آیا انجام گناه باعث زائل شدن عقل می شود؟

با نام و یاد دوست         کارشناس بحث: استاد حافظ

ایا درست است که میگویند با انجام گناه قسمتی از عقل زایل میشود و دیگر باز نمیگردد؟ 

بسم الله الرحمن الرحیم گناه چون چهره جان ما را از حالت طبیعی خارج می‌کند، ممنوع شده است. گناه بودن گناه، اعتباری و قراردادی نیست بلکه چون تأثیرات مخربی به صورت تکوینی و حقیقی در جان ما دارد ممنوع اعلام شده است و وقتی چهره پاک طبیعی انسان دستخوش تحول گردد، نمی‌توان توقع داشت تمام ظرفیت ساحت‌های مختلف وجود انسان -اعم از عقل و خیال و حسّ- در چرخه‌ی بهره‌وری بهینه قرار گیرند. از همین باب است این جمله‌ی مشهور که «دروغ‌گو کم‌حافظه است» از این منظر، زوال یا ضعف عقل، نتیجه گناه است از منظری دیگر، گناه است که نتیجه مقهور واقع‌ شدن عقل است زیرا از کارکردهای عقل عملی، تعدیل قوای دیگر اعم از شهویه و غضبیه می‌باشد پس آنگاه که به صورت بایسته قیام ننماید، قوای دیگر بر انسان مسلط شده،‌ تن به خاری گناه می‌دهد از این رو در حدیث می‌خوانیم: «من غلب عقله هواه أفلح» (کسی که عقل بر هوای نفسش غالب گردد رستگار خواهد شد) پس رستگاری ثمره غلبه عقل است و گناه، ثمره مغلوب واقع شدن عقل است. پس کم رنگ شدن کارکرد عقل هم در قسمت منشأ و هم در قسمت نتیجه با گناه ارتباط مستقیم دارد. در نهج البلاغه می‌خوانیم «اکثر مصارع العقول تحت بروق المطامع» (زمین خورد عقل‌ها غالبا به خاطر برق طمع است) نباید گمان کرد تنها طمع، در فاز مال و منال دنیوی دارای معنا است بلکه شامل شعب گوناگونی از مشتهیات نفسانی می‌باشد در اثر این طمع‌ورزی نفسانی چشم عقل از کار افتاده در نتیجه پرتگاه‌ها و لغزشگاه‌ها را نخواهد دید. از نظر تجزیه و تحلیل عقلی نیز پیوند میان تقوا و درک حقایق قابل درک است. به عنوان مثال در خانواده‌ای که تقوا نیست و کودکان در محیط آلوده پرورش می‌یابند در آینده که بزرگ می‌شوند تشخیص خوبی‌ها از بدی‌ها برای آنها مشکل خواهد شد اصولا به کار افتادن نیروها و انرژی‌ها و هدررفتن این سرمایه‌ها در راه گناه موجب می‌شود که مردم از نظر درک و اطلاع در سطحی پایین قرار گیرند و افکار منحطی داشته باشند هر چند در زندگی مادی پیشرفت کنند. به عبارت دیگر هر بی‌تقوایی سرچشمه یک نوع ناآگاهی و سوء تشخیص است و هر تقوایی سرآغاز فرقان و حکمت است از همین رو جوامعی را می‌بینیم که به لحاظ صنعتی و تکنولوژی بسیار پیشرفته‌اند ولی در زندگی روزانه خود گرفتار نابسامانی‌ها و تضادهای وحشتناکی هستند

چگونه گناه کارانی که توبه کرده اند توانستند به مقام فنا برسند؟

توبه راستین از گناه تنها آثار تکلیفی گناهان را در قیامت از زائل نمی‌کند بلکه لوازم و عوارض وجودی گناه را نیز تحت الشعاع قرار خواهد داد. از این رو، در مورد برخی اعمال خاص و تأثیر آن در بخشش گناهان -مانند زیارت با معرفت قبر اباعبدالله الحسین علیه السلام- این گونه تعبیر شده که گویا شخص گنهکار از مادرش متولد گشته است (کامل الزیارات، ص ۱۸۵). این تشبیه خروج انسان از گناهان به طفل متولد شده از مادر، حاوی نکات دقیقی است که از جمله این نکات، مطلب فوق می‌باشد.