جمع بندی آیا امامان شیعه ، طبیب و درمانگر هم بوده اند؟

با سلام احترام
طبیعتا دین اسلام و مکتب اهل بیت و مذهب تشیع برای همه مردم برنامه های مختلفی دارد اعم از سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، بهداشتی، پزشکی و سلامت.
یکی از این موارد طبابت و درمان است. در مورد اینکه اهل بیت طبابت میکردند و مطب داشتند و بیمارانی به انها مراجعه میکردند در تاریخ نداریم. اما دستوراتی برای درمان و طبابت از آن بزرگواران وجود دارد از جمله كتاب«طب الأئمة»، براى درمان بيمارى‌ها، دو راه جسمى و روحى پيشنهاد مى‌كند: يكى، از راه مصرف مواد غذايى و داروهاى گياهى كه در آن زمان در دسترس بوده است و ديگرى، از راه خواندن دعا و آيات قرآن.
دستورات پزشکی و درمانی غالبا از احادیث و روایات اهل بیت صادر شده است اگر به کتاب اصول کافی جلد ششم مراجعه فرمایید موضوع اطعمه و خوراکی ها، به خوردنیهای متعدد و داروهای گیاهی متفاوتی اشاره میکند که برای امراض و دردهای مختلفی که غالبا افراد از ان رنج میبردند اشاره شده است. معمولا برخی از مردم از بیماریهای متفاوتی رنج میبردند زمانی که نزد امام از ان بیماری گلایه و شکایت داشتند امام برای بهبودی وضع جسمانی انها دستور استفاده از خوراکیها و داروهای گیاهی را تجویز میکردند. طب الرضا و طب الصادق علیها السلام یکی از این آثار است.

با سلام و احترام
شفا دادن از طرف خداوند است اگر پیامبرانی مانند حضرت عیسی، علی نبینا و اله و علیه السلام مرده ای را زنده و کوری را بینا میکرد به اذن و اراده الهی بود همچنین اگر امام کسی را شفا دهد از طرف خدا و باذن الله است. و شفا دادن یک نو ع اعجاز است و استثنا میباشد و امام از اعجاز و موارد استثنایی استفاده نمیکند زیرا امام مامور به ظاهر است یعنی همه چیز در زندگی امام باید سیر طبیعی و ظاهری خودش را طی کند زیرا اهل بیت برای ما الگو و اسوه هستند و ما باید از انها درس بیاموزیم پس اگر بنا باشد امام از اعجاز خودش و امور استثنایی مانند شفا دادن یا علم غیب خودش استفاده کند تبعیت مردم از امام کم خواهد شد و امام مامور به ظاهر است نه امور غیر عادی و خارق العاده و اعجازی
وقتی شتر پیامبر صلی الله علیه و اله گم شد حضرت فرمود بروید ان را پیدا کنید گفتند مگر شما پیامبر نیستید باید بدانید شتر کجاست حضرت وقتی دید انها منتظر اعجازی از ان حضرت هستند فرمود بروید فلان جا شتر را بیاورید پس پیامبر صلی الله علیه و اله نمیخواستند از علم غیب خود استفاده کنند جریان شفا دادن اهل بیت علیهم السلام هم همینطور است
پیامبر صلی الله علیه و اله فرمود انا بشر مثلکم پس این انسانی که مانند دیگران است خواب، بیداری، مریضی، سختیف اسایش ،تکلیف، بیماری و... دارد پس امام هم همینگونه است جنبه بشری امام اقتضا میکند بیمار شود لذا حضرت علی علیه السلام در جنگ خیبر چشم درد داشت که پیامبر صلی الله علیه و اله ایشان را شفا داد.

جمع بندی

پرسش
آیا امامان شیعه پزشک هم بوده اند؟ یعنی می توانستد فردی را چه از نظر روحی، و چه از نظر جسمی درمان کنند؟

پاسخ
برای پاسخ به این سوال توجه به چند نکته