جمع بندی آیا درباره زید بن حارثه بزرگنمایی شده؟

با نام و یاد دوست         کارشناس بحث: استاد عماد

زید بن حارثه کیست؟

زید بن حارثه پسر خوانده پیامبر(صلی الله علیه وآله) و از نخستین مسلمانان است. او تنها صحابی است که نامش در قرآن آمده است. سریه های زیادی به ایشان نسبت داده اند. ایشان یکی از فرماندهان جنگ موته است که در این جنگ به شهادت رسید. این جنگ در سال هشتم با امپراطور روم به وقوع پیوست، مزار این صحابی پیامبر(صلی الله علیه وآله) در کشور اردن زیارتگاه مسلمانان است.  

زید از قبیله «کلب قضاعه» است.(1) پدرش حارثه بن شراحیل و مادرش سعدی بن ثعلبه بن عامر از قبیله بنی معن و طی است(2) بنا بر برخی از گزارشها پیامبر(صلی الله علیه وآله) ایشان را دوست می داشت لذا به او «زید الحب» نیز می گویند(3) زید در کودکی همراه مادرش خود به دیدار قبیله بنی معن رفت. این قبیله در همان ایام مورد هجوم دشمنان قرار گرفت و زید به اسارت در آمد. هنگامیکه هشت سال داشت حکیم «بن حزام» اورا برای حضرت خدیجه (سلام الله علیها) خرید. حضرت خدیجه(سلام الله علیها) نیز پس از ازدواج او را به پیامبر(صلی الله علیه وآله) هدیه کردند. و رسول خدا (صلی الله علیه وآله) او را آزاد کردند و سپس در خانه خود نگه داشتند.(4)   منابع: 1. بلاذری، أحمد بن یحیی، جمل من انساب الأشراف، تحقیق: سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، بیروت، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۶م،ج۱، ص۴۶۷. 2. ابن اثیر، علی بن محمد جزری، أسدالغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م،ج۲، ص۱۲۹. 3.بلاذری، همان، ج۱، ص۴۶۹. 4.همان، ص۴۶۷.

زید سالها پس از این جریان در مراسم حج افرادی از قبیله خود را می بیند و از آنان می خواهد تا خبر سلامتی او را به پدر و مادرش بدهند. پدر وقتی از سلامت زید اطلاع پیدا می کند اشعاری می سراید(1)   پدر زید از رسول خدا (صلی الله علیه وآله) درخواست کرد تا در برابر دریافت بهای زید، او را به آنان برگرداند، اما پیامبر(صلی الله علیه وآله) زید را میان ماندن نزد خودش و بازگشت به سوی قبیله‌اش مخیر کرد، زید ماندن نزد پیامبر را برگزید، حارثه گفت:‌ای فرزند! بندگی را بر آزادگی اختیار می‌نمائی و پدر را مهجور می‌گذاری؟ زید گفت: من از آن وقتی که پیامبر (صلی الله علیه وآله) را دیده‌ام دیگر هرگز کسی را بر آن حضرت اختیار نخواهم کرد.(2) پی نوشت ها 1.ابن هشام، السیرة النبویة، تحقیق مصطفی السقا و ابراهیم الأبیاری و عبد الحفیظ شلبی، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا، ج۱، ص۲۴۸؛ ابن اثیر،همان، ج۲، ص۱۳۰. 2.ابن هشام، همان ؛ بلاذری، همان، ج۱، ص۴۶۸-۴۶۹.  

منابع تاریخ اسلام، زید بن حارثه را در زمره نخستین مسلمانان نام برده‌اند.(1) یعنی او را پس از حضرت علی(علیه السلام ) نخستین مرد مسلمان شناخته شده است.(2)   در پیمان برادری مسلمانان در مکه حمزه سید الشهداء با زید بن حارثه عقد برادری بسته بود. حمزه سیدالشهداء در روز احمد نیز زید را وصی خود کرد(3).پس از هجرت  نیز رسول خدا(صلی الله علیه وآله) میان زید و شخصی به نام«اسید بن حضیر» اعقد برادری بست(4)   پی نوشت ها 1.ابن هشام، السیرة النبویة، دار المعرفة، ج۱، ص۲۴۷. 2.ابن هشام، السیرة النبویة، دار المعرفة، ج۱، ص۲۶۲؛ ابن اثیر، اسدالغابه، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۱۳۱. 3. ابن هشام، السیرة النبویة، دار المعرفة، ج۱، ص۵۰۵؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۷۲. 4.ابن اثیر، اسدالغابه، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۱۳؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۷۲.

