جمع بندی برنامه ریزی برای زندگی به یاد خدا

با نام و یاد دوست         کارشناس بحث: جناب استاد 

رسانه said in برنامه ریزی برای زندگی به یاد خدا

سلام بنده خدایی می خواهد در زندگی به یاد خدا باشد و به حرف های خدا گوش دهد و معیارهایش را در زندگی بر اساس دیدگاه الهی (قرآن) انتخاب کند. این بنده خدا چطور برنامه ریزی کند؟

سلام علیکم و رحمة الله از آنجا که انسان از دو بعد جسمی و روحی تشکیل شده و دارای نیازها و امیال متعدد مادی و معنوی است،برنامه ریزی ما هم باید جوابگوی این نیازها باشد.برنامه ریزی غالباً به صورت شخصی است چون هر فردی در هر زمانی نیازهای خاصی دارد.حتی برنامه جوان ، میانسال و پیر،با هم تفاوت دارند.با این حال کلیاتی وجود دارد که هر فرد مؤمنی باید در برنامه خود آن را بگنجاند.امیر المؤمنین علیه السلام فرمودند:انسان با ایمان، شبانه روز خود را سه بخش می کند، در بخشی به امور معنوی و عبادت خدا می پردازد، در بخشی به امور معیشتی همت می گمارد و در بخشی هم به استراحت و لذت مجاز و دلپسند خود روی می آورد. (نهج البلاغه حکمت ۳۹۰) این سخن حضرت ناظر به ابعاد مختلف وجودی انسان بوده و چارت کلی برنامه را مشخص می سازد.

بخش اول : امور معنوی و عبادی (خودسازی) لازم به توضیح است که لازم نیست یک انسان ۸ ساعت مشغول عبادت شود، بلکه این بخش دارای راهبردی است که شامل کسب علم, تزکیه نفس, اصلاح اخلاق و عبادت می شود. البته می توان گفت: چون علم و تزکیه نفس و اخلاق همه در راستای خدایی شدن و قرب به خداوند است, عبادت محسوب می شود و حضرت (ع) نیز که فرموده اند: بخش اول عبادت, شامل تمامی فرایند خودسازی می شود. روزی امیرالمؤمنین علیه السلام از بازار بصره می گذشت فرمود: ای دنیا پرستان روزها قسم یاد می کنید و شب ها در بسترهای خود به خواب می روید و ... پس چه زمانی زاد و توشه کسب خواهید کرد. مردی از حضرت پرسید: یا امیرالمؤمنین! اینان باید کسب معاش کنند. چه کنیم؟ حضرت فرمود: طلب معیشت از راه حلال، انسان را از عمل آخرت باز نمی دارد. (زهد اسلامی، سید محمد شفیعی مازندرانی ص۶۸(اگر انسان در چارچوب شریعت حرکت کند، حتی کار او هم عبادت محسوب می شود. مهم این است که جایگاه خود را گم نکنیم. طبق این روایت حضرت علی علیه السلام اعتراض به غفلت آنان دارد که دائماً قسم یاد می کنند و فراموش کرده اند کجا هستند. بنابراین عبادت معنای وسیعی دارد و هر فردی در هر جایی که باشد می تواند مشغول عبادت و حرکت به سمت خداوند باشد. برطرف کردن نیازهای مردم در محل کار نیز از بالاترین عبادات است. علاوه بر برنامه های ثابت عبادی یک مؤمن مانند نماز ، روزه و...(انجام عبادات و ترک محرمات)، از برنامه هایی که باید در بخش اول قرار داده شود، ارتباط با قرآن و اهل بیت (ع) به صورت روزانه است. این ارتباط به صورت های مختلف می تواند باشد. حداقل آن خواندن چند آیه و تفکر در آن و سخنان ائمه اطهار (ع) است.حتی قرائت تنهای قرآن هم برکت آفرین است زیرا قرآن تماماً نور است . از دیگر برنامه های عبادی که باید حداقل در برنامه هفتگی خود قرار دهیم ارتباط با دعاهای مذهبی است. دعای کمیل، ندبه ،زیارت عاشورا و... .این دعاها با مضامین و معانی بلندی که دارند، تاثیر به سزایی در سازندگی انسان دارند. البته توجه به امور سیاسی جامعه مانند دشمن شناسی و جهاد و دفاع از دین و خدا و مبارزه با دشمنان و مقاومت در برابر آنان و تبعیت از رهبری دینی نیز از واجباتی است که مومن نباید از آن غفلت کند.

