادات با باطن انسان در ارتباط است. این قسم در کتب عرفانی آمده است. قرآن شریف ما را هم به ظاهر و هم به باطن عبادات دعوت می‌کند. در جریان روزه‌گرفتن همان‌طوری که قرآن اصل روزه گرفتن و ماه و ساعت شروع و ختم روزه و خصوصیات آنرا تعیین کرده است سر روزه گرفتن را هم فرموده لعلکم تتقون و لعلکم تفلحون و ... روزه بگیرید برای اینکه تقوا پیدا کنید؛ تقوا را هم که مدار کرامت می‌داند و هر انسان با تقوا ] و خویشتندار[، کریم است؛ و هرکه تقوا ]و خود نگهداری[ او برتر است اکرم ]و با کرامت‌تر[ است؛ پس باطن روزه گرفتن، انسان را کریم می‌کند و کرامت از وصاف برجستة فرشتگان است. کرامت معادل فارسی ندارد. کرامت بزرگی و عظمت و محترم بودن نیست. اگر بخواهیم آن را در فارسی تبیین کنیم چون معادل ندارد نیاز به چند کلمه داریم ... کرامت به فضایل و ارزش‌های معنوی انسان باز می‌گردد و انسان کریم، انسانی است که دارای منش‌های اخلاقی و انسانی‌ باشد. محترم انسانی است که در اجتماع و جامعه او را احترام گذارند و چه بسا دارای کرامت‌های نفسانی هم نباشد. محترم اعم از کریم است. کرامت مخصوص فرشتگان است اما در قرآن به ما فرموده روزه بگیریم تا کریم بشویم. یعنی تا با تقوا بشویم، تقوا محور کرامت است. آنگاه انسان کریم گناه نمی‌کند. برای اینکه با کرامت او سازگار نیست، نه برای اینکه به جهنم می‌رود و نه برای اینکه بهشت برود بلکه چون انسان است گناه نمی‌کند.
مراتب روزه و خویشتنداری؛
عارف به نام میرزا جواد‌آقا ملکی تبریزی که خود نگاه حداکثری به روزه داشته و به مراتب بالای خویشتنداری رسیده است برای روزه مراتبی ذکر کرده‌اند: 1. روزة عوام؛ یعنی عموم مردم که روزة آنان عبارت از نخوردن و نیاشامیدن و ترک مفطرات ]و مبتلات روزه[ بسته است به گونه‌ای که فقها در کتب فقهی خود واجبات و مبتلات آن را بیان فرموده‌اند. 2. روزة خواص؛ یعنی افراد ویژه که روزة آنان علاوه بر ترک مفطرات، حفظ جوارح و اعضاء از مخالفت با خداست 3. روزة خاص خواص؛ یعنی ویژة ویژگان که روزة آنان ترک هر چیزی از آدمی را از خداوند بازدارد خواه حلال باشد یا حرام. برای دو نوع دوم و سوم و بویژه روزة خواص، اقسام بیشماری ذکر شده است. سخن حضرت علی که می‌فرمایند روزة دل (کنترل افکار، هیجان‌ها و احساسات) برتر از روزة زبان (کنترل گناه بسیار زیاد زبان) و روزة زبان ارزش‌مند‌تر از روزة شکم است ناظر به همین امر است. بی‌تردید همان‌گونه که روزه مراتبی دارد همتراز و همسان با آن خویشتنداری در مراتب متناسب شکل می‌گیرد. طبق تقسیم یاد شده بالاترین مراتب خویشتنداری را در افرادی می‌بینیم که روزة خاص خواص می‌گیرند. دین که برنامه‌های تکامی و رشدی دارد و برای این منظور اصول عقلانی تربیتی (تسهیل، تدریج، استمرار و...) ابزار‌ها و شیوه‌ها و الگو‌های برجسته (انسان کامل و ....) معرفی کرد. در جریان و نظام خود انسان را با بالاترین مراتب خویشتنداری و تقوا می‌رساند. پس افرادی که دید حداقلی به روزه دارند در مراتب ضعف خویشتنداری قرار دارند.
