جمع بندی امربه معروف ونهی از منکر
تب‌های اولیه
سؤال:
بهترین راهکار عملی برای اشاعه فریضه امر به معروف و نهی از منکر چیست؟
پاسخ:
این فریضه به فرمایش استاد مطهری «یک اصل فراموش شده» است. اگر چنین اصلی به درستی در جامعه اجرا و پیاده شود، یقینا آثار و برکات زیادی در جهت آبادانی مادی و معنوی جامعه به همراه خواهد داشت. برای اجرای درست این اصل بهتر است چند مطلب کلی را در نظر داشته باشیم:
1. ارشاد مناسب زبانی:
برای اجراء این فریضه مهم، هم تذکر مناسب زبانی لازم است و هم ارشاد عملی. در ارشاد زبانی باید سن مخاطب، روحیات او و مسائلی از این قبیل را در نظر داشت. ملایمت و نرمش و بیان منطقی در بسیاری از افراد تأثیر خوبی می‌گذارد. گاهی لازم است شما فوائد معروف مورد نظر، و یا ضررهای منکر مورد نظر را برای مخاطبتان به درستی تبیین نمایید و او را با دستورات دینی، به صورت منطقی، آشنا نمایید. در اجرای این فریضه، آداب و مراحلی را باید مد نظر داشت که در رساله‌های عملیه شرح داده شده است. از حسن برخورد و بیان محترمانه با مخاطب نباید غافل شد.
2. ارشاد عملی:
ارشاد عملی هم به این است که خود عملا به دستورات دینی متعبد باشیم. التزام عملی و تخلّق به آداب دینی در نتیجه بخشیِ امر به معروف و نهی از منکر، تأثیر زیادی دارد. دیگران وقتی ببینند شما خود به نماز اول وقت پایبند هستید، همین پای‌بندی شما به نماز اول وقت، به مرور در روحیات آنها اثر می گذارد و انان را به نماز اول وقت تشویق عملی می‌نماید. در واقع، ارشاد عملی از بهترین موارد امر به معروف و نهی از منکر است. کسی می تواند در امر به معروف و نهی از منکر مؤثر و موفق باشد، که قبل از امر و نهی و ارشاد دیگران، خود بدان امور ملتزم باشد و در انجام واجبات و دوری از محرمات کوتاهی ننماید.
3. آشنایی با آداب و شرایط امر به معروف و نهی از منکر:
ابتدا باید معروف و منکر و واجبات و محرمات را به درستی شناخت. متأسفانه دیده شده که برخی افراد بدون شناخت کافی از معروف و منکر، دیگران را امر و نهی می کنند! این‌ها اشتباه است و اثر معکوس دارد.
4. داشتن انگیزه و شکیبایی کافی در عمل به این فریضه:
برخی گمان می‌کنند هر آنچه امر به معروف و نهی از منکر می کنند، باید دیگران هم گوش کنند و بپذیرند، پس اگر زمانی با عکس العمل منفی دیگران مواجه شدند، دل‌سرد شده و از عمل به این فریضه دوری می کنند! در حالی که صبر و استقامت و شکیبایی، لازمه عمل مداوم به این فریضه است. خدای سبحان در سوره مبارکه نوح، استقامت و شکیبایی مثال زدنی حضرت نوح (علیه السلام) را به عنوان الگویی فرا روی همه هادیان به سوی خدا مطرح میکند تا با کمترین واکنش منفی و «نه» گفتنِ دیگران، از ارشاد و هدایت خسته نشوند و در این مسیر شکیبا باشند.
همان طور که عرض کردم به نظر بنده، بهترین شیوه امر به معروف و نهی از منکر، عامل بودن خودمان به آداب و دستورات دینی است. دیگران باید نتیجه خوبِ عمل به دستورات دین را در زندگی ما ببینند، تا به طور طبیعی، به خوبی ها شوق و گرایش پیدا کنند و از بدی ها دوری نمایند! یک نمونه برایتان نقل کنم:
آیة‌الله بهجت
خدا رحمتش کند
مرد عمل بود
کلامی نمی گفت الا اینکه قبل از آن با عملش بیان کرده بود
راه رفتنش
حرف زدنش
نگاهش
درس دادنش
همه برای خدا بود و انسان را به یاد خدا می انداخت
شکوه عبودیتش، در نمازش هویدا بود
نمازهای شب های جمعه اش (که در نماز مغرب سوره های جمعه و اعلی را قرائت می کردند) آنقدر شلوغ می شد که دیگر در داخل و حیاط مسجد، جایی برای اقامه نماز پیدا نمی شد و پشت بام مسجد، می شد سجاده پهن عاشقان خدا!
