جمع بندی شبهه ای در مورد به آتش کشیدن خانه حضرت فاطمه(سلام الله علیها)

با سلام و عرض ادب

براساس شواهد تاريخى، امام علی علیه السلام علاوه بر منزلی که متصل به مسجد نبوی صلی الله علیه و آله بوده، خانۀ دیگری داشته اند که حوادث بعد از رحلت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در این خانه اتفاق افتاده است. این خانه در انتهای کوچه ای که به بقیع منتهی می شده قرار داشته و عدم توجه به این امر باعث شده است که برخی با ملاحظه نکاتی حمله به خانۀ آنحضرت را زیر سؤال ببرند.

فضل ابن روزبهان[1] یکی از این افراد است. وی از آنجا كه مى‏خواهد حوادث پس از رحلت رسول خدا صلى الله عليه و آله را انكار و يا توجيه نماید، آن عدّه از مورخان اهل سنّت را كه موضوع تهاجم و دستور احراق را نقل نموده‏اند مورد حمله قرار داده و پس از آنكه شيعيان را شديداً مورد نكوهش قرار می دهد، مى‏گويد چگونه مى‏توان گفت كه عمر بن خطاب چنين تصميمى را اتخاذ نموده باشد و دستور به احراق بيت دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله داده باشد، در حالی كه از طرفى اين بيت متصل به مسجد و قبر رسول خدا صلى الله عليه و آله و حجرات همسران آن حضرت بوده و از طرف ديگر سقف آنها را شاخه‏هاى خشك و قابل اشتعال و احتراق تشكيل مى‏داده و آتش زدن به يكى از اين حجرات به مفهوم آتش زدن به همه آنها و سوزاندن خانه فاطمه سلام الله علیها سوزاندن مسجد وقبر رسول خدا صلى الله عليه و آله خواهد بود و قابل تصوّر نيست عمر بن خطاب چنين تصميمى بگيرد و خود را در معرض اعتراض و مورد نكوهش مردم قرار بدهد و اين با كياست و سياست او و هر شخص ديگری سازگار نمى‏باشد.[2]

نگاهی به شواهد تاریخی ای که مدعای ما را ثابت می کند[3]
به عنوان تأييد اين موضوع( که امیر المومنین علیه السلام دارای منزل دیگری بوده اند) متن چند سند تاريخى را نقل مى‏نمائیم:

1) ابن شبه قديمترين مدينه‏شناس در اين مورد مى‏گويد:
«واتخذ علي بن ابي‏طالب بالمدينة دارين احدايهما دخلت في مسجد رسول‏اللَّه صلى الله عليه و آله و هي منزل فاطمة بنت رسول‏اللَّه التي تسكن فيها و الأخرى دار علي التي بالبقيع و هي بأيدى ولد على على حوزالصدقة»؛[4] على بن ابى‏طالب براى خود در مدينه دو خانه اختيار كرده بود؛ يكى همان خانه‏اى است كه در داخل مسجد قرار گرفت و آن همان خانه فاطمه دختر رسول خداست كه در آن سكونت مى‏فرمود و ديگرى خانه‏اى است كه در كنار بقيع واقع شده بود و اين خانه جزو موقوفات آن حضرت و در دست فرزندان او بود.

2) ابن نجار (متوفاى 643 ه. ق.) از سعيد بن جبير نقل مى‏كند كه:
«رأيت قبر الحسن بن علي بن ابي‏طالب فى فم الزقاق الّذى بين دار نبية(بن وهب) و بين دار علي بن ابي‏طالب»؛[5] قبر حسن بن على را در اول كوچه‏اى كه در ميان خانه نبيه و خانه على بن ابى‏طالب قرار دارد، مشاهده نمودم.[6]

3) در مورد تخريب بيت فاطمه عليها السلام آمده است كه حسن بن حسن و همسرش فاطمه بنت الحسين چون مجبور به ترك حجره فاطمه شدند، اين حجره را ترك نموده و به خانه على بن ابى‏طالب منتقل شدند. (فخرجوا منه حتّى أتو دار علي نهاراً)[7]

4) سهيلى متوفاى 581 ه در مورد عبيد اللَّه بن عدى[8] مى‏گويد: «وله دار بالمدينة عند دار علي بن أبي‏طالب»؛[9] او در مدينه خانه‏اى داشت كه در جوار خانه على بن ابى‏طالب قرار گرفته بود.

