جمع بندی احادیث مشترک در کتب سته اهل سنت و کتب اربعه شیعه

با سلام و عرض ادب

ظاهرا هنوز چنین اثری به چاپ نرسیده؛ لذا نمی توان آمار دقیقی نسبت به روایات فقهی مشترک در کتب سته و کتب اربعه شیعه بیان داشت.

توضیح:
آمار روایات «کتب سته ی» اهل تسنن:
مجموع احادیث کتب سته اهل سنت را می توان با حذف مکررات آن در کتاب: «جامع الاصول»، تألیف: «ابن اثیر جزری» (متوفی: 606هــ) جستجو نمود.
از آنجا که تعداد روایات کتاب «جامع الاصول» (9522) روایت است؛ می توان کل احادیث «کتب سته» را بالغ بر نه هزار روایت دانست.

همچنین آمار جداگانه ی روایات «کتب سته» اینچنین است:
«صحیح بخاری» (متوفی 256هـ): (2607) روایت با حذف مکررات؛[1]
«صحیح مسلم» (متوفی 261هـ): (3033) روایت با حذف مکررات؛[2]
«سنن ابی داود» (متوفی: 275هـ): (4800) روایت با مکررات؛
«سنن ترمذی» (متوفی: 279هـ): (3958) روایت با مکررات؛
«سنن نسائی» (متوفی: 302هـ): (5769) روایت با مکررات؛
«سنن ابن ماجه» (متوفی: 275هـ): (5769) روایت با مکررات است.[3]
این آمار نسبت به صحیحین (صحیح بخاری و مسلم) با ادغام روایات آنها و حذف احادیث تکراری آن (1906) روایت است. [4]

آمار روایات «کتب اربعه ی» شیعه:
همچنین مجموع روایات کتب اربعه ی شیعه اینچنین است:
کتاب: «الکافی» تألیف: «کلینی» (متوفی: 329هـ): (16121) روایت؛
کتاب: «من لا یحضره الفقیه»، تألیف: «شیخ صدوق» (متوفی: 381هـ): (5904) روایت؛
کتاب: «تهذیب الاحکام»،‌ تألیف: «شیخ طوسی» (متوفی: 460هـ): (13988) روایت؛
کتاب: «الاستبصار» تألیف:« شیخ طوسی»: (5557 ) روایت است.[5]
مجموع روایات کتب اربعه ی شیعه بر اساس کتاب «الوافی» تألیف: «فیض کاشانی» (متوفی: 1091هـ) (25703) روایت است.[6]

روایات نبوی (صلی الله علیه وآله) در کتب اربعه:
از آنجا که دومین مصدر تشریع یعنی «سنت» در نزد عامه (اهل تسنن) منحصر به نقل روایات از پیامبر (صلی الله علیه وآله) است؛ احادیث مشترک محتوایی میان شیعه و سنی را باید در روایات نبوی (صلی الله علیه وآله) جستجو نمود.

بدیهی است که اکثر روایات کتب اربعه ی شیعه به نقل از «امام باقر» و «امام صادق» (علیهما السلام) بوده و روایات نقل شده از پیامبر (صلی الله علیه وآله) در مقایسه با روایات ائمه (علیهم السلام) با توجه به اینکه محور و موضوع اصلی این کتب موضوعات فقهی بوده، آمار کمی را به خود اختصاص داده است.

این آمار به شکل تقریبی بدین صورت است: کتاب: «کافی» بالغ بر هزار روایت؛ کتاب: «من لا یحضره الفقیه» بالغ بر 250 روایت؛ کتاب: «تهذیب الاحکام»، ‌بالغ بر 300 روایت؛ کتاب: «الاستبصار» بالغ بر چهل روایت از پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) است.

---

[/HR] [1] . مجید معارف، جوامع حدیثی اهل سنت،‌ص75، سمت.
[2] . خضر محمد نبها،‌احادیث النبی المشترکة بین الشیعة والسنة،‌ص42، دارالهادی- ‌بیروت.
[3] . همان.
[4] . محمد فؤاد عبدالباقی، اللؤلؤ و المرجان فیما اتفق علیه الشیخان، ص532، دارالفکر- بیروت.
[5] . خضر محمد نبها،‌احادیث النبی المشترکة بین الشیعة والسنة،‌ص55، دارالهادی- ‌بیروت.
[6] . هادی حجت، جوامع حدیثی شیعه، ص150، سمت.