زبان و قلم و بیانش به ترنم این روایت معطر بود که:
با عمل بگویید و از عمل یاد بگیرید و عملاً شنوایی داشته باشید؛ خدا کند قوال نباشیم، فعّال باشیم؛ [مبادا] حرکت عملیه بدون علم بکنیم [و] توقف با علم بکنیم.
[SPOILER] بسمه تعالی
جماعتی هستند که وعظ و خطابه و سخنرانی را که مقدمه عملیات مناسبه می باشند، با آنها معامله ذی المقدمه می کنند، کأنه دستور این است که « بگویند و بشنوند، برای اینکه بگویند و بشنوند! » و این اشتباه است.
تعلیم و تعلم، برای عمل، مناسب است و استقلال ندارند. برای تفهیم این مطلب و ترغیب به آن فرموده اند: « کونوا دعاة إلی الله بغیر ألسنتکم » با عمل بگویید و از عمل یاد بگیرید و عملاً شنوایی داشته باشید.
بعضی می خواهند معلم را تعلیم نمایند، حتی کیفیت تعلیم را از متعلمین یاد بگیرند.
بعضی « التماس دعا » دارند، می گوییم « برای چه؟ » درد را بیان می کنند، دوا را معرفی می کنیم، به جای تشکر و به کار انداختن، باز می گویند: « دعا کنید! »
دور است آنچه می گوییم و آنچه می خواهند؛ شرطیت دعا را با نفسیت آن مخلوط می کنند. ما از عهده تکلیف، خارج نمی شویم، بلکه باید از عمل، نتیجه بگیریم و محال است عمل، بی نتیجه باشد و نتیجه، از غیر عمل، حاصل شود؛ این طور نباشد:
پی مصلحت، مجلس آراستند
نشستند و گفتند و برخاستند!
خدا کند قوال نباشیم، فعّال باشیم؛ [مبادا] حرکت عملیه بدون علم بکنیم [و] توقف با علم بکنیم.
آنچه می دانیم بکنیم، در آنچه نمی دانیم، توقف و احتیاط کنیم تا بدانیم؛ قطعاً این راه پشیمانی ندارد.
به همدیگر نگاه نکنیم، بلکه نگاه به « دفتر شرع » نماییم و عمل و ترک را مطابق با آن نماییم.
والسلام علیکم و رحمة الله و برکاته
به نقل از:
http://www.aviny.com/bozorgan/bahjat/Dastorolamal/Index.aspx
[/SPOILER]
امر به معروف، گل سرسبد حركت هاي اجتماعي انسان است.
امر به معروف، مهم ترين اصل عملي اسلام است.
امر به معروف، نشان روشن غيرت ديني مؤمن است.
امر و نهي ديني، كليد تحقق احكام اسلام است.
امر و نهي ديني، حضور مثبت اهل ايمان در جامعه است.
ترك امر و نهي ديني، غروب و غربت دين و دين‌داري را به همراه دارد.
امر به معروف و نهي از منكر، قطره زلال باراني است كه از بارش ابرهاي آسمان روح مؤمن بر سرزمين جان گنهكار فرو مي ريزد و به او حيات مي بخشد.
نهي از منكر، چراغ تابنده اي است كه راه را روشن مي سازد و دست گمشده را در دست مولايش مي گذارد.
امر به معروف، انتشار خوبي ها و افشاندن بذر نيكي ها در كشتزار جان آدمي است تا با به ثمر رسيدن هر بذر، گلي از درون او شكفته شود و در نتيجه جامعه گلزاري از ارزش ها، نيكي ها و فضيلت ها گردد.
امر به معروف، افزايش فضاي سبز خانه دل ها و كويرزدايي معنوي جامعه و جان كساني است كه از نيكي ها فاصله گرفته اند.
امر به معروف، كليد خوبي هاست و ماهيت نيكي و نيك آوري دارد و نهي از منكر، چراغ تابنده اي است كه ماهيتش نيكي و ضد پليدي است.
نهي از منكر، بارش قطرات زلال باران بر سرزمين جان گنهكار است كه شعله هاي معصيت را خاموش مي سازد و به گسترش تيرگي قلبش پايان مي بخشد.
اي عزيز! نيك بدان كه امركنندگان به خوبي ها و نهي كنندگان از بدي ها، پيام‌آوران حقند كه به آينده تو مي انديشند و به سود تو سخن مي گويند. پس با گشاده رويي و تشكر، پيام خدايت را بپذير تا قهر تو با خدا به دوستي گرايد. اي عزيز كه كمر همت بر امر به معروف و نهي از منكر بسته اي! نيك بدان كه كار تو يك طبابت روحي است. پس با گنهكار ستيزه مكن، بلكه با عيب او مبارزه كن كه پرخاش به ديگران، شيوه مجاهدان راه خدا نيست. صبر و مدارا و گفتار نيك را زينت خويش گردان كه اخلاق و بزرگواري تو، كلامت را گوارا سازد و بذر گفتارت را در سرزمين جان گنهكار بارور گرداند. خدايت توفيق دهد!