بخش دوم:کسب معیشت بخشی از روز هم مخصوص کسب معیشت صحیح و حلال است که در صورت نیاز خانواده و فرزندان از نظر شرعی واجب نیز می باشد. بخش سوم: استراحت و تفریح و لذت مجاز این بخش، بسیار مهم و متأسفانه در میان برخی مؤمنان، فراموش شده است. تفریح، استراحت و لذت مجاز، انسان را شاداب و روح او را سالم نگه می دارد تا بهتر به دو بخش دیگر, یعنی عبادت و کسب معیشت بپردازد. اگر انسان با نیت خالص و برای بهبود کیفیت عبادت و کسب معیشت به استراحت و تفریح بپردازد، حتی این تفریح و استراحت هم عبادت محسوب می شود زیرا در جهتِ رسیدن به معبود است. ورزش نیز در همین بخش می گنجد و برای همه مخصوصاً انسان مؤمن لازم و ضروری است. عقل سالم در بدن سالم است. ما باید همیشه خود را سرباز اسلام و ولایت بدانیم و از آمادگی بدنی خوبی برخوردار باشیم.

دستورالعمل و ریز برنامه عبادی: برای داشتن یک برنامه عبادی روزانه، بهترین کار پیروی از سیرة امامان معصوم و تقلید از برنامة زندگی بزرگان دین چون امام خمینی می باشد. به طور خلاصه می توان گفت که در یک برنامه روزانه رعایت موارد زیر لازم است. ۱- انجام واجبات دینی و ترک محرّمات که از همه مهمتر است. ۲- عمل به مستحبّات (تا حدّ امکان و با شادابی) ۳- در صورت امکان همیشه با وضو بودن. ۴- استغفار دائمی داشتن یا لااقل روزی صد یا هفتاد بار استغفار کردن برای کوتاهی های خود در بندگی خدا، یا ابراز بیزاری از گناه دیگران (بهترین عبادات برای استغفار از نظر اهل عرفان گفتن ذکر شریف یونسیّه صد مرتبه، پس از نماز صبح در حالت سجده می باشد : لا اله الا انت سبحانک انّی کنت من الظالمین : نیست خدایی جز تو، پاکی تو، همانا من از ظلم کنندگان و کوتاهی کنندگان هستم. ۵- خواندن مداوم قرآن در هر روز، حداقل به اندازه یک یا پنج صفحه، و تا حدّ امکان به اندازة یک جزء و دقت در معانی آن که بسیار راهگشا می باشد. ۶- خواندن دعاهای هر روز و زیارات مربوط به امامان معصوم در هر روز مخصوصاً دعای صباح، عهد، کمیل و ندبه( البته در صورت داشتن حوصله و حال لازم ) ۷- بجا آوردن نماز در اول وقت و تا حد امکان بجا آوردن نمازهای نافله و نمار جماعت ۸- خواندن نماز شب یا قضا کردن آن در روز. ۹- انجام صله رحم و مقید بودن به آن ۱۰- کسب علم و مطالعه روزانه در خد امکان ۱۱- همنشینی با خانواده و دلجویی از ایشان (پدر، مادر، همسر، فرزندان و..) ۱۲- خواستن توفیق از خداوند در تمامی مراحل زندگی و همیشه به یاد خدا بودن و همنشینی با اهل علم و تقوی ۱۳- تفکر در احوالات امام زمان و اینکه آن عزیز همیشه ناظر بر اعمال ماست و توسل نمودن به حضرتش که بسیار مورد سفارش بزرگان دین بوده است.