کارهای صورت پذیرفته در مورد روایات مشترک نبوی در کتب فریقین:
در مورد روایات مشترک میان فریقین کارهای متعدی صورت پذیرفته؛ هر چند که چنین امری در مورد کتب سته ی اهل سنت با کتب اربعه ی شیعه به شکل مجزایی صورت نپذیرفته است و به صورت مجموعی مربوط به همه ی آثار فریقین است. برخی از این آثار عبارتند از:

الف) «موسوعة الأحادیث المشترکة بین السنة و الشیعة»
این اثر که در پژوهشگاه مطالعات تقریبی وابسته به مجمع جهانی مذاهب اسلامی درمدت 13 سال گردآوری و منتشر شده، در قالب 50 عنوان تفسیری، اعتقادی، فقهی، سیاسی، اقتصادی، اخلاقی، تاریخی و ... در ۶۲ مجلد چاپ شده است.
این موسوعه اختصاص به مسائل فقهی نداشته و محورهای آن موضوعات قرآنی، کلامی، فقهی، سیاسی، اقتصادی، اخلاقی و تاریخی است. عناوین موسوعة سلسلةالأحادیث المشترکة بین السنة و الشیعة بشرح ذیل است:
۱. القرآن الکریم فی الأحادیث المشترکة؛
۲. التفسیر الماثور للقرآن الکریم فی الأحادیث المشترکة (ج ۱و۲)؛
۳. الأحادیث القدسیة فی الأحادیث المشترکة؛
۴. محمّد رسول الله(صلی الله علیه وآله) فی الأحادیث المشترکة؛
۵. اخلاق النبی(صلی الله علیه وآله) و أوصافه وسیرته فی الأحادیث المشترکة؛
۶. الامام علی(علیه السلام) فی الأحادیث المشترکة؛
۷. فاطمة الزهراء(سلام الله علیها) فی الأحادیث المشترکة؛
۸. الامامان الحسن والحسین(علیهما السلام) فیالأحادیث المشترکة؛
۹. الامام المهدی(عج) فی الأحادیث المشترکة؛
۱۰. اهل البیت(علیهم السلام) فی الأحادیث المشترکة؛
۱۱. آدم(علیه السلام) فی الأحادیث المشترکة؛
۱۲. عیسی المسیح(علیه السلام) فی الأحادیث المشترکة؛
۱۳. موسی الکلیم(علیه السلام) فی الأحادیث المشترکة؛
۱۴. یوسف الصدّیق(علیه السلام) فی الأحادیث المشترکة؛
۱۵. ابراهیم الخلیل(علیه السلام) فی الأحادیث المشترکة؛
۱۶. نوح الشکور(علیه السلام) فی الأحادیث المشترکة؛
۱۷. الدرر التاج لجامع أحادیث الرسول(صلی الله علیه وآله) (ج۱و۲)؛
۱۸. التوحید فی الأحادیث المشترکة؛
۱۹. النبوة فی الأحادیث المشترکة؛
۲۰. المعاد فی الأحادیث المشترکة؛
۲۱. الزیارة والتوسّل والتبرّک و الاستشفاء فی الأحادیث المشترکة؛
۲۲. الأخلاق فی الأحادیث المشترکة (ج ۱و۲و۳)؛
۲۳. الوحدة الاسلامیة فی الأحادیث المشترکة؛
۲۴. الحاکم الاسلامی فی الأحادیث المشترکة؛
۲۵. النصوص الاقتصادیة فی الأحادیث المشترکة (ج۱و۲و۳)؛
۲۶. الطهاره فی الأحادیث المشترکة؛
۲۷. أحکام الجنائز فی الأحادیث المشترکة؛
۲۸. الصلاة فی الأحادیث المشترکة (ج ۱و۲و۳)؛
۲۹. الصلاة الجمعة فی الأحادیث المشترکة؛
۳۰. الصوم فی الأحادیث المشترکة؛
۳۱. الحجّ فی الأحادیث المشترکة (ج ۱و۲ )؛
۳۲. حجّ البیت الحرام، معطیاته و احکامه فی الأحادیث المشترکة؛
۳۳. الجهاد فی الأحادیث المشترکة؛
۳۴. الأمر بالمعروف والنهی عن المنکر فی الأحادیث المشترکة؛
۳۵. الزکاة و الخمس و الصدقة فی الأحادیث المشترکة؛
۳۶. المعاملات فی الأحادیث المشترکة؛
۳۷. البیع فی الأحادیث المشترکة؛
۳۸. النکاح والفراق فی الأحادیث المشترکة؛
۳۹. الوصیة والإرث فی الأحادیث المشترکة؛
۴۰. الصید والذباحة و الاطعمة و الاشربة و الالبسة فی الأحادیث المشترکة؛
۴۱. الحدود والقصاص والدیات فی الأحادیث المشترکة؛
۴۲. القضاء والشهادات فی الأحادیث المشترکة؛
۴۳. شخصیة المرأة المسلمة وحقوقها الشرعیة والإجتماعیة فی الأحادیث المشترکة؛
۴۴. احکام المرأة فی الأحادیث المشترکة؛
۴۵. الانسان طفلاً وشباباً و شیباً فی الأحادیث المشترکة؛
۴۶. لباب النقول فی الأحادیث المشترکة (ج ۱و۲و۳و۴)؛
۴۷. الأدعیة المأثورة فی الأحادیث المشترکة؛
۴۸. الطبیب و الطبابةفی الأحادیث المشترکة؛
۴۹. الاعراب وتعامل النبی(صلی الله علیه وآله) معهم فی الأحادیث المشترکة؛
۵۰. ابلیس فی الأحادیث المشترکة.
به عنوان نمونه مجموع روایات مشترک در محتوا در مجلد نهم: «الامام المهدی(عج) فی الأحادیث المشترکة»، 740 روایت؛ در مجلد دوازدهم : «الامر بالمعروف والنهی عن المنکر» 940 روایت؛ در مجلد «الأخلاق فی الأحادیث المشترکة»، 1854 روایت است.

