جمع بندی دلیل فساد در گذشته زمین بر طبق آیه 30 سوره بقره

با سلام و عرض ادب مطلبی که شما سوالتان را بر مبنای آن پایه ریزی کردید، یکی از سه احتمالی است که مفسران درباره اینکه فرشتگان از کجا به فساد و خونریزی بشر پی برده بودند، مطرح شده است. در تفسیر نمونه سه علت را که در مفسران در پاسخ به این سوال بیان کرده اند، طرح نموده و به توضیح آن می پردازد.  بدین اجمال که گفته می شود علم اجمالی به این مساله فساد و خونریزی بشر در زمین را، خداوند به آنها داده بود یا از کلمه"فی الارض"(إِنىّ‏ِ جَاعِلٌ فىِ الْأَرْضِ خَلِيفَةً)این را متوجه شدند و یا اینکه از سوء سابقه مخلوقان زمینی دیگری که قبلا در زمین بودند به این مساله استناد کردند. مشروح این نظرات بدین شرح است:

«گاه گفته مى‏ شود خداوند قبلا آينده انسان را بطور اجمال براى آنها بيان فرموده بود، در حالى كه بعضى احتمال داده ‏اند ملائكه خودشان اين مطلب را از كلمه" فِي الْأَرْضِ‏" (در روى زمين) دريافته بودند، زيرا مى ‏دانستند انسان از خاك آفريده مى‏ شود و ماده بخاطر محدوديتى كه دارد طبعا مركز نزاع و تزاحم است، چه اين كه جهان محدود مادى، طبع زياده طلب انسانها را نمى‏ تواند اشباع كند، حتى اگر همه دنيا را به يك فرد بدهند باز ممكن است سير نشود، اين وضع مخصوصا در صورتى كه توام با احساس مسئوليت كافى نباشد سبب فساد و خونريزى مى‏ شود. بعضى ديگر از مفسران معتقدند پيشگويى فرشتگان بخاطر آن بوده كه آدم نخستين مخلوق روى زمين نبود، بلكه پيش از او نيز مخلوقات دگرى بودند كه به نزاع و خونريزى پرداختند پرونده سوء پيشينه آنها سبب بدگمانى فرشتگان نسبت به نسل آدم شد!»(1) بنابراین سه تحلیل وجود دارد و لزوما این تحلیل مطرح نیست که قبلا موجوداتی در روی زمین زندگی میکرده اند که فاسد و خونریز بوده اند، مضاف بر اینکه حتی اگر آن تحلیل وجود موجودات فاسد و خونریز در روی زمین هم صحیح باشد باز تحلیل دوم از سه تحلیل فوق، پاسخی گویا و در خور در این باب است. پاسخی که مرحوم علامه طباطبایی (ره) نیز به بیان آن پرداخته اند.   1. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ دهم، ج1، ص 173و 4

 المیزان نیز تحلیل ملائکه از بعد فساد و خونریزی بشر را در زمین اینگونه توضیح و شرح نموده است: «چنين فهميده‏ اند كه اين عمل باعث وقوع فساد و خونريزى در زمين ميشود، چون ميدانسته‏ اند كه موجود زمينى بخاطر اينكه مادى است، بايد مركب از قوايى غضبى و شهوى باشد، و چون زمين دار تزاحم و محدود الجهات است، و مزاحمات در آن بسيار ميشود، مركباتش در معرض انحلال، و انتظامهايش و اصلاحاتش در مظنه فساد و بطلان واقع ميشود، لا جرم زندگى در آن جز بصورت زندگى نوعى و اجتماعى فراهم نميشود، و بقاء در آن بحد كمال نمى‏رسد، جز با زندگى دسته جمعى، و معلوم است كه اين نحوه زندگى بالآخره بفساد و خونريزى منجر ميشود.»(2)   2. محمد حسین طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، ترجمه محمد باقر موسوی، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، قم، 1374، چاپ پنجم، ج1، ص 177

نتیجه اینکه اولا وجود موجودات زمینی مفسد و خونریز قبل از خلقت آدم، صرفا یکی از سه احتمال مطرح شده در تفاسیر است و ثانیا بر فرض صحت این نقل، زندگی زمینی یعنی نفس زمینی بودن، با توجه به محدودیت ها و تزاحمات و با توجه به دارا بودن قوای غضب و شهوت که در مخلوق زمینی است موجب تزاحم مصالح شده و منجر به فساد و خونریزی می شود. این موجودی که مسلح به این قواست اگر در دایره قوانین الهی قوای خود را محدود نکند، همین فساد و خونریزی طبع اولیه اوست اما اگر در محدوده ی قوانین الهی قرار بگیرد آنوقت به دلیل قوای مخالفی که دارد(غضب و شهوت) اما آنها را در ذیل برنامه و فرامین خداوند مهار نموده است، تسبیح و تقدیس او از ملائکه هم برتر خواهد بود.