اولین همسر زید بن حارثه ام ایمنکنیز و آزاد شدۀ پیامبر(صلی الله علیه وآله)  بود که پس از درگذشت شوهرش عبید بن زید خزرجی با زید بن حارثه، ازدواج کرد. او مادر اسامه بن زید است(1). از این رو کنیه زید ، ابواسامه بود. پس از مهاجرت زینب بنت جهش دختر عمه پیامبر(صلی الله علیه وآله) به مدینه، رسول خدا(صلی الله علیه وآله) از او برای زید خاستگاری کرد اما ابتدا زینب مخالفت نمود ولی چون پیامبر (صلی الله علیه وآله) پا پیش گذاشته بود قبول کرد(2)اما همواره میان زینب و زید کشاکش وجود داشت.(3)و زید از بداخلاقی زینب نزد پیامبر شکایت می‌برد، پیامبر او را به صبر و تحمل همسر دعوت می‌کرد.(4) تا آنکه سرانجام کار آنها به طلاق کشید.(5)   1.بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۷۱؛ ابن اثیر، اسدالغابه، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۱۳۱. 2.ابن سعد، الطبقات الکبری، چاپ احسان عباس (اختصارات)، ج۸، ص۱۰۱؛ 3.ابونعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء، بیروت، بی‌نا، ۱۳۸۷ق/۱۹۶۷م، ج۲، ص۵۲. 4.ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۸، ص۱۰۳؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۳۴. 5.بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۵۲۱.

اما در مورد فرماندهی در سریه ها و غزوه در مورد ایشان بزرگنمایی صورت گرفته است. اگر چه شیعه نسبت به زید بن حارثه احترام قائل است ولی بزرگ نمایی ایشان از طرف مخالفان حضرت علی علیه السلام و به نوعی رقیب تراشی در مقابل حضرت علی  علیه السلام است. به گفته این منابع زید فرماندهی سریه‌های قرده، جموم ، عیص، طرف (جمادی الثانی سال ۶ ق)، حسمی و وادی القری و جنگ موته را ر عهده داشته است.(1) بنابر برخی از گزراشها پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) در برخی سفرها زید را جانشین خود معرفی می‌کرد(2) او در جنگ  حضور داشت، و حنظلة بن ابی سفیان را کشت(3)پس از جنگ پیامبر (صلی الله علیه وآله)زید ‌بن حارثه و عبدالله بن رواحه  را از مکانی به نام  اثیل به مدینه فرستادند  تا خبر پیروزی مسلمانان را به مدینه برسانند.(4)   پی نوشت ها: 1.بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۷۷؛ واقدی، محمد بن عمر، المغازی، تحقیق: مارسدن جونس، بیروت، مؤسسة الأعلمی، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م، ج۱، ص۵، ص۱۹۷. 2.ابن هشام، پیشین، ج۱، ص۶۰۱. 3.همان، ج۱، ص۷۰۸. 4.ابن هشام،همانة، ج۱، ص۶۴۲؛ ابن اثیر، اسدالغابه، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۱۳۱؛ واقدی، همان، ج۱، ص۱۱۴، ج۲، ص۵۵۳، ۵۵۵، ۵۶۴.

اگه آری در مقابل چه کسی بزرگ نمایی شده است؟

به گفته علامه سید جعفر مرتضی عاملی در جریان جنگ موته نیز زید بن حارثه را در مقابل جعفر بن ابی طالب یعنی جعفر طیار بزرگ جلوه داده اند تا از مقام جعفر کاسته شود. زیرا جعفر برادر حضرت علی علیه السلام است لذا همان کسانی که نسبت به حضرت علی علیه السلام اجحاف کردند، این احجاف را به بستگان حضرت علی علیه السلام نیز کشاندند از جمله تردید در این ابوطالب و نیز کمرنگ کردن نقش جعفر ابن ابی طالب در جنگ موته