ب) «موسوعة الحادیث الفقهیة عند المذاهب الاسلامیة»؛
این اثر که اخیرا دو مجلد آن بچاپ رسیده، مربوط به جمع آوری روایت فقهی مشترک (در محتوای کلی)در منابع فریقین است؛ هر چند که تعداد روایات آن مجموعا شمارش نشده است. به عنوان مثال در مسأله ی «مسح دو پا» در این کتاب هفت روایت نقل شده دو روایت از «تهذیب الاحکام» و «قرب الاسناد» از منابع شیعی و پنج روایت از مصادر اهل سنت همچون: «سنن دارقطنی» و «صحیح ابن خزیمه» و «صحیح بخاری» و «تفسیر طبری» و «مصنف ابن ابی شیبة»، که همگی دلالت بر مسح پا و نه شستن آنها دارد.[1]

ج) «احادیث النبی (صلی الله علیه وآله) المشترکة بین الشیعة و السنة»؛‌
در این اثر نیز تنها به جمع آوری روایات فقهی توجه شده است و نویسنده از کتب مختلف روایی به نقل روایات مشترک در محتوا پرداخته است. در مجموع در این کتاب (312) روایت مشترک در موضوعات مختلف فقهی بیان شده است. به عنوان مثال: در موضوع «صلاة» 21 روایت؛ صیام 13 روایت؛ حدود دو روایت؛ تجارت سه روایت؛‌طلاق دو روایت؛ نکاح دو روایت و... ذکر شده است.[2]

موفق باشید.

---

[/HR]1. سید محمد کاظم طباطبائی، موسوعة الاحادیث الفقهیه عند المذاهب الاسلامیة،‌ج1، 258، دبیر خانه شورای هماهنگی مدارس علوم دینی اهل سنت.

2. ر.ک: خضر محمد نبها، احادیث النبی (صلی الله علیه وآله) المشترکة بین الشیعة و السنة، دارالهادی- بیروت.