 

با سلام و تشکر از شما  اگر بخواهیم در مورد اون موجودات زمینی بررسی کنیم آیا ما میتونیم دلیل خلقت شون رو بدونیم ? (موجوداتی که فقط با قوه غضب و شهوت داشتند و فساد و خونریزی میکردند نه مثل خلقت ادم که میتونه با کنترل قوه های غضب و شهوت از ملائکه هم بهتر بشه ...) خدا چرا این موجودات رو خلق کرد  خداوند چرا باید براشون همین زندگی محدود زمینی رو با اون محدودیت هایی که دارند خلق کند براشون قرار بده تا فساد کنند . چه هدفی پشت اش بوده ؟

  سلام بر شما اخبار و روایاتی که دال بر وجود چنین موجوداتی قبل از خلقت انسان در زمینند، ضعیف، مرسل و واحدند. استاد جوادی آملی(حفظه الله) در خصوص این اخبار و روایات میفرمایند: «اثبات پيشينه تاريخى و تعيين عمود زمان خاص و امد مخصوص [یعنی اینکه در چه زمانی بودند و چه مقدار زندگی کردند] با اين گونه احاديث كه گذشته از ضعف سند و ارسال، خبر واحد است بسيار دشوار است. با خبر واحد نمى توان مطالبى را كه در آنها تعقل معتبر است نه تعبد اثبات كرد.»(1) یعنی اخباری که در خصوص موجودات قبل از انسان در دسترس ماست اخباری مرسل، واحد و دارای ضعف سندند و به تعبیر دیگر ضعیف اند. ما در خصوص آن موجودات و اساسا وجود آنها، و ویژگیهایشان اطلاعات کافی نداریم تا در این مورد به قضاوت بنشینیم که چرا چنین موجوداتی خلق شدند زیرا اساسا مطمئن نیستیم آیا خلق شدند یا خیر. به این دلیل که اخبارمربوط به آنها مورد اعتماد نیست. 1.عبد الله جوادی آملی، تفسیر تسنیم، تفسیر سوره بقره، ذیل آیه 30

از جنبه های اعتقادی هم اگر در نحوه پرسش هایم هم اشکالاتی اعتقادی وجود دارد لطفا بهشون اشاره کنید .   خیر. مشکلی در جنبه اعتقادی سوالات شما وجود ندارد. سوال شما این است که چرا موجودات خونریز قبلی را خداوند ایجاد کرد؟ پاسخ این است که اولا معلوم نیست این موجودات قبلا خلق شده باشند(این که موجوداتی قبلا شبیه انسان بوده اند که فاسد و خونریز بودند، تنها یکی از احتمالاتی است که برای علم فرشتگان به فساد و خونریزی انسان، مطرح شده است) احتمال دیگر این است که آنها از اینکه خداوند میخواهد موجودی در زمین بعنوان خلیفه قرار دهد، متوجه فساد و خونریزی او شدند. چرا؟ چرا موجود زمینی فاسد و خونریز می شود؟ زیرا همان گونه که در پستهای قبل بعرض رسید، انسان از خاك آفريده مى‏ شود و ماده بخاطر محدوديتى كه دارد طبعا مركز نزاع و تزاحم است و این مساله منجر به فساد و خونریزی خواهد شد. لذا ملائکه متوجه توان این خلیفه و موجود زمینی برای فساد و خونریزی شدند.