و مى‏دانيم منظور هم جوار بودن با خانه‏اى كه در كنار مسجد به اميرمؤمنان عليه السلام تعلّق داشت نمى‏باشد؛ زيرا همسايگان اين خانه فقط رسول خدا صلى الله عليه و آله و همسران آن حضرت بود.

5) سمهودى آنجا كه نظرات مدينه‏شناسان را درباره بيت الاحزان نقل مى‏كند مى‏گويد: «وأظنّه في موضع دار علي بن أبي‏طالب الذي اتّخذه بالبقيع»؛[10] به گمان من بيت الاحزان در محلّ همان خانه متعلّق به علي بن أبي‏طالب واقع است كه در كنار بقيع ساخته بود.

گفتنى است كه ما گرچه، نظريه سمهودى را درباره محلّ بيت الاحزان صحيح نمى‏دانيم بلكه معتقدیم که بيت الاحزان از اول بناى مستقلی بوده نه بيت متعلق به امير مؤمنان عليه السلام. ولى به هر حال از مجموع اين نظرات و از اين متون تاريخى و مشابه آنها معلوم مى‏شود كه امير مؤمنان عليه السلام در مدينه غير از خانه‏اى كه در كنار مسجد قرار داشت داراى خانه ديگر هم بوده كه در نزديكى بقيع و در كنار منازل مهاجرين و به اصطلاح در محله مهاجر نشين مدينه قرار گرفته بود كه مانند چاه‏ها و باغات جزو موقوفات آن حضرت گرديد.[11]

حوادثى كه در اين خانه واقع شدبه عقيده نگارنده[12]، حوادث مهم تاريخى ای كه بلافاصله پس از رحلت جانگداز رسول خدا صلى الله عليه و آله يكى پس از ديگرى به وقوع پيوسته است همه آنها در اين منزل بوده نه در بيتى كه در كنار مسجد بود.
اجتماع عدّه‏اى از مهاجرين و انصار[13] در مخالفت با بيعت ابوبكر، هجوم به خانه اميرمؤمنان[14] و سوق دادن آن حضرت و همچنين حركت حضرت زهرا عليها السلام به سوى مسجد، دوران نقاهت آن حضرت، ملاقات‏ها و حوادثى كه در اين دوران اتفاق افتاده و همچنين مراسم تجهيز و تشييع آن بانوى مخدّره مربوط به اين منزل بوده و در اين خانه واقع شده است كه علاوه بر اعتبار عقلى، شواهد و قرائن تاريخى و چگونگى وقوع اين حوادث اين نظريه را تأييد مى‏كند. و براى اهميت اين موضوع به نقل بعضى از اين شواهد تاريخى مى‏پردازيم.

[1]. فضل بن روزبهان از بزرگان علماى شافعيه در عصر خود حكيم عارف، محدّث شاعر و اديب داراى تأليفات متعدّد مشهورترين آنها ردّ بر نهج الحقّ علّامه حلّى است به نام ابطال نهج الباطل كه در سال 909 آن را تأليف نموده و مرحوم قاضى نور اللَّه ششترى شهيد در سال 1019 احقاق الحقّ را در پاسخ آن نگاشته و در قرن اخير مرحوم آية اللَّه شيخ محمّد حسن مظفّر پاسخ ديگرى بر آن نگاشته به نام دلائل الصدق و در سه جلد چاپ شده است.

[2]. دلائل الصدق، ج 3، ص 46.

[3]. ما این متن را از کتاب تاریخ حرم ائمه بقیع، تالیف مرحوم حجة الاسلام و المسلمین« محمد صادق نجمی» با تغییراتی و همچنین با تخریج آدرسها آوردیم.

[4]. به نقل سمهودى در وفاءالوفا، ج 2، ص59. على رغم دقّت نظر و صداقت و امانت در نقل سمهودى، كه زبانزد مورّخان است، اين‏مطلب راكه وى از ابن شبه نقل نموده است در نسخه چهار جلدى- كه از تاريخ ابن شبه در اختيار ماست- با بررسى مكرر به دست نيامد و دليل آن همان است كه مصحح اين كتاب در صفحات اول آن تذكر داده است كه نسخه موجود در اختيار وى از نظر خط غيرخوانا و در مطالب و صفحاتش سقط فراوان وجود داشته است.

[5]. اخبار المدينه، ج 1، ص 54.