ایشان می فرمایند: در حق جعفر اجحاف کرده اند. مورخان مغرض کوشیده اند جعفر را از فرماندهی نخست غزوه موته به دور دارند و این منصف را برای زید بن حارثه ثابت کنندبب. همه تلاش های نامیمون در حق جعفر برای آن است که ور برادر حضرت علی(علیه السلام) است. پی نوشت: علامه سیدجعفر مرتضی عاملی، الصحیح من سیره النبی الاعظم، ترجمه محمد سپهری، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران، 1390ش، ج1، ص508

جمع بندی: پرسش: «زید بن حارثه» کیست؟ آیا صحیح است که تاریخ نگاران درباره او بزرگ نمایی کرده اند؟ اگه آری در مقابل چه کسی بزرگ نمایی شده است؟ پاسخ: «زید» از قبیله «کلب قضاعه» است.(۱) پدرش «حارثه بن شراحیل» و مادرش «سعدی بن ثعلبه بن عامر» از «قبیله بنی معن» و «طی» است(۲) بنا بر برخی از گزارشها پیامبر(صلی الله علیه وآله) ایشان را دوست می داشت لذا به او «زید الحب» نیز می گویند(۳) «زید» در کودکی همراه مادر خود به دیدار قبیله «بنی معن» رفت. این قبیله در همان ایام مورد هجوم دشمنان قرار گرفت و «زید» به اسارت در آمد. هنگامیکه هشت سال داشت «حکیم بن حزام» اورا برای حضرت خدیجه (سلام الله علیها) خرید. حضرت خدیجه(سلام الله علیها) نیز پس از ازدواج او را به پیامبر(صلی الله علیه وآله) هدیه کردند. و رسول خدا (صلی الله علیه وآله) او را آزاد کردند و سپس در خانه خود نگه داشتند.(۴) «زید» سالها پس از این جریان در مراسم حج افرادی از قبیله خود را می بیند و از آنان می خواهد تا خبر سلامتی او را به پدر و مادرش بدهند. پدر وقتی از سلامت «زید» اطلاع پیدا می کند اشعاری می سراید(۵)   پدر «زید» از رسول خدا (صلی الله علیه وآله) درخواست کرد تا در برابر دریافت بهای «زید»، او را به آنان برگرداند، اما پیامبر(صلی الله علیه وآله) «زید» را میان ماندن نزد خودش و بازگشت به سوی قبیله‌اش مخیر کرد، «زید» ماندن نزد پیامبر را برگزید، «حارثه» گفت:‌ای فرزند! بندگی را بر آزادگی اختیار می‌نمائی و پدر را مهجور می‌گذاری؟ «زید» گفت: من از آن وقتی که پیامبر (صلی الله علیه وآله) را دیده‌ام دیگر هرگز کسی را بر آن حضرت اختیار نخواهم کرد.(۶) منابع تاریخ اسلام، «زید بن حارثه» را در زمره نخستین مسلمانان نام برده‌اند.(۷) یعنی او را پس از حضرت علی(علیه السلام) نخستین مرد مسلمان شناخته شده است.(۸) در پیمان برادری مسلمانان در مکه «حمزه سید الشهداء» با «زید بن حارثه» عقد برادری بسته بود. «حمزه سیدالشهداء» در روز احد نیز «زید» را وصی خود کرد(۹).پس از هجرت  نیز رسول خدا(صلی الله علیه وآله) میان «زید» و شخصی به نام«اسید بن حضیر» عقد برادری بست(۱۰) در مورد فرماندهی در سریه ها و غزوه در مورد ایشان بزرگنمایی صورت گرفته است. اگر چه شیعه نسبت به «زید بن حارثه» احترام قائل است ولی بزرگ نمایی ایشان از طرف مخالفان حضرت علی (علیه السلام) و به نوعی رقیب تراشی در مقابل حضرت علی  (علیه السلام) است. به گفته این منابع «زید» فرماندهی سریه‌های «قرده»، «جموم» ، «عیص»، طرف (جمادی الثانی سال ۶ ق)، «حسمی» و «وادی القری» و «جنگ موته» را بر عهده داشته است.