اما اینکه در چه ساعاتی این اعمال انجام بشود- به غیر از آنهایی که وقت مخصوص دارند- این بستگی به روحیه و برنامه شخصی شما دارد، شما خودتان بهتر از هر کس دیگری می توانید برنامه خود را طوری تنظیم کنید که در ضمن رسیدن به کارهای دیگر به انجام این برنامه ها نیز موفق بشوید. در مورد خواب نیز ، باز به روحیه شما و استعداد بدن شما وابسته است، ولی چیزی که مسلم است این است که بیداری قبل از اذان صبح از صفات مومن می باشد، شما خوابتان را طوری تنظیم کنید که حتما قبل از نماز صبح بیدار شوید و به راز و نیاز بپردازید. بعد از آن هم اگر می توانید از خواب بین الطلوعین پرهیز کنید و به جای آن نزدیک اذان ظهر که به خواب قیلوله معروف است بخوابید. در مورد قسمت دوم سوال باید عرض کنیم که با یک برنامه ریزی متعادل و دقیق می توان این برنامه را در زندگی های امروزی نیز پیاده کرد بستگی به قدرت فرد در اجرای برنامه و توانایی آن در مدیریت زمان دارد. در مورد سیره و روش علما نیز یادآور می شویم که ما توانایی این را نداریم که دقیقا همان برنامه ای که آنها در برنامه خود پیاده کرده اند را در زندگی خود پیاده کنیم ولی می توانیم با تبعیت از صفات اخلاقی آنها و اصل قرار دادن آن و با توجه به موقعیت و ظرفیت خودمان برای خود برنامه ریزی کنیم.

در اینجا به بخشی از خصوصیات اخلاقی امام خمینی(ره) اشاره می کنیم : امام(ره) معروف است آن چنان نظمی در امور زندگیشان داشتند که انسان را مبهوت می کرد. یکی از روش های اساسی که در زندگی امام به چشم می خورد نظم در امورات زندگی ایشان است .دقیقا این مساله را در زندگی امام(ره) درک می کنیم که نظم یکی از اساسی ترین برنامه های زندگی یک انسان متعهد در برقرار کردن ارتباط باخالق است. فرمایش امام(ره) در مورد نظم به این مساله راهنمایی می کند: «اگر ما در زندگیمان، در رفتار و حرکاتمان نظم بدهیم فکرمان هم بالطبع نظم می گیرد وقتی فکر نظم گرفت و انسان در زندگی نظم داشت یقینا از آن نظم فکری کامل الهی هم برخوردار خواهد شد.» با توجه به نظم دقیق امام(ره) بود که خانم دباغ که در پاریس افتخار خدمت در خانه امام را داشت گوید: اگر هر ساعتی از روز کسی سوال می کرد که امام الان چه کار می کند خیلی راحت می توانستم بگویم که ایشان مشغول چه کاری هستند. از ویژگی ها و صفات بخصوص حضرت امام(ره) بردباری وی در مشکلات و تحمل سختی ها و مصائب بود که برای خاص و عام واضح است که درطول دوران انقلاب انواع سختی ها را متحمل می شد و در اراده و تصمیم خود اجازه نمی داد هیچ خللی وارد شود بلکه مثل آهن در آتش تندتر می شد و صلابت و قاطعیت وی بیشتر می شد و این نیست جز در اثر زهد در دنیا و بی اعتنایی آن بزرگوار نسبت به مظاهر دنیا، در روایت از امام صادق(ع) وارد شده است که «... من زهد فی الدنیا هانت علیه المصائب...؛ آن که در دنیا زهد پیشه کند و بی رغبت باشد تمام مصائب بر او آسان می شود.» بنابراین صبوری در برابر گرفتاری ها و توان بیش تر در تحمل مشکلات در حضرت امام(ره) از ناحیه زهد وی می باشد شاید یکی از بزرگ ترین مصیبت ها برای هر مردی مرگ فرزند است به خصوص فرزندی شایسته و لایق مثل شهید حاج آقا مصطفی ؛آن هم ناگهانی. نقل کرده اند اطرافیان می ترسیدند آن خبر ناگوار را به امام بدهند اما وقتی معظم له متوجه می شوند با تلاوت آیه استرجاع می فرمایند: امید داشتم مصطفی به درد جامعه بخورد و این تنها جمله ای بود که حضرت امام(ره) در مصیبت مرگ فرزند گفت و در یک چنین فاجعه دردناک نه تنها برنامه درسی و علمی و اجتماعی و سیاسی خود را به هم نمی زند بلکه صلابت و قاطعیتش افزونتر می شود. یکی از منسوبین دفتر حضرتش می گوید: «در آن ایام به چهره ایشان نگاه می کردم آن چه در تاریخ راجع به حضرت ابا عبد الله الحسین(ع) گفته می شود در وجود ایشان مجسم می دیدم که چهره برافروخته تر می شد.»