امر به معروف و نهی از منکر را اقامه کنید جوانان در محیط خودشان امر به معروف و نهی از منکر کنند.
چرا این واجب در جامعه اسلامی اجرا نشده است؟
نگویید به من چه؛ او هم نمی تواند بگوید به تو چه؛ اگر هم گفت، شما اعتنا نکنید. بعضی ها خیال می کنند تا منکری دیده شد، باید با مشت به سراغش بروند! نه، ما سلاحی داریم که از مشت کارگرتر است. آن چیست؟ سلاح زبان. زبان از مشت خیلی کارگرتر و نافذتر و مؤثرتر است؛ مشت کاری نمی کند.
تکرار امر به معروف و نهی از منکر گناه را در جامعه می خشکاند ...حرف بزنید، بگویید؛ یک کلمه بیشتر هم نمی خواهد؛ لازم نیست یک سخنرانی بکنید. کسی که می بینید خلافی را مرتکب می شود- دروغ، غیبت، تهمت، کینه ورزی نسبت به برادر مؤمن، بی اعتنایی به محرمات دین، بی اعتنایی به مقدسات، اهانت به پذیرفه های ایمانی مردم، پوشش نامناسب، حرکت زشت- یک کلمه آسان بیشتر نمی خواهد؛ بگویید این کار شما خلاف است، نکنید؛ لازم هم نیست که با خشم همراه باشد. شما بگویید، دیگران هم بگویند، گناه در جامعه خواهد خشکید. امر به معروف و نهی از منکر را اقامه کنید.
تاثیر زبان بیش از دست چرا بعضی ها از گفتن ابا می کنند؟ یک عده بر اثر ضعف نفس از گفتن ابا می کنند، یک عده هم خیال می کنند که گفتن فایده ای ندارد؛ باید با دست جلو بروند! نه، زبان از دست خیلی مهمتر است. امر به معروف و نهی از منکر را اقامه کنید؛ نگذارید در جوامع جوان –چه در مدرسه ها و چه در دانشگاه ها، کار به فساد بکشد. این مراکز برای دشمن هدف است. بدانید که نسل جوان این جامعه و این ایران اسلامی زنده است؛ دشمن هم این را بداند. با بودن شما جوانان مؤمن حجت بر ما تمام است.
تعجب نکنید من به شما عرض می کنم که تاثیر امر و نهی زبانی اگر انجام بگیرد از تاثیر مشت پولادین حکومت ها بیشتر است. من چند سال است که گفته ام امر به معروف و نهی از منکر.
البته عده ای این کار را می کنند اما همه نمی کنند. همه تجربه نمی کنند، بعد می گویند آقا چرا اثر نمی کند. تجربه کنید؛ منکری را که دیدید با زبان تذکر دهید. اصلا هم لازم نیست زبان گزنده باشد و یا شما برای رفع آن منکر، سخنرانی بکنید. یک کلمه بگویید: آقا، خانم، برادر، این منکر است. شما بگویید نفر دوم بگوید، نفر سوم بگوید، نفر دهم بگوید، نفر پنجاهم بگوید؛ کی می تواند منکر را ادامه بدهد؟ البته به شما بگویم عزیزان من، منکر را باید بشناسید. چیزهایی ممکن است به نظر بعضی منکر بیاید در حالی که منکر نباشد. باید معروف و منکر را بشناسید. واقعا باید بدانید این منکر است.
بعضی ها گفته اند که باید احتمال تاثیر وجود داشته باشد. من می گویم احتمال تاثیر همه جا قطعی است. مگر در نزد حکومتهای قلدر، قدرتمندها و سلاطین. آنهایند که البته حرف حساب به گوششان فرو نمی رود و اثر نمیکند. اما برای مردم چرا، برای مردم حرف اثر دارد. بنابراین، پاسخ من این شد که بهترین روش برای شما زبـان است.
یکی از چیزهایی که در جامعه از بدی جلوگیری میکند، نهی از منکر و منکر ساختن منکر است. نگذاریم منکر معروف بشود و معروف منکر بشود.
نهی از منکر کردن مثل این است که بگویید آقا چرا این کار را می کنی؟ این چه حرکت بدی است که انجام می دهی؟ یک نفر بگوید دو نفر بگویند ده نفر بگویند بالاخره طرف مجبور می شود ترک کند؛ یعنی اگر بارها گفته شد روحا مغلوب می شود.
معجره امر به معروف و نهی از منکر زبانی من همین امر به معروف و نهی از منکر زبانی را ولو به شکل خیلی راحت، آرام و بدون هیچ خشونت و دعوایی واقعا از معجزات اسلامی می دانم.