(۱۱) بنابر برخی از گزراشها پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) در برخی سفرها «زید» را جانشین خود معرفی می‌کرد(۱۲) او در جنگ حضور داشت، و «حنظلة بن ابی سفیان» را کشت(۱۳)پس از جنگ پیامبر (صلی الله علیه وآله)،«زید ‌بن حارثه» و «عبدالله بن رواحه»  را از مکانی به نام  «اثیل» به مدینه فرستادند تا خبر پیروزی مسلمانان را به مدینه برسانند.(۱۴) به گفته «علامه سید جعفر مرتضی عاملی» در جریان جنگ موته نیز «زید بن حارثه» را در مقابل «جعفر بن ابی طالب» یعنی «جعفر طیار» بزرگ جلوه داده اند تا از مقام «جعفر» کاسته شود. زیرا «جعفر» برادر حضرت علی (علیه السلام) است. لذا همان کسانی که نسبت به حضرت علی (علیه السلام) اجحاف کردند، این احجاف را به بستگان حضرت علی (علیه السلام) نیز کشاندند از جمله تردید در ایمان «حضرت ابوطالب» و نیز کمرنگ کردن نقش «جعفر ابن ابی طالب» در «جنگ موته». ایشان می فرمایند: در حق «جعفر» اجحاف کرده اند. مورخان مغرض کوشیده اند «جعفر» را از فرماندهی نخست «غزوه موته» به دور دارند و این منصب را برای «زید بن حارثه» ثابت کنند. همه تلاش های نامیمون در حق «جعفر» برای آن است که ایشان، برادر حضرت علی(علیه السلام) است.(۱۵) بنابراین بر همان مبنایی که منتسبین به حضرت علی(علیه السلام) مورد هجمه و تخریب شخصیت قرار گرفته اند و فضائلشان دزدیده شده و به دیگر افراد اختصاص پیدا کرده است، «جعفر» نیز از این امر مستثنی نیست.   پی نوشت ها: ۱. بلاذری، أحمد بن یحیی، جمل من انساب الأشراف، تحقیق: سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، بیروت، ۱۴۱۷ق/۱۹۹۶م،ج۱، ص۴۶۷. ۲. ابن اثیر، علی بن محمد جزری، أسدالغابة فی معرفة الصحابة، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م،ج۲، ص۱۲۹. ۳.بلاذری، همان، ج۱، ص۴۶۹. ۴.همان، ص۴۶۷. ۵.ابن هشام، السیرة النبویة، تحقیق مصطفی السقا و ابراهیم الأبیاری و عبد الحفیظ شلبی، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا، ج۱، ص۲۴۸؛ ابن اثیر،همان، ج۲، ص۱۳۰. ۶.ابن هشام، همان ؛ بلاذری، همان، ج۱، ص۴۶۸-۴۶۹. ۷.ابن هشام، السیرة النبویة، دار المعرفة، ج۱، ص۲۴۷. ۸.ابن هشام، السیرة النبویة، دار المعرفة، ج۱، ص۲۶۲؛ ابن اثیر، اسدالغابه، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۱۳۱. ۹. ابن هشام، السیرة النبویة، دار المعرفة، ج۱، ص۵۰۵؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۷۲. ۱۰.ابن اثیر، اسدالغابه، ۱۴۰۹ق، ج۱، ص۱۱۳؛ بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۴۷۲. ۱۱.بلاذری، انساب الاشراف، ۱۴۱۷ق، ج۱، ص۳۷۷؛ واقدی، محمد بن عمر، المغازی، تحقیق: مارسدن جونس، بیروت، مؤسسة الأعلمی، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۹م، ج۱، ص۵، ص۱۹۷. ۱۲.ابن هشام، پیشین، ج۱، ص۶۰۱. ۱۳.همان، ج۱، ص۷۰۸. ۱۴.ابن هشام،همان، ج۱، ص۶۴۲؛ ابن اثیر، اسدالغابه، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۱۳۱؛ واقدی، همان، ج۱، ص۱۱۴، ج۲، ص۵۵۳، ۵۵۵، ۵۶۴. ۱۵.علامه سیدجعفر مرتضی عاملی، الصحیح من سیره النبی الاعظم، ترجمه محمد سپهری، پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، تهران، ۱۳۹۰ش، ج۱، ص۵۰۵