توکل بر خدا از ویژگی هایی که قرآن کریم به مومنین مقرر می دارد این است که باید به خداوند متعال توکل کنند و کارها را به او واگذارند. در اختصاص این ویژگی بر مومنین به احتمال زیاد توجه به این نکته داده شده است که این گروه دارای صفت یقین و باورند بر اینکه: کسی جز خدا در امور استقلال ندارد و همه کارها به او برمی گردد طبیعی است اگر شخصی بر این باور باشد کارهای خود را به او واگذار می کند و از هیچ پیش آمدی و لو ناگوار نگران نخواهد بود و خدا بر او کافی خواهد بود و لذا قرآن کریم می فرماید: «و من یتوکل علی الله فهو حسبه» هر کس به خدا توکل کند او را بس است. حضرت امام(ره) از چنین ویژگی اخلاقی در حد عالی برخوردار بودند و لذا در مقابل ناگواری های محکم ایستادند. یکی از ارادتمندان حضرتش گوید: «هر اتفاق ناگواری که می افتاد مثل پانزده خرداد و غیره قیافه امام(ره) از حالت عادی برنمی گردید و هیچ تغییر نمی کرد زیرا ایشان تکیه و توکل بر خدا داشتند و این توکل در وجودشان عجین شده بود.» بله آن کس که متکی به خداست و تکیه گاهش خداست و خوف خدا در دل دارد از هیچ قدرتی نمی ترسد و تنها چنین کسی می تواند بگوید: آمریکا هیچ غلطی نمی تواند بکند و آمریکا را تحقیر کند چون غیرخدا را موثر نمی داند و از اینجاست که در فتح خرمشهر فرمود: خرمشهر را خدا آزاد کرد و در انفجار دفتر نخست وزیری علی رغم ناراحتی جهت از دست دادن عزیزانی مثل رجایی و باهنر فرمودند: اگر رجایی و باهنر نیستند خدا با ماست «الا ان اولیاء الله لا خوف علیهم و لا هم یحزنون؛ آگاه باشید که دوستان خدا را هیچ ترس و اندوهی نخواهد بود.»

کار خود را به دیگری تحمیل نمی کرد در روایات و منابع اسلامی از این که فردی زحمت و اذیت خود را بر دیگران قرار دهد منع کرده و شدیدا مورد نکوهش قرار داده است. فرد مومن نباید کار خود را بر دیگری تحمیل کند و تا آنجا که ممکن است نباید موجب آزار دیگران شود. لذا حضرت امام(ره) مقید بودند تا آنجا که ممکن بود کار خود را خودش شخصا انجام می داد. خانم دباغ که چهار ماه از نزدیک در پاریس خدمت امام(ره) بوده است گوید: «امام کار شخصی خود را دوش دیگران نمی گذاشتند بعضی وقت ها برف و باران بود که امام تشریف می بردند برای نماز، هنگام برگشت کفشهایشان مقداری گلی و کثیف می شد من با دستمالی گلهای روی کفشها را پاک می کردم همین قدر که امام متوجه این موضوع شدند مواظب بودند گل و لای به کفشها نچسبد که مبادا من این کار را برایشان انجام دهم. از خصوصیات اخلاقی امام(ره) این بود که نه کار شخصی شان را روی دوش دیگران می گذاردند و نه این که کار خوب دیگران را به خودشان نسبت می دادند.» امام (ره) حتی در کارهای جزئی خانه نیز به دیگران زحمت نمی دادند مثلا گاهی قلم یا کاغذ لازم بود که در اتاق طبقه دوم منزل بود شخصا می رفتند و خودشان می آوردند.