مثلا یک نفر دارد کار خلافی می کند می گویند آقا شما این کار را نباید می کردی. این مطلب را بگو و برو. می گوید او برمی گردد دو تا فحش به من می دهد. خیلی خوب حالا دو تا فحش هم به شما بدهد برای خاطر امر خدا تحمل کنید. اگر نفر دوم هم بگوید آقا شما باید این کار را نمی کردی بدانید اگر دعوا هم بکند دعوایش کمتر از آنی است که با نفر اول کرده است. نفر سوم و نفر دهم و نفر بیستم هم همین طور. بنابراین اگر نهی از منکر باب شد و تا نفر بیستم رسید شما خیال می کنید آن آدم دیگر آن کار را تکرار خواهد کرد؟ نهی از منکر واقعا معجزه می کند فقط هم زبانی؛ یدیش در اختیار حکومت است؛ یعنی اگر جایی باید با گناهکار به صورت یدی و مجازاتی برخورد بکنند فقط دستگاههایی از حکومت هستند که مسئول این کارند.
با توجه به تأکید اسلام بر امر به معروف و نهی از منکر، حکم انجام این امر در صورت احتمال خطر برای افراد در قالب پرسشی از سوی شفقنا مطرح شد که مراجع تقلید و آیات عظام سیستانی، فیاض، مکارم شیرازی، شبیری زنجانی، صافی گلپایگانی، موسوی اردبیلی، سبحانی و صانعی پاسخ گفته اند.
متن پرسش شفقنا (پایگاه بین المللی همکاری های خبری شیعه) و پاسخ مراجع عظام تقلید به این شرح است:
یکی از شرایط امر به معروف و نهی از منکر احتمال تاثیر است و یکی دیگر نداشتن زیان جانی (بجز در موارد حاد) اما در مورد برخی از منکرات اجتماعی، مانند زورگیری یا قمه کشی، اگر جماعتی از مردم به کمک بشتابند، هر چند احتمال خطر برای احدی از آنان وجود دارد اما رواج این رویه باعث کم شدن آن منکر خواهد شد. در این موقعیت، تکلیف مومنین چیست؟
پاسخ حضرت آیت الله العظمی سیستانی:
اگر اظهار انزجار قلبی و زبان – مرتبه اول و دوم – مؤثر واقع نشد نوبت می رسد به مرتبه عملی، و احتیاط واجب آن است که در انتخاب مرحله سوم اجرائات عملی – از حاکم شرع اجازه بگیرد. و لازم است عمل را از آنجا شروع بکند که ناراحتی و اذیت آن کمتر است و اگر نتیجه نگرفت با اعمال سخت تر و شدیدتر اقدام نماید، ولی نباید به حدی برسد که سبب شکستن عضوی یا مجروح شدن بدن باشد.
پاسخ حضرت آیت الله العظمی فیاض:
وظیفه مؤمنین جلوگیری از منکر است و البته با مشورت و هماهنگی می توانید راه های سالمی برای جلوگیری از بعضی از منکرات پیدا کنید.
پاسخ حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی:
این کار تنها در صورتی جایز است که ترک آن سبب ضررهای عظیمی از نظر جانی بر جامعه وارد شود.
پاسخ حضرت آیت الله العظمی شبیری زنجانی:
در فرض سؤال نیز نهی از منکر - که خطر جانی بر آن مترتّب است – حرام است و بر افراد دیگر واجب خواهد بود.
پاسخ حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی:
موارد مختلف است و نمی شود به طور کلی نظر داد تفصیل این مسأله در کتاب های فقهی بیان گردیده است.
پاسخ حضرت آیت الله العظمی موسوی اردبیلی:
در صورتی که اقدام فردی برای امر به معروف و نهی از منکر یا دفاع از مال و عرض و جان افراد، به خصوص مؤمنین خطرناک باشد ولی اقدام جمعی خطرناک نباشد، در این صورت، در مرحله ی اول بهتر است حکومت اقدام کند و در صورت عدم حضور حکومت و نیاز به اقدام فوری، مردم به صورت جمعی (البته با رعایت مراتب امر و نهی و دفاع، که در رساله ها، ذکر شده) اقدام کنند.
پاسخ حضرت آیت الله العظمی سبحانی:
این نوع کارهای اجرایی از آنِ دولت اسلامی است. امام صادق (ع) می فرماید: انما هو علی القوی المطاع العالم بالمعروف عن المنکر لا علی الضعیف الذی لا یهتدی سبیلاً (وسایل الشیعه – باب 4 از ابواب امر به معروف و نهی از منکر ج 1) بنابراین اگر احتمال ضرر اهمی می دهد باید مشارکت نکند.