سؤال: روایات مشترک بین کتب اربعه ی شیعه و کتب شش گانه ی اهل سنت به چه میزان است؟ آیا این روایات در اثری جمع آوری و منتشر شده است؟ جواب: ظاهرا هنوز چنین اثری به چاپ نرسیده؛ لذا نمی توان آمار دقیقی نسبت به روایات فقهی مشترک در کتب سته و کتب اربعه ی شیعه بیان داشت. توضیح: الف) آمار روایات «کتب سته ی» اهل تسنن: مجموع احادیث کتابهای شش گانه ی اهل سنت را می توان با حذف مکررات آن در کتاب: «جامع الاصول»، تألیف: «ابن اثیر جزری» (متوفی: 606هــ) جستجو نمود. از آنجا که تعداد روایات کتاب: «جامع الاصول» (9523) روایت است؛ (1) می توان کل احادیث «کتب سته» را بالغ بر نه هزار روایت دانست. همچنین آمار جداگانه ی روایات «کتب سته» اینچنین است: «صحیح بخاری»، تألیف: «محمد بن اسماعیل بخاری» (متوفی 256هـ): (2607) روایت با حذف مکررات؛ (2) «صحیح مسلم»، تألیف: «مسلم بن حجاج نیشابوری» (متوفی 261هـ): (4000) روایت با حذف مکررات؛ (3) «سنن ابی داود»، تألیف: «ابوداود سلیمان بن اشعث سجستانی» (متوفی: 275هـ): (5274) روایت با مکررات؛ (4) «سنن ترمذی»، تألیف: «ابوعیسی ترمذی» (متوفی: 279هـ): (3956) روایت با مکررات؛(5) «سنن نسائی» تألیف: «احمد بن شعیب نسایی» (متوفی: 302هـ): (5769) روایت با مکررات؛(6) «سنن ابن ماجه» تألیف: «ابو عبدالله محمد بن یزید قزوینی» (متوفی: 275هـ): (4341) روایت است. (7) این آمار نسبت به صحیحین (صحیح بخاری و مسلم) با ادغام روایات آنها و حذف احادیث تکراری آن (1906) روایت است. (8) ب)‌ آمار روایات «کتب اربعه ی» شیعه: همچنین مجموع روایات کتب اربعه ی شیعه اینچنین است: کتاب: «الکافی» تألیف: «کلینی» (متوفی: 329هـ): (16121) روایت؛ (9) کتاب: «من لا یحضره الفقیه»، تألیف: «شیخ صدوق» (متوفی: 381هـ): (5998) روایت؛(10) کتاب: «تهذیب الاحکام»،‌ تألیف: «شیخ طوسی» (متوفی: 460هـ): (13988) روایت؛(11) کتاب: «الاستبصار» تألیف:« شیخ طوسی»: (5511 ) روایت است. (12) مجموع روایات کتب اربعه ی شیعه بر اساس کتاب «الوافی» تألیف: «فیض کاشانی» (متوفی: 1091هـ) (25703) روایت است. (13) ج) روایات نبوی (صلی الله علیه وآله) در کتب اربعه: از آنجا که دومین مصدر تشریع یعنی «سنت» در نزد عامه (اهل تسنن) منحصر به نقل روایات از پیامبر (صلی الله علیه وآله) است؛ احادیث مشترک محتوایی میان شیعه و سنی را باید در روایات نبوی (صلی الله علیه وآله) جستجو نمود. بدیهی است که اکثر روایات کتب اربعه ی شیعه به نقل از «امام باقر» و «امام صادق» (علیهما السلام) بوده و روایات نقل شده از پیامبر (صلی الله علیه وآله) در مقایسه با روایات ائمه (علیهم السلام) با توجه به اینکه محور و موضوع اصلی این کتب موضوعات فقهی بوده، آمار کمی را به خود اختصاص داده است. این آمار به شکل تقریبی بدین صورت است: کتاب: «کافی» بالغ بر هزار روایت؛ کتاب: «من لا یحضره الفقیه» بالغ بر 250 روایت؛ کتاب: «تهذیب الاحکام»، ‌بالغ بر 300 روایت؛ کتاب: «الاستبصار» بالغ بر چهل روایت از پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) است. (14) د) کارهای صورت پذیرفته در مورد روایات مشترک نبوی (صلی الله علیه وآله) در کتب فریقین: در مورد روایات مشترک میان فریقین کارهای متعدی صورت پذیرفته؛ هر چند که چنین امری در مورد کتب سته ی اهل سنت با کتب اربعه ی شیعه به شکل مجزایی صورت نپذیرفته است و به صورت مجموعی مربوط به همه ی آثار فریقین است. برخی از این آثار عبارتند از: ا) «موسوعة الأحادیث المشترکة بین السنة و الشیعة» این اثر که