استفاده از لحظات عمر در روایات معصومان(ع) وارد است که اولین قدم در قیامت برداشته نمی شود مگر این که از چند چیز از جمله عمر سوال می شود که این سرمایه زندگی را کجا صرف کردی. بنابراین یک فرد بصیر هرگز اجازه نمی دهد لحظه ای از عمرش به بیهودگی و بدون استفاده تلف شود. حضرت امام(ره) یکی از آن اشخاصی است که از لحظه لحظه عمرش استفاده مفید نموده است و نگذاشته اند بیهوده از دست برود مثلا بعد از نماز ظهر و عصر که به صرف ناهار تشریف می آوردند معمولا در فاصله دو دقیقه تا حاضر شدن غذا قرآن می خواندند و یا اگر مصاحبه با خبرنگاران داشتند در لحظه ای وارد مجلس می شدند که تمام وسایل خبرنگاران آماده شده باشد بدیهی است اگر فردی اجازه ندهد حتی یک لحظه از عمر گرانمایه اش بیهوده بگذرد طبعا فردی پرکار خواهد بود بدین جهت امام(ره) فردی پرکار بود. شما اگر یک دفتر برداشته با امام حرکت می کردید دائما می توانستید از امام کار خوب ثبت نمایید. ما نیز می توانیم با استفاده از این اصول برنامه ای در شان خود داشته باشیم . موفق و پیروز باشید.