[6].صدرا:«در جستجوی متون به متن تاریخ مدینه ابن نجار دست نیافتم و در برخی کتب تاریخی دیگر به جای دار علی، دار عقیل آمده است».ذخایر العقبی، ص141.

[7]. وفاء الوفا، ج 2، ص90،دارالکتب العلمیة.

[8]. او خواهر زاده عثمان بن عفان است. در اواخر دوران حيات رسول خدا صلى الله عليه و آله متولّد و در سال 90 ه وفات‏نموده است.

[9]. الروض الأنف، ج 3، ص 162؛ تاریخ مدینة دمشق، ابن عساکر، ج38،ص49.

[10]. وفاء الوفا، ج 3، ص 103، دارالکتب العلمیة.

[11]. از جملات اين وقف‏نامه است:« وإنّه يقوم على ذلك حسن بن علي ... وإن حدث بحسن حدث وحسين حيّ فإنّه إلى حسين بن علي وإنّ حسين بن علي يفعل مثل الذي أمرت به حسناً ...».

[14]. حادثه هجوم به خانه فاطمه زهرا و دستور احراق باب آن حضرت در كتب تاريخى اهل سنّت از جمله‏در منابع زير آمده است:تاريخ طبرى، حوادث سال 11 هجرى؛ الإمامة والسياسه، ج 1، ص 11؛ عقد الفريد، چاپ مصر، ج 3، ص 64؛ تاريخ يعقوبى، ج 2، ص 126؛ شرح نهج البلاغه، ابن ابى الحديد، ج 2، ص 45 و 46 و 56 و 57.

شاهد و قرينه اول:

متن تعبيرات عده‏اى از مورخان درباره اجتماع گروهى از مخالفين جريان سقيفه در منزل اميرمؤمنان مى‏باشد از جمله طبرى مى‏گويد: «أتى عمر بن الخطاب منزل عليّ وفيه طلحه والزّبير ورجال من المهاجرين».[1]

ابن قتيبه مى‏گويد: «ان أبابكر تفقّد قوماً تخلفوا عن بيعة أبي‏بكر عند علي كرم اللَّه وجهه».[2]

يعقوبى مى‏گويد: «وبلغ أبابكر وعمر ان جملةً من المهاجرين والأنصار قد اجتمعوا مع علي بن ابي‏طالب في منزل فاطمة بنت رسول اللَّه».[3]

ابن ابى الحديد مى‏گويد: «ان قيس بن شمّاس ... كان مع الجماعة الذين دخلوا بيت فاطمة ... وكان في البيت ناسٌ كثير».[4]
علامه حلّى مى‏گويد «طلب عمر احراق بيت اميرالمؤمنين وفيه اميرالمؤمنين وفاطمه وابناهما وجماعة من بنى هاشم».[5]

اين تعبيرات مختلف و اجتماع قوم، ناس كثير، جماعة و جملةٌ من المهاجرين و الانصار دليل بر اين است كه آنان در فضايى
بزرگتر از فضاى حجره فاطمه عليها السلام اجتماع كرده بودند فضائى كه حضرت زهرا و فضه و حسنين نيز در آنجا حضور داشتند.

قرينه دوّم:
تعبيراتى است كه در سوق دادن اميرمؤمنان به سوى مسجد بكار رفته است از جمله: «واجتمع النّاس ينظرون اليه وامتلأت شوارع المدينة بالرجال»؛[6]به هنگام‏ جلب اميرمؤمنان به سوى مسجد كوچه‏هاى مدينه مملوّ از مردم بود كه به آن صحنه تماشا مى‏كردند.

قرينه سوّم:
در تعبيراتى در مورد حركت حضرت زهرا علیها السلام به سوى مسجد چنين آمده است «لمّا بَلَغ فاطمة إجماع أبي‏بكر على منعها فدك لاثت خمارها على رأسها واشتملت بجلبابها و أقبلت في لُمَةٍ من حفدتها ونساء قومها ...»؛[7]

و در تعبير ديگر آمده است: «واجتمع معها نساء كثير من الهاشمیات و غيرهنّ»؛[8]

و باز در تعبير ديگر آمده است «ولم تبق من بنى هاشم أمرئة الا خرجت معها»؛[9]

اين حركت و حضور- لمّة- تعدادى از بانوان به همراه حضرت زهرا كه در واقع يك حركت سياسى و راه‏پيمائى آرام بر ضد شرائط موجود بود بدون وجود فاصله از منزل آن بانو تا مسجد متصور نيست و ترسيم اين حركت دسته‏جمعى در فاصله چند قدمى در ميان حجره آن حضرت و مسجد بعيد به نظر مى‏رسد.

