جمع بندی تست های دروغ سنجی

  جمع بندی    پرسش: تست های دروغ سنجی که در اینترنت وجود دارد تا چه حد قابل اعتماد است؟ می توانید یک تست خوب در این رابطه معرفی کنید؟ پاسخ: قبل از پاسخ به سؤال، دو مقدمه بیان می کنم: مقدمه اول: دروغ گفتن پدیده ای پیچیده است که به راحتی نمی توان در مورد آن اظهار نظر نمود. انواع مختلفی از دروغ وجود دارد. برای مثال مردی که از سر کار به خانه اش می آید و در پاسخ به سؤال همسرش در مورد روزی که گذرانده می گوید که روز خوبی داشته؛ اما در حقیقت روز بد و پر از تنشی را سپری کرده دروغ می گوید. این مردْ حقیقت را نمی گوید؛ زیرا نمی خواهد احساسات و فکر همسرش را درگیرِ مسائل کاریِ خود نماید. به این نوع دروغ ها، «دروغ سفید» می گویند. گاهی بیان حقیقت کار درستی نیست و افراد برای محافظت از دیگران و آسیب واردنکردن به احساسات یا روابطِ آنها دروغ می گویند. به این نوع دروغ، «دروغ مصلحتی» می گویند. مادری که برای تنبیه نشدن فرزند، اشتباه او را به صورتی دیگر برای پدر بیان می کند دروغ مصلحتی می گوید. اما بعضی افراد با دروغ هایشان به دیگران آسیب وارد می کنند و از اعتماد دیگران سوءاستفاده می نمایند. این دروغگوهای حرفه ای معتقدند که در بعضی شرایط لازم است دروغ بگویند. آنها بیشترین دروغ ها را به نزدیکان خود، همسر و فرزندشان می گویند. وجدانِ این افراد از دروغ هایی که می گویند ناراحت نمی شود و با دیگران احساس همدلی ندارند. بنابراین در تحلیل و بررسی دروغ باید به قصد و نیت فردی که دروغ می گوید توجه داشته باشیم تا بتوانیم به درستی قضاوت کنیم. مقدمه دوم: از آنجا که دروغ گفتن، یک پدیده روانشناختی است، جهتِ بررسی آن با آزمون و تست باید یک «آزمون روانشناختی» برای آن نوشته شود. آزمون روانشناختیْ فنّ یا شیوه ای است که به صورت علمی تهیه می شود و امکان ارزیابیِ عینیِ پدیده روانشناختی را فراهم می آورد. برای آن که بتوان به نتایجِ حاصل از یک آزمون اعتماد کرد، باید آن آزمون ویژگی هایی داشته باشد که مهم ترین آنها «روایی» و «اعتبار» می باشند. منظور از رواییِ یک آزمون، این است که آزمون چیزی را بسنجد که برای سنجشِ آن ساخته شده است. یک آزمون دروغ سنجی زمانی روایی دارد که اطلاعات صحیحی از دروغگوییِ آزمودنی(1) در اختیار ما بگذارد. منظور از «اعتبارِ آزمون» این است که وقتی آزمون را دو یا چند بار روی افراد مشخصی به کار بردیم، بتوانیم به نتایج حاصل از آزمون اعتماد نماییم. اگر آزمونی را با فاصله زمانیِ کم و بیش طولانی، در مورد گروهی از آزمودنی ها، دو بار اجرا کردیم و نتایجِ به دست آمده با یکدیگر تفاوتِ فاحشی داشت، نمی توانیم به آن آزمون اعتماد کنیم. زیرا موفقیّتِ آزمون به عواملی بستگی دارد که برای آزمونگر(2) مشخص نیست یا کنترلِ آنها برای او دشوار است. روایی و اعتبارِ آزمون های روانشناختی به وسیله تهیه کنندگانِ این آزمون ها و نیز پژوهشگران در تحقیقات معتبر مشخص می شود. به عنوان مثال در مورد «پرسشنامه چند وجهیِ شخصیّتیِ مینه سوتا(MMPI)»(3) که یکی از پُرکاربردترین آزمون های روانشناختی در دنیاست، تاکنون بیشتر از ده هزار منبعِ تحقیقی منتشر شده است(4). بدون مشخص شدنِ روایی و اعتبار یک آزمونِ روانشناختی، نمی توان به نتایجِ حاصل از آن اعتماد کرد.   در پاسخ به پرسش تان باید بگویم: آزمون هایی که در اینترنت برای دروغ سنجی وجود دارند، بدونِ «روایی و اعتبار» می باشند. همان گونه که در مقدمه اول گفتیم، دروغ گفتنْ یک پدیده پیچیده است که با چند عبارت که پشتوانه یِ پژوهشیِ معیّنی ندارند، نمی توان به صورت مطمئنّی آن را تشخیص داد. برخی از پژوهشگران که آزمون های روانشناختی را تهیه و تنظیم کرده اند، به احتمال دروغ گوییِ آزمودنی توجه داشته اند و در میان سؤالات، تعدادی سؤال برای بررسیِ دروغ گفتنِ آزمودنی در میان سؤالاتِ آزمون گنجانده اند. دو آزمونِ معتبر که خرده مقیاسی(5) برای برآورد احتمال دروغ گفتنِ آزمودنی دارند، «پرسشنامه چند وجهیِ شخصیّتیِ مینه سوتا(MMPI)» و «پرسشنامه شخصیّتیِ آیسنک(EPQ)»(6) می باشند.   در «پرسشنامه چند وجهیِ شخصیّتیِ مینه سوتا(MMPI)» خرده مقیاس «L» برای بررسی احتمال دروغ گفتن آمده است. خرده مقیاس «L» داری 15 مادّه(7) می باشد. این ماده ها به عیب و نقطه ضعف های کوچکی مربوط می شوند که بیشتر افراد تمایل به پذیرش آنها دارند؛ مثلا «بین کسانی که می شناسم، بعضی ها را دوست ندارم». اما افرادی که سعی دارند خود را خیلی خوب جلوه دهند، تمایلی ندارند حتی چنین نقطه ضعف های کوچکی را درباره خود بپذیرند. در تفسیر نمره های خرده مقیاسِ «L» آمده است: افرادی که در خرده مقیاسِ «L» نمره بالاتر از «5» به دست می آورند، افرادی هستند که: - سعی دارند برداشت مطلوبی از خود در دیگران ایجاد کنند. - نسبت به انگیزه هایشان کم یا هیچ بصیرتی ندارند. - ممکن است دچار گم گشتگی باشند. - ارزش خودشان را بیش از حدّ ارزیابی می کنند. - اطلاع کمی از پیامدهای رفتارشان بر دیگران دارند. چنان که می بینید، برای افرادی که نمره بالا در خرده مقیاس «L» می گیرند، چندین احتمال در تفسیر نتایج مطرح شده است. این به خاطر همان تفاوتِ انگیزه افراد از دروغ گفتن می باشد.     پی نوشت: 1: آزمودنی: فردی که مورد آزمون قرار می گیرد. 2: آزمونگر: فردی که آزمون می گیرد. 3: Minnesota Multiphasic Personality Inventory 4: فتحی آشتیانی.علی، آزمون های روان شناختی، انتشارات بعثت، تهران، 1389، ص231. 5: خرده مقیاس: مجموعه ای از سؤالاتِ یک آزمون که در جهت هدف مشخصی طرح شده اند.   6: Eysenck Personality Questionnaire 7: مادّه (در آزمون): عبارتی که با بله یا خیر باید پاسخ داده شود.