جمع بندی پرسش:   بنده خدایی می خواهد در زندگی به یاد خدا باشد و به حرف های خدا گوش دهد و معیارهایش را در زندگی بر اساس دیدگاه الهی (قرآن) انتخاب کند؛ این بنده خدا چطور برنامه ریزی کند؟ پاسخ: از آنجا که انسان از دو بعد جسمی و روحی تشکیل شده و دارای نیازها و امیال متعدد مادی و معنوی است، برنامه ریزی ما هم باید جوابگوی این نیازها باشد. برنامه ریزی غالباً به صورت شخصی است چون هر فردی در هر زمانی نیازهای خاصی دارد. حتی برنامه جوان، میانسال و پیر،با هم تفاوت دارند. با این حال کلیاتی وجود دارد که هر فرد مؤمنی باید در برنامه خود آنها را بگنجاند. امیر المؤمنین (علیه السلام) در زمینه مدیریت زمان و تقسیم آن، می فرمایند: «لِلْمُؤْمِنِ‏ ثَلَاثُ‏ سَاعَاتٍ‏ سَاعَةٌ يُنَاجِي فِيهَا رَبَّهُ وَ سَاعَةٌ يُحَاسِبُ فِيهَا نَفْسَهُ وَ سَاعَةٌ يُخَلِّي بَيْنَ نَفْسِهِ وَ لَذَّتِهَا فِيمَا يَحِلُّ وَ يَجْمُل‏ (1) انسان باايمان ساعات شبانه‌روز خود را به سه بخش تقسيم مى‌كند: قسمتى را صرف مناجات با پروردگارش مى‌كند و قسمت ديگرى را براى ترميم معاش و كسب و كار زندگى قرار مى‌دهد و قسمت سوم را براى بهره‌گيرى از لذات حلال و دلپسند مى‌گذارد.» این سخن حضرت ناظر به ابعاد مختلف وجودی انسان بوده و چارت کلی برنامه را مشخص می سازد. بخش اول : امور معنوی و عبادی (خودسازی) عبادت معنای وسیعی دارد، و هر فردی در هر جایی که باشد می تواند مشغول عبادت و حرکت به سمت خداوند باشد. برطرف کردن نیازهای مردم در محل کار، کسب علم، تزکیه نفس،اصلاح اخلاق و هر کاری که در آن رنگ و بوی خدایی باشد، عبادت محسوب می شود. به طور خلاصه می توان گفت که در یک برنامه روزانه رعایت موارد زیر توصیه می شود: ۱- انجام واجبات دینی و ترک محرّمات که از همه مهمتر است. ۲- عمل به مستحبّات (تا حدّ امکان و با شادابی) ۳- در صورت امکان همیشه با وضو بودن. ۴- استغفار دائمی داشتن یا لااقل روزی صد یا هفتاد بار استغفار کردن برای کوتاهی های خود در بندگی خدا ۵- خواندن مداوم قرآن در هر روز، حداقل به اندازه یک یا پنج صفحه، و تا حدّ امکان به اندازة یک جزء و دقت در معانی آن که بسیار راهگشا می باشد. ۶- خواندن دعاهای هر روز و زیارات مربوط به امامان معصوم (علیهم السلام)در هر روز مخصوصاً دعای صباح، عهد، کمیل و ندبه (البته در صورت داشتن حوصله و حال لازم) ۷- به جا آوردن نماز در اول وقت و تا حد امکان بجا آوردن نمازهای نافله و نمار جماعت ۸- خواندن نماز شب یا قضا کردن آن در روز. ۹- انجام صله رحم و مقید بودن به آن ۱۰- کسب علم و مطالعه روزانه در حد امکان ۱۱- همنشینی با خانواده و دلجویی از ایشان (پدر، مادر، همسر، فرزندان و..) ۱۲- خواستن توفیق از خداوند در تمامی مراحل زندگی و همیشه به یاد خدا بودن و همنشینی با اهل علم و تقوی ۱۳- تفکر در احوالات امام زمان (علیه السلام) و اینکه آن عزیز همیشه ناظر بر اعمال ماست و توسل نمودن به حضرتش که بسیار مورد سفارش بزرگان دین بوده است. اما اینکه در چه ساعاتی این اعمال انجام بشود- به غیر از آنهایی که وقت مخصوص دارند- این بستگی به روحیه و برنامه شخصی شما دارد، شما خودتان بهتر از هر کس دیگری می توانید برنامه خود را طوری تنظیم کنید که در ضمن رسیدن به کارهای دیگر به انجام این برنامه ها نیز موفق بشوید. البته توجه به امور سیاسی جامعه مانند دشمن شناسی و جهاد و دفاع از دین و خدا و مبارزه با دشمنان و مقاومت در برابر آنان و تبعیت از رهبری دینی نیز از واجباتی است که مومن نباید از آن غفلت کند. بخش دوم:کسب معیشت بخشی از روز هم مخصوص کسب معیشت صحیح و حلال است که در صورت نیاز خانواده و فرزندان از نظر شرعی واجب نیز می باشد. بخش سوم: استراحت و تفریح و لذت مجاز این بخش، بسیار مهم و متأسفانه در میان برخی مؤمنان، فراموش شده است. تفریح، استراحت و لذت مجاز، انسان را شاداب و روح او را سالم نگه می دارد تا بهتر به دو بخش دیگر, یعنی عبادت و کسب معیشت بپردازد. اگر انسان با نیت خالص و برای بهبود کیفیت عبادت و کسب معیشت به استراحت و تفریح بپردازد، حتی این تفریح و استراحت هم عبادت محسوب می شود زیرا در جهتِ رسیدن به معبود است. ورزش نیز در همین بخش می گنجد و برای همه مخصوصاً انسان مؤمن لازم و ضروری است. عقل سالم در بدن سالم است. ما باید همیشه خود را سرباز اسلام و ولایت بدانیم و از آمادگی بدنی خوبی برخوردار باشیم. پی نوشت: 1.تميمى آمدى، عبد الواحد بن محمد، تصنيف غرر الحكم و درر الكلم،دفتر تبلیغات، ایران،قم،1366ش،ص91.