قرينه چهارم:
چگونگى اطلاع يافتن امير المؤمنین عليه السلام:
در يك روايت مفصّل كه دوران عارضه و وفات و تجهيز حضرت زهرا علیها السلام نقل شده است چنين آمده است پس از آنكه آن مخدّره از دنيا رفت حسنين وارد منزل شدند و چون از ارتحال مادرشان مطلع گرديدند اسماء عرض كرد اى نور ديدگان رسول خدا صلی الله علیه و آله هرچه سريعتر خبر فوت مادرتان را در مسجد به اطلاع پدرتان برسانيد.
آن دوبزرگوار حركت كردند و چون به نزديكى مسجد رسيدند و صدايشان به گريه بلند شد صحابه از مسجد بيرون آمدند و علت گريه آن دو را جويا شدند آنان پاسخ دادند مگر نمى‏دانيد كه مادر ما از دنيا رفته است در اينجا بود كه اميرالمومنین علیه السلام بى‏اختيار به روى زمين افتاد ... «فقالا لا أو ليس قد ماتت أمنّا فاطمة قال: فوقع علىٌّ على وجهه ...».[10]

اگر وفات آن مخدّره در بيت و حجره اولى و در كنار مسجد اتفاق مي افتاد نيازى به حركت حسنين و طى فاصله نبود بلكه اميرمؤمنان با كوچكترين گريه در ميان حجره از وقوع حادثه مطلع مى‏گرديد.

قرينۀ پنجم :
مراسم تشييع پيكر حضرت زهرا عليها السلام‏
در اين مراسم دو موضوع قابل توجه است يكى اظهار نگرانى آن حضرت از وضع تابوت‏هاى مكشوف و متعارف آن روز و در نهايت آماده‏سازى تابوتى داراى پوشش همانند هودج[11] و استفاده نمودن از آن و تشييع و انتقال پيكر آن حضرت از محلى به محل ديگر و موضوع دوّم دفن شدن آن حضرت در حجره خويش که مضمون روايات شش تن از ائمه علیهم السلام و گفتار علما و دانشمندان شيعه و دلائل ديگر قويّاً مؤيد آن است كه پيكر مطهر دختر رسول خدا صلی الله علیه و آله در جوار قبر آن حضرت دفن شده است.

با در نظر گرفتن اين دو جهت طبعاً اين سؤال پيش مى‏آيد كه اگر آن حضرت در حجره خويش و در كنار مسجد از دنيا رفته است و در همان حجره هم دفن شده است آماده‏سازى تابوت براى چه بوده و تشييع پيكر آن بانو چگونه انجام گرفته است و اين قرينه و شاهد ديگرى است بر اينكه ارتحال آن بزرگوار مانند حوادث ديگر در خانۀ دورتری از خانه اولى واقع شده است.

موفق باشید.

[1].تاریخ الطبری، ج2،ص443،موسسة الاعلمی.

[3]. تاريخ يعقوبى،ج2،ص126،دار صاد.

[4]. شرح نهج البلاغه ،ج6،ص48،دار احیاء الکتب العربیة.

[5]. نهج الحق 271.

[6]. شرح نهج البلاغة، ج6،ص49 .

[7]. شرح نهج البلاغه 16، 211.و..

[8]. شرح نهج البلاغه 6،ص 49.

[9]. مأساة الزهرا،ج 2،177.

[10]. كشف الغمّه،ج، 2،ص 123 ؛بحار الانوار ،ج43،ص187.

