سوالی در رابطه با آیه سوم سوره مائده

همچنان که دوستان عزیز بیان نمودند جملۀ«الیوم اکملت....» جمله ای معترضه است که ربطی به ما قبل ندارد.
آیت الله حسینی تهرانی «رحمه الله»در این رابطه می فرمایند:
«با ملاحظه و دقت در صدر و ذيل آيه يعني:«حرمت عليکم الميتة، و فمن اضطر في مخمصة»به دست مي‏آيد که: اين سخن، گفتار تمام و کاملي است که در افاده‏ي مراد و معناي خود به هيچ وجه متوقف بر جمله‏ي«اليوم يئس الذين کفروا من دينکم تا و رضيت لکم الاسالم دينا» نيست. و در افاده‏ي معني همانند آياتي است که در سوره‏ي بقره، و انعام، و نحل وارد شده، و محرمات طعام را چه از نظر جمله‏ي مستثني منه و چه از نظر جمله‏ي استثنائيه بيان کرده است.
در سوره‏ي بقره، آيه اين طور است:«انما حرم عليکم الميتة والدم و لحم الخنزير و ما اهل به لغير الله» و استثناء آن اين طور است: «فمن اضطر غير باغ و لا عاد فلا اثم عليه ان الله غفور رحيم».[1]«خداوند، تنها (گوشت) مردار، خون، گوشت خوك و آنچه را نام غيرِ خدا به هنگام ذبح بر آن گفته شود، حرام كرده است. (ولى) آن كس كه مجبور شود، در صورتى كه ستمگر و متجاوز نباشد، گناهى بر او نيست (و مى‏تواند براى حفظ جان خود، در موقع ضرورت، از آن بخورد) خداوند بخشنده و مهربان است».
در سوره‏ي انعام، آيه اين طور است:«قُلْ لا أَجِدُ فِي ما أُوحِيَ إِلَيَّ مُحَرَّماً عَلى‏ طاعِمٍ يَطْعَمُهُ إِلاَّ أَنْ يَكُونَ مَيْتَةً أَوْ دَماً مَسْفُوحاً أَوْ لَحْمَ خِنزِيرٍ فَإِنَّهُ رِجْسٌ أَوْ فِسْقاً أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّهِ بِهِ، و استثناء آن اين طور است: فمن اضطر غير باغ و لا عاد فان ربک غفور رحيم.[2] «بگو:در آنچه بر من وحى شده، هيچ غذاى حرامى نمى‏يابم بجز اينكه مردار باشد، يا خونى كه (از بدن حيوان) بيرون ريخته، يا گوشت خوك- كه اينها همه پليدند- يا حيوانى كه به گناه، هنگام سر بريدن، نام غير خدا [نام بتها] بر آن برده شده است.» اما كسى كه مضطر (به خوردن اين محرمات) شود، بى آنكه خواهان لذت باشد و يا زياده روى كند (گناهى بر او نيست) زيرا پروردگارت، آمرزنده مهربان است».
در سوره‏ي نحل آيه اين طور است: انما حرم عليکم الميتة و الدم و لحم الخنزير و ما اهل لغير الله به. و استثناء آن اين طور است: فمن اضطر غير باع و لا عاد فان الله غفور رحيم.[3]
«اين است و غير از اين نيست که خداوند حرام کرد بر شما مردار، و خون، گوشت خوک، و آن حيواني را که به نام غير خدا کشته باشند. پس کسي که در ضرورت افتد و از روي ميل تمايل بدان نخورد و از حد ضرورت تجاوز نکند، پس خداوند آمرزنده و مهربان است».
در جميع اين چهار آيه (سوره‏ي مائده، و سوره‏ي بقره، و سوره‏ي انعام، و سوره‏ي نحل) مي‏بينيم که به يک شکل و به يک سياق خداوند محرمات طعام را بيان فرموده، و باز به يک شکل و به يک سياق موارد جواز خوردن آنها را در صورت اضطرار بيان کرده است.
آنچه سبک را به هم زده و بين محرمات اکل و موارد جواز فاصله انداخته است آيات اليوم يئس الذين کفروا من دينکم تا و رضيت لکم الاسلام دينا مي‏باشد که در سوره‏ي مائده آمده، و بين محرمات أکل را که جمله‏ي مستثني منه را تشکيل مي‏دهند، و بين موارد اضطرار که جمله‏ي مستثني را تشکيل مي‏دهند فاصله انداخته است، با اين که اين دو جمله‏ي محرمات و جواز موارد اضطرار که مستثني و مستثني منه هستند به هيچ وجه در تماميت مفاد خود نيازي بدين جمله‏ي معترضه ندارند.
اين جملات را فاصله آورده‏اند، تا خلط مبحث شود و چنين گمان شود که: مراد از روزي که کفار از دستبرد به دين مسلمين مأيوس شدند و در آن روز بايد مسلمين از ايشان نترسند و از خدا بترسند؛ و آن روزي که دين مسلمين را خداوند کامل نموده، و نعمت را بر آنها تمام کرده است، روزي است که مثلا حکم مترديه و منخنقه و موقوذه و نطيحة (حيوان از بلندي پرتاب شده، و خفه شده، و چوب زده شده، و شاخ زده شده) بيان شده و حرمت اينها روشن شده است، تا آن که آن جملات که داراي مفاد عالي و محتواي راقي است و درباره‏ي ولايت است به طوري که درباره‏ي غير آن نمي‏تواند بوده باشد، از منظر و مورد توجه بيفتد، و مردم از فکرش بيفتند، و به دنبال محتوي و مفادش نروند، و چنين پندارند که آيه‏ي اکمال دين و اتمام نعمت که به واسطه‏ي آن ديگر در اسلام کمبودي نيست و سزاوار است که خداوند به دين اسلام راضي باشد، راجع به مسائل عادي پيش پا افتاده همچون مراوده‏ي با کفار و حليت طعام آنها براي مسلمين و حليت طعام مسلمين براي آنها و امثال ذلک مي‏باشد.
و محصل گفتار ما اين است که: اليوم يئس الذين کفروا کلام معترض و جمله‏ي معترضه‏اي است که در وسط آيه آمده است، و آيه براي تماميت معناي خود هيچ توقفي بر دلالت اين کلام ندارد، چه اين که بگوئيم: آيه در وسط آيه نازل شده و از أول أمر بين دو جمله‏ي محرمات و جواز عند الضرورة فاصله شده است، و چه اين که بگوئيم: رسول اکرم صلي اللّه عليه و آله و سلّم به کاتبان وحي گفته‏اند که اين آيه را در اينجا قرار دهند، با فرض انفصال دو آيه و اختلاف آنها در نزول، با فرض بعيد بودن اين احتمال در نهايت بعد، و چه اين که بگوئيم: در هنگام تأليف قرآن در اينجا گذارده شده است بدون اين که در نزول با يکديگر همراه بوده است.[4]

[1].آيه‏ي 173، از سوره‏ي 2: بقره.

[2].آيه‏ي 145، از سوره‏ي 6: انعام.

[3].آيه‏ي 115، از سوره‏ي 16: نحل.

[4].امام شناسی،حسینی تهرانی،ج8،ص61.