برنامه مراتب روزة اسلامی خود کنترلی (تقوا)

-----------------------------------------------------------------------------------

روزه عبادتی است که باید ابعاد و لایه‌های شخصیت انسان مثل بعد شناختی، عاطفی، تجسمی، رفتاری و ... را پوشش دهد. اغلب تنها بعد رفتاری آن یعنی روزة شکم (نه دل و زبان) اکتفاء می‌کنند و از برنامة سازنده و جامع روزه نتایج خوبی دریافت نمی‌کنند. برخی افراد واقعا با فرهنگ جامع روزه آشنایی ندارند، برخی برای آن تمرین ندیده‌اند و هوس و تمایلات خود را براساس تجارب خود، غالب می‌دانند و عده‌ای عالما و عامدا به دنبال هوس‌ها تمایلات نفسانی‌ خوداند‌. در فرآیند تک‌بعدی خود وقتی افطار می‌شود همة حصر‌ها را شکسته می‌بینند و با هجوم به خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها و ... ریسیده‌های ناچیز خود را پنبه می‌کنند. به عنوان مثال افرادی که به ظاهر روزه اکتفا می‌کنند در کنار روزة خود تلاوت و دعاهای روزانه، شبانه و سحری ندارند و یا در مناجات‌های خود تفکر و تدبیر ندارند. از نظر شناختی و عاطفی بی‌بهره یا کم‌بهره می‌مانند و بی‌تردید موتور حرکت آنها (شناخت و احساس‌های قلبی و عاطفی) به سوی خیرات و نیکی‌ها بی‌انرژی و یا بسیار کم انرژی است.
ج) تعطیلی برنامة خود نگهداری (قبل، بعد و در ماه مبارک رمضان) در غیر ماه مبارک؛
در دین اسلام برای طول سال برنامه‌های جامع سازنده‌ای در ابعاد شناختی، عاطفی، تجسمی، رفتاری و ... در جهت تولید و تثبیت خود نگهداری و خویشتنداری دارد. تشویق به تمرین عبادت کودکان و تنظیم همبازی‌های آنان دعوت به کنترل زبان، چشم، تشویق به عدم گفتگوی غیرضروری با نامحرم، پرهیز از افراط در خوردن و روابط زناشویی، تشویق به صبر در طاعت، معصیت و مصیبت حلم، کظم غیظ، تشویق به روزه‌های مستحبی، ترغیب به تلاوت قرآن، مناجات و دعا و راز و نیاز، تشویق به تفکر، معاد اندیشی و مال اندیشی، تفکر قبل از عمل برای حفظ از ندامت و توصیه و تشویق یکدیگر به صبر و خویشتنداری و ... از جملة برنامه‌های شناختی رفتاری و عاطفی است که ما را در رسیدن به صفت خویشتنداری کمک می‌کند. بی‌تردید افرادی که قبل از ماه مبارک به پرورش بعد حیوانی خود همت گماشته‌اند و یا در ماه رمضان و پس از افطار و پس از این ماه اندوخته‌های خود را بی‌جهت خرج می‌کنند. عادت‌های مثبت خود را می‌شکنند، از دریافت تمام و کامل فوائد روزه‌داری و خویشتن‌داری بهره‌مند نمی‌شوند. بنابراین در ماه مبارک این دسته با اینکه در برنامة خویشتنداری هم قرار می‌گیرند ولی به دلیل عدم مراقبت و رعایت برنامه‌های خود نگهداری رشد ضعیفی می‌کنند. چرا که قبل از ماه و در وقت روزه‌ها پس از افطار و بعد از ماه آن را هدر می‌دهند. بنابراین ممکن است فردی به ابعاد سازندة روزه نیز توجه داشته باشد ولی همین‌که برای خودسازی و خود تربیتی برنامه‌ای ندارد، لحظه به لحظه با تسلط ابعاد حیوانی‌اش از رسیدن به هدف مطلوب خود فاصله می‌گیرد و خود را هر روز درمانده‌تر احساس می‌کند.
-----------------
روزة دینی راهی به سوی خود کنترلی،(تحلیل روان‌ شناختی روزه)،محمد حسین قدیری، در دست چاپ