سؤال:
با توجه به اینکه خانه حضرت زهرا(س) متصل به مسجد نبوی(ص) بوده، چگونه متصور است که خلیفه ی دوم دستور به آتش زدن آن داده باشد؟

توضیح: فضل ابن روزبهان[1] در بعید بودن چنین اتفاقی می نویسد: چگونه مى‏ توان گفت كه عمر بن خطاب چنين تصميمى را اتخاذ نموده و دستور به احراق بيت دختر رسول خدا(صلی الله علیه و آله) را داده؛ در حالی كه از طرفى اين بيت متصل به مسجد و قبر رسول خدا(صلى الله عليه و آله) و حجرات همسران آن حضرت بوده و از طرفی ديگر سقف آنها را شاخه‏ هاى خشك و قابل اشتعال و احتراق تشكيل مى‏ داده و آتش زدن به يكى از اين حجرات به مفهوم آتش زدن به همه ی آنها و سوزاندن خانه ی فاطمه(سلام الله علیها) سوزاندن مسجد و قبر رسول خدا(صلى الله عليه و آله) خواهد بود و قابل تصوّر نيست عمر بن خطاب چنين تصميمى بگيرد و خود را در معرض اعتراض و مورد نكوهش مردم قرار بدهد و اين با كياست و سياست او و هر شخص ديگری سازگار نمى‏ باشد.[2]

جواب:
براساس شواهد تاريخى، امام علی(علیه السلام) علاوه بر منزلی که متصل به مسجد نبوی(صلی الله علیه و آله) بوده، خانه ی دیگری داشته که حوادث بعد از رحلت پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) در این خانه اتفاق افتاده است. این خانه در انتهای کوچه ای که به بقیع منتهی می شده قرار داشته و عدم توجه به این امر باعث شده است که برخی با ملاحظه نکاتی حمله به خانه ی آنحضرت را زیر سؤال ببرند. برخی از اسناد تاریخی که این مدعا را ثابت می نماید عبارت است از:[3]

1) ابن شبه قديمی ترين مدينه‏ شناس در اين مورد مى‏ گويد:
«واتخذ علي بن ابي‏طالب بالمدينة دارين احداهما دخلت في مسجد رسول‏ اللَّه(صلى الله عليه و آله وسلّم)، و هي منزل فاطمة بنت رسول‏ اللَّه(صلی الله علیه وآله وسلّم) التي کان یسکن... و الأخرى دار عليّ التي بالبقيع، و هي بأيدى ولد علىّ على حوز الصدقة»؛[4] على بن ابى‏ طالب(علیه السلام) براى خود در مدينه دو خانه اختيار كرده بود؛ يكى همان خانه ‏اى است كه در داخل مسجد قرار گرفت و آن همان خانه فاطمه دختر رسول خداست كه در آن سكونت مى‏ فرمود و ديگرى خانه ‏اى است كه در كنار بقيع واقع شده بود و اين خانه جزو موقوفات آن حضرت و در دست فرزندان او بود.

2) ابن نجار (متوفی: 643 هـ) از سعيد بن جبير نقل مى‏ كند:
«رأيت قبر الحسن بن علي بن ابي‏طالب فى فم الزقاق الّذى بين دار نبية(بن وهب) و بين دار علي بن ابي‏طالب»؛[5] قبر حسن بن على را در اول كوچه‏ اى كه در ميان خانه نبية بن وهب و خانه على بن ابى‏طالب قرار دارد، مشاهده نمودم.[6]

3) در مورد تخريب بيت فاطمه(عليها السلام) آمده است كه حسن بن حسن و همسرش فاطمه بنت الحسين چون مجبور به ترك حجره ی فاطمه شدند، اين حجره را ترك نموده و به خانه على بن ابى‏ طالب منتقل شدند: «فخرجوا منه حتّى أتو دار علي نهاراً»[7]

4) سهيلى(متوفی:581هـ) در مورد عبيد اللَّه بن عدى[8] مى‏ گويد: «وله دار بالمدينة عند دار علي بن أبي‏طالب»؛[9]او در مدينه خانه‏ اى داشت كه در جوار خانه على بن ابى‏طالب قرار گرفته بود.

و مى دانيم منظور هم جوار بودن با خانه ‏اى كه در كنار مسجد به اميرمؤمنان(عليه السلام) تعلّق داشت نمى‏ باشد؛ زيرا همسايگان اين خانه فقط رسول خدا(صلى الله عليه و آله) و همسران آن حضرت بود.

5) سمهودى آنجا كه نظرات مدينه‏ شناسان را درباره بيت الاحزان نقل مى‏ كند مى‏ گويد: «وأظنّه في موضع دار علي بن أبي‏طالب الذي اتّخذه بالبقيع»؛[10]به گمان من بيت الاحزان در محلّ همان خانه متعلّق به علي بن أبي‏طالب واقع است كه در كنار بقيع ساخته بود.

گفتنى است كه ما گرچه، نظريه سمهودى را درباره ی محلّ بيت الاحزان صحيح نمى‏ دانيم بلكه معتقدیم که بيت الاحزان از اول بناى مستقلی بوده نه بيت متعلق به امير مؤمنان(عليه السلام)؛ ولى به هر حال از مجموع اين نظرات و از اين متون تاريخى و مشابه آنها معلوم مى ‏شود كه امير مؤمنان(عليه السلام) در مدينه غير از خانه ‏اى كه در كنار مسجد قرار داشت داراى خانه ديگر هم بوده كه در نزديكى بقيع و در كنار منازل مهاجرين و به اصطلاح در محله مهاجر نشين مدينه قرار گرفته بود كه مانند چاه‏ها و باغات جزو موقوفات آن حضرت گرديد.[11]

حوادثى كه در اين خانه واقع شدبه عقيده نگارنده[12]، حوادث مهم تاريخى ای كه بلافاصله پس از رحلت جانگداز رسول خدا(صلى الله عليه و آله) يكى پس از ديگرى به وقوع پيوسته است همه آنها در اين منزل بوده نه در بيتى كه در كنار مسجد بود.
اجتماع عدّه ‏اى از مهاجرين و انصار[13] در مخالفت با بيعت ابوبكر، هجوم به خانه اميرمؤمنان[14] و سوق دادن آن حضرت و همچنين حركت حضرت زهرا (عليها السلام) به سوى مسجد، دوران نقاهت آن حضرت، ملاقات‏ها و حوادثى كه در اين دوران اتفاق افتاده و همچنين مراسم تجهيز و تشييع آن بانوى مخدّره(زن باحجاب و پرده نشین و پاکدامن و باشرم و حیا) مربوط به اين منزل بوده و در اين خانه واقع شده است كه علاوه بر اعتبار عقلى، شواهد و قرائن تاريخى و چگونگى وقوع اين حوادث اين نظريه را تأييد مى‏كند. و براى اهميت اين موضوع به نقل بعضى از اين شواهد تاريخى مى‏پردازيم.

پی نوشت:


[1]. فضل بن روزبهان از بزرگان علماى شافعيه در عصر خود حكيم عارف، محدّث شاعر و اديب داراى تأليفات متعدّد مشهورترين آنها ردّ بر نهج الحقّ علّامه حلّى است به نام ابطال نهج الباطل كه در سال 909 آن را تأليف نموده و مرحوم قاضى نور اللَّه ششترى شهيد در سال 1019 احقاق الحقّ را در پاسخ آن نگاشته و در قرن اخير مرحوم آية اللَّه شيخ محمّد حسن مظفّر پاسخ ديگرى بر آن نگاشته به نام دلائل الصدق و در سه جلد چاپ شده است.

[2]. ر.ک: دلائل الصدق، الشیخ محمد الحسن المظفر، ج 3، ص 80، دارالمعلّم، القاهرة: «ان بیت فاطمه کان متصلا ببیوت ازواج النبی، و متصلا بالمسجد و قبر النبی، و هل کان عمر یحرق بیوت النبی و المسجد و القبر المکرم؟! نعود بالله من هذا الاعتقاد الفاسد، لان بیوتهم کانت متصله معموله من الطین و السعف الیابس، فاذا اخذ الحریق فی بیت، کان یحترق جمیع البیوت و المسجد و القبر المکرم. اکان عمر یقدم علی احراق جمیع هذا و لا یخاف لومه لائم و لا اعتراض معترض؟ من تامل هذا علم انه من المفتریات الواضحه».

[3]. ر.ک: تاریخ حرم ائمه بقیع، محمد صادق نجمی، با تغییرات.

[4]. ر.ک: وفاءالوفا بأخبار دارالمصطفی، السمهودی، ج 2، ص470، دارالکتب العلمیة، بیروت. (على رغم دقّت نظر و صداقت و امانت در نقل سمهودى، كه زبانزد مورّخان است، اين‏ مطلب راكه وى از ابن شبّه ی نمیری نقل نموده است در نسخه چهار جلدى- كه از تاريخ ابن شبه در اختيار ماست- با بررسى مكرر به دست نيامد و دليل آن همان است كه مصحّح اين كتاب در صفحات اول آن تذكر داده است كه نسخه موجود در اختيار وى از نظر خط غيرخوانا و در مطالب و صفحاتش سقط فراوان وجود داشته است).

[5]. اخبار المدينه، ابن نجار، ج 1، ص 54.

[6]. صدرا: در جستجوی متون به متن تاریخ مدینه ابن نجار دست نیافتم و در برخی کتب تاریخی دیگر به جای دار علی، دار عقیل آمده است. (ذخایر العقبی، ص141).

[7]. وفاء الوفا، السمهودی، ج 2، ص90، دارالکتب العلمیة.

[8]. او خواهر زاده عثمان بن عفان است. در اواخر دوران حيات رسول خدا(صلى الله عليه و آله) متولّد و در سال 90 هجری وفات‏ نموده است.

[9]. الروض الأنف، السهیلی، ج 3، ص 162؛ تاریخ مدینة دمشق، ابن عساکر، ج38،ص49.

[10]. وفاء الوفا، السمهودی، ج 3، ص 103، دارالکتب العلمیة.

[11]. از جملات اين وقف‏نامه است: « وإنّه يقوم على ذلك حسن بن علي ... وإن حدث بحسن حدث وحسين حيّ فإنّه إلى حسين بن علي وإنّ حسين بن علي يفعل مثل الذي أمرت به حسناً ...».

سؤال:
آیا در متون تاریخی قرینه ای وجود داشته که بیانگر وقوع اتفاقات بعد از رحلت پیامبر اکرم(ص) در منزل امام علی (ع) بوده باشد؟

جواب:
در نقل های تاریخی شواهد و قرائنی یافت می گردد که بیانگر چنین امری است که ما به چند مورد اشاره می نمائیم:

شاهد و قرينه ی اول: متن تعبيرات عده ‏اى از مورخان درباره ی اجتماع گروهى از مخالفين جريان سقيفه در منزل امام علی(علیه السلام).

طبرى در رابطه با چنین اجتماعی می نویسد: «أتى عمر بن الخطاب منزل عليّ وفيه طلحه والزّبير ورجال من المهاجرين».[1] «عمر بن خطّاب به خانه ی على آمد، طلحه و زبير و گروهى از مهاجرين، در خانه ی على جمع شده بودند...».

يعقوبى نیز می نویسد: «وبلغ أبابكر وعمر ان جملةً من المهاجرين والأنصار قد اجتمعوا مع علي بن ابي‏طالب في منزل فاطمة بنت رسول اللَّه».[3]
«به ابوبکر و عمر خبر رسید که گروهی از مهاجرین و انصار به همراه علی ابن ابی طالب(علیه السلام) در منزل فاطمه(علیها السلام)اجتماع نموده اند».

همچنین ابن ابى الحديد در این رابطه می نویسد: «ان قيس بن شمّاس ... كان مع الجماعة الذين دخلوا بيت فاطمة ... وكان في البيت ناسٌ كثير»؛[4] «همانا قیس بن شماس به همراه جماعتی بود که داخل منزل فاطمه(علیها السلام) شده بودند و در این منزل گروه زیادی از مردم اجتماع نموده بودند».

و علامه حلّى نیز بیان می نمایند: «طلب هو و عمر احراق بيت اميرالمؤمنين وفيه اميرالمؤمنين وفاطمه وابناهما وجماعة من بنى هاشم».[5] «ابوبکر و عمر بدنبال آتش زدن منزل امیرالمومنین(علیه السلام) بودند و این در حالی بود که در این منزل آنحضرت و فاطمه و فرزندانش(علیهم السلام) و جماعتی از بنی هاشم حضور داشتند».

اين تعبيرات مختلف که بیانگر تجمع و اجتماع افراد زیادی (قوم، ناس كثير، جماعة و جملةٌ من المهاجرين و الانصار) بوده دليل بر آن است كه چنین اجتماعی در فضايى بزرگتر از فضاى حجره ی فاطمه(عليها السلام) اتفاق افتاده که در میان این جمع، حضرت زهرا و حسنين(علیهم السلام) نیز حضور داشته اند.

قرينه ی دوّم:
تعبيراتى است كه در سوق دادن امام علی(علیه السلام) به سوى مسجد بكار رفته است از جمله: «واجتمع النّاس ينظرون اليه وامتلأت شوارع المدينة بالرجال»؛[6]مردم اجتماع نموده و به آنحضرت نگاه می کردند، در حالی که خیابان های مدینه مملو از جمعیت بود.

قرينه ی سوّم:
در تعبيراتى که بیانگر حركت حضرت زهرا(علیها السلام) به سوى مسجد بوده آمده است: «لمّا بَلَغ فاطمة إجماع أبي‏ بكر على منعها فدك لاثت خمارها على رأسها واشتملت بجلبابها و أقبلت في لُمَةٍ من حفدتها ونساء قومها ...»؛[7]«فاطمه كه دريافت ابوبكر بر آن است تا او را از «فدك» محروم سازد، مقنعه پوشيد و چادر برداشت و در محاصره ی نزديكان و زنان قوم خود به سوى ابوبكر رفت».

و در تعبير ديگر آمده است: «واجتمع معها نساء كثير من الهاشمیات و غيرهنّ»؛[8]«جماعت بسيارى از زنان هاشميه و غير هاشميه با فاطمه(علیه السلام) اجتماع نمودند».

و باز در تعبير ديگر آمده است «ولم تبق من بنى هاشم أمرئة الا خرجت معها»؛[9] «و از زنان بنی هاشم کسی باقی نماند مگر آنکه با فاطمه (علیها السلام) از منزل آنحضرت خارج شدند».

اين حركت حضرت زهرا(سلام الله علیها) با حضور تعداد زیادی از بانوان، در واقع بیانگر يك حركت سياسى و راه‏پيمائى آرام بر ضد شرائط موجود بود. که وقوع چنین امری آنهم در چند قدمی مسجد امری بعید می باشد.

قرينه ی چهارم:
چگونگى اطلاع يافتن امير المؤمنین(عليه السلام):
در روایتی آمده است پس از وفات حضرت زهرا(سلام الله علیها) حسنين(علیهما السلام) وارد منزل شدند و چون از ارتحال مادرشان مطلع گرديدند اسماء به آنان عرض نمود: اى نور ديدگان رسول خدا(صلی الله علیه و آله) هرچه سريعتر خبر وفات مادرتان را در مسجد به اطلاع پدرتان برسانيد.
آن دوبزرگوار حركت كردند و چون به نزديكى مسجد رسيدند و صدايشان به گريه بلند شد صحابه از مسجد بيرون آمدند و علت گريه آن دو را جويا شدند. آنان پاسخ دادند مگر نمى ‏دانيد كه مادرمان از دنيا رفته است. در اينجا بود كه اميرالمومنین(علیه السلام) بى‏ اختيار به روى زمين افتاد ... «...فقالا لا، أو ليس قد ماتت أمنّا فاطمة قال: فوقع علىٌّ على وجهه ...».[10]

اگر وفات آن مخدّره در بيت و حجره اولى و در كنار مسجد اتفاق مي افتاد نيازى به حركت حسنين(علیهما السلام) و طى فاصله نبود بلكه امام علی(علیه السلام) از ميان حجره از وقوع چنین حادثه ای مطلع مى‏ گرديد.

قرينه ی پنجم :
مراسم تشييع پيكر حضرت زهرا(عليها السلام‏)
در اين مراسم دو موضوع قابل توجه است يكى اظهار نگرانى آن حضرت از وضع تابوت‏ هاى مكشوف و متعارف آن روز و در نهايت آماده‏ سازى تابوتى داراى پوشش همانند هودج[11] و استفاده نمودن از آن و تشييع و انتقال پيكر آن حضرت از محلى به محل ديگر و موضوع دیگر دفن شدن آن حضرت در حجره خويش که مضمون روايات شش تن از ائمه(علیهم السلام) و گفتار علما و دانشمندان شيعه است که این دلایل مؤيد آن است كه پيكر مطهر دختر رسول خدا(صلی الله علیه و آله) در جوار قبر آن حضرت دفن شده است.

با در نظر گرفتن اين دو جهت طبعاً اين سؤال پيش مى‏ آيد كه اگر آن حضرت در حجره ی خويش و در كنار مسجد از دنيا رفته است و در همان حجره نیز دفن شده اند، آماده‏ سازى تابوت براى چه بوده و تشييع پيكر آن بانو چه موضوعیتی داشته است و اين قرينه و شاهد ديگرى است بر اينكه ارتحال آن بزرگوار مانند حوادث ديگر در خانه ی دورتری از خانه اولى واقع شده است.

پی نوشت:

[1].تاریخ الطبری، الطبری،ج2، ص443، موسسة الاعلمی.