در پژوهشگاه مطالعات تقریبی وابسته به مجمع جهانی مذاهب اسلامی درمدت 13 سال گردآوری و منتشر شده، در قالب 50 عنوان تفسیری، اعتقادی، فقهی، سیاسی، اقتصادی، اخلاقی، تاریخی و ... در ۶۲ مجلد چاپ شده است. این موسوعه اختصاص به مسائل فقهی نداشته و محورهای آن موضوعات قرآنی، کلامی، فقهی، سیاسی، اقتصادی، اخلاقی و تاریخی است. به عنوان نمونه مجموع روایات مشترک در محتوا در مجلد نهم: «الامام المهدی(عج) فی الأحادیث المشترکة»، 740 روایت؛ (15) در مجلد دوازدهم : «الامر بالمعروف والنهی عن المنکر» 940 روایت؛ (16) در مجلد «الأخلاق فی الأحادیث المشترکة»، 1854 روایت است.(17) 2) «موسوعة الحادیث الفقهیة عند المذاهب الاسلامیة»؛ این اثر که اخیرا دو مجلد آن بچاپ رسیده، مربوط به جمع آوری روایت فقهی مشترک (در محتوای کلی) در منابع فریقین است؛ هر چند که تعداد روایات آن مجموعا شمارش نشده است. به عنوان مثال در مسأله ی «مسح دو پا» در این کتاب هفت روایت نقل شده دو روایت از «تهذیب الاحکام» و «قرب الاسناد» از منابع شیعی و پنج روایت از مصادر اهل سنت همچون: «سنن دارقطنی» و «صحیح ابن خزیمه» و «صحیح بخاری» و «تفسیر طبری» و «مصنف ابن ابی شیبة»، که همگی دلالت بر مسح پا و نه شستن آنها دارد. (18) 3) «احادیث النبی (صلی الله علیه وآله) المشترکة بین الشیعة و السنة»؛‌ در این اثر نیز تنها به جمع آوری روایات فقهی توجه شده است و نویسنده از کتب مختلف روایی به نقل روایات مشترک در محتوا پرداخته است. در مجموع در این کتاب (312) روایت مشترک در موضوعات مختلف فقهی بیان شده است. به عنوان مثال: در موضوع «صلاة» 21 روایت؛ صیام 13 روایت؛ حدود دو روایت؛ تجارت سه روایت؛‌طلاق دو روایت؛ نکاح دو روایت و... ذکر شده است. (19) پی نوشت: 1. ابن الأثير، جامع الأصول في أحاديث الرسول، مكتبة الحلواني - مطبعة الملاح - مكتبة دار البيان، تحقيق : عبد القادر الأرنؤوط، الطبعة : الأولى، ج11، ص804. 2. مجید معارف، جوامع حدیثی اهل سنت،‌ سمت، چاپ سوم،‌1388، ص75. 3. همان،‌ص85. 4. همان، ص133. 5. همان، ص141. 6. النسائی، سن النسائی، دارالفکر، بیروت، تک جلدی، 1421هـ، ص1278. 7. مجید معارف، جوامع حدیثی اهل سنت،‌ سمت، چاپ سوم، ‌1388، ص127. 8. محمد فؤاد عبدالباقی، اللؤلؤ و المرجان فیما اتفق علیه الشیخان، دارالفکر- بیروت، 1430هـ، ص532. 9. هادی حجت، جوامع حدیثی شیعه، سمت، 1386، ص33. 10. همان، ص89. 11. همان، ص119. 12. همان، ص129. 13. همان، ص150. 14. تتبع نویسنده. 15. ر.ک: محمد علی تسخیری، الإمام المهدي في الأحادیث المشترکة بین السنة و الشیعة، المجمع العالمي للتقريب بين المذاهب الإسلامية، المعاونية الثقافية، مرکز التحقیقات و الدراسات العلمیة، تهران – ایران، 1384. 16. ر.ک: مهدي رستم‌نجاد، محمدعلي تسخيري، الامر بالمعروف و النهي عن المنكر: في الاحاديث المشتركه بين السنه و الشيعه، المجمع العالمي للتقريب بين المذاهب الإسلامية، المعاونية الثقافية، مرکز التحقیقات و الدراسات العلمیة، تهران – ایران. بی تا. 17. علی مختاری، الاخلاق فی الاحادیث المشترکه بین السنه و الشیعه، المجمع العالمي للتقريب بين المذاهب الإسلامية، المعاونية الثقافية، مرکز التحقیقات و الدراسات العلمیة، تهران – ایران، 1393. 18. سید محمد کاظم طباطبائی، موسوعة الاحادیث الفقهیه عند المذاهب الاسلامیة، دبیر خانه شورای هماهنگی مدارس علوم دینی اهل سنت، 1396، ج1، ص258. 19. خضر محمد نبها،‌احادیث النبی المشترکة بین الشیعة والسنة،‌ دارالهادی- ‌بیروت، 1430،‌ص42.