جمع بندی منظور از «خشم بزرگوار» چیست؟

جمع بندی پرسش: امام على (عليه السلام) در بیانی می فرمایند: بترسيد از خشم بزرگوار، آن گاه كه گرسنه شود و از فرومايه، آن گاه كه سير گردد.با توجه به این که خشم در سایر روایات مذموم شمرده شده، اما در این روایت اینگونه نیست، منظوراز «خشم بزرگوار» در این سخن چیست؟ پاسخ: در فرهنگ اسلامی خشم و غضب، به دو دسته خشم مقدس و خشم شیطانی تقسیم می شود؛ خشم مقدس در کنترل عقل و شرع قرار دارد، در حالی که خشم شيطانى، در كنترل هوا و هوس قرار دارد. از سوی دیگر، خشم مقدس توأم با برنامه و هدفی مقدس است، در حالى كه خشم شيطانى برنامه و هدف مقدسى ندارد. در واقع اسلام، هرگز اصل خشم را تخطئه نمی کند، بلکه خشم‌های مقدس را می ستاید. امام باقر (علیه السلام) در مورد ویژگی های شیعیان امیرالمومنین (علیه السلام) می فرماید: «إِذَا غَضِبُوا لَمْ‏ يَظْلِمُوا (1) آنان چنان اند که در هنگام خشم و غضب دست به ستم [و گناه و حرکات جاهلانه] نمی آلایند.» آن گرامی در فرمایش فوق نمی فرمایند که شیعیان امیرالمومنین (علیه السلام) خشمگین نمی شوند؛ چرا که خشمگین شدن اگر متعادل و در راه حق باشد، نه تنها ناپسند نیست؛ بلکه پسندیده و مورد رضای حق هم خواهد بود. در حدیث مورد سوال هم، حضرت امیر (صلوات الله علیه) می فرمایند: «احْذَرُوا صَوْلَهَ الْكَرِيمِ إِذَا جَاعَ (2) حذر كنيد از حمله، هجوم و قیامِ شخصِ بخشنده، شريف النّفس و منیعُ الطّبع (بلند همّت)، وقتى كه گرسنه شود.» زیرا وقتی تهیۀ حاجت و معیشت برفرد بخشنده، شريف النّفس و منیعُ الطّبع دشوار گردد، غیرت، حمیّت و خشم وی بر انگیخته شده و با قبول ریسک و خطر، قیام می کند تا از گردنكشان زورمند، حق و حقوق خود و دیگران را بگیرد. بنابراین خشم مقدس، امری ممدوح می باشد و از همین باب، می توان عمل به فروع دین، مانند جهاد و نهی‌ از منکر اشاره نمود. پی نوشت: 1.ابن شعبه حرانى، حسن بن على‏،تحف العقول‏، جامعه مدرسين‏،قم، 1404 / 1363 ق‏،ص300. 2.ليثى واسطى، على بن محمد، عيون الحكم و المواعظ (لليثي)،دارالحدیث،قم،1376ش،ص103.