جمع بندی پرسش: در قرآن آمده است: «وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلاَئِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي الأَرْضِ خَلِيفَةً» چرا در زمان آفریده های قبلی، خداوند اجازه داده بود که زمین به یک محل فساد و خونریزی تبدیل شود؟ چرا خداوند از همان ابتدا جلوی فساد و خونریزی را در زمین نگرفته بود تا زمین به محل فساد و خونریزی شناخته نشود؟ پاسخ: مطلبی که شما سوالتان را بر مبنای آن پایه ریزی کردید، یکی از سه احتمالی است که مفسران درباره اینکه فرشتگان از کجا به فساد و خونریزی بشر پی برده بودند، مطرح شده است. «گاه گفته مى‏ شود خداوند قبلا آينده انسان را بطور اجمال براى آنها بيان فرموده بود، در حالى كه بعضى احتمال داده ‏اند ملائكه خودشان اين مطلب را از كلمه" فِي الْأَرْضِ‏" (در روى زمين) دريافته بودند، زيرا مى ‏دانستند انسان از خاك آفريده مى‏ شود و ماده بخاطر محدوديتى كه دارد طبعا مركز نزاع و تزاحم است، چه اين كه جهان محدود مادى، طبع زياده طلب انسانها را نمى‏ تواند اشباع كند، حتى اگر همه دنيا را به يك فرد بدهند باز ممكن است سير نشود، اين وضع مخصوصا در صورتى كه توام با احساس مسئوليت كافى نباشد سبب فساد و خونريزى مى‏ شود. بعضى ديگر از مفسران معتقدند پيشگويى فرشتگان بخاطر آن بوده كه آدم نخستين مخلوق روى زمين نبود، بلكه پيش از او نيز مخلوقات دگرى بودند كه به نزاع و خونريزى پرداختند پرونده سوء پيشينه آنها سبب بدگمانى فرشتگان نسبت به نسل آدم شد!»(1) بنابراین سه تحلیل وجود دارد و لزوما این تحلیل مطرح نیست که قبلا موجوداتی در روی زمین زندگی میکرده اند که فاسد و خونریز بوده اند، مضاف بر اینکه حتی اگر آن تحلیل وجود موجودات فاسد و خونریز در روی زمین هم صحیح باشد باز تحلیل دوم از سه تحلیل فوق، پاسخی گویا و در خور در این باب است. پاسخی که مرحوم علامه «طباطبایی» (ره) نیز به بیان آن پرداخته اند. «المیزان» نیز تحلیل ملائکه از بعد فساد و خونریزی بشر را در زمین اینگونه توضیح و شرح نموده است: «چنين فهميده‏ اند كه اين عمل باعث وقوع فساد و خونريزى در زمين ميشود، چون ميدانسته‏ اند كه موجود زمينى بخاطر اينكه مادى است، بايد مركب از قوايى غضبى و شهوى باشد، و چون زمين دار تزاحم و محدود الجهات است، و مزاحمات در آن بسيار ميشود، مركباتش در معرض انحلال، و انتظامهايش و اصلاحاتش در مظنه فساد و بطلان واقع ميشود، لا جرم زندگى در آن جز بصورت زندگى نوعى و اجتماعى فراهم نميشود، و بقاء در آن بحد كمال نمى‏رسد، جز با زندگى دسته جمعى، و معلوم است كه اين نحوه زندگى بالآخره بفساد و خونريزى منجر ميشود.»(2) نتیجه اینکه اولا وجود موجودات زمینی مفسد و خونریز قبل از خلقت آدم، صرفا یکی از سه احتمال مطرح شده در تفاسیر است و ثانیا بر فرض صحت این نقل، زندگی زمینی یعنی نفس زمینی بودن، با توجه به محدودیت ها و تزاحمات و با توجه به دارا بودن قوای غضب و شهوت که در مخلوق زمینی است موجب تزاحم مصالح شده و منجر به فساد و خونریزی می شود. این موجودی که مسلح به این قواست اگر در دایره قوانین الهی قوای خود را محدود نکند، همین فساد و خونریزی طبع اولیه اوست اما اگر در محدوده ی قوانین الهی قرار بگیرد آنوقت به دلیل قوای مخالفی که دارد(غضب و شهوت) اما آنها را در ذیل برنامه و فرامین خداوند مهار نموده است، تسبیح و تقدیس او از ملائکه هم برتر خواهد بود. وانگهی اخبار و روایاتی که دال بر وجود چنین موجوداتی قبل از خلقت انسان در زمینند، ضعیف، مرسل و واحدند.(3)ما در خصوص آن موجودات و اساسا وجود آنها، و ویژگیهایشان اطلاعات کافی نداریم تا در این مورد به قضاوت بنشینیم که چرا چنین موجوداتی خلق شدند زیرا اساسا مطمئن نیستیم آیا خلق شدند یا خیر. به این دلیل که اخبارمربوط به آنها مورد اعتماد نیست.   پی نوشت ها: 1. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ دهم، ج1، ص 173و 4 2. محمد حسین طباطبایی، ترجمه تفسیر المیزان، ترجمه محمد باقر موسوی، دفتر انتشارات اسلامی جامعه مدرسین، قم، 1374، چاپ پنجم، ج1، ص 177 3. عبد الله جوادی آملی، تفسیر تسنیم، موسسه اسراء، قم، تفسیر سوره بقره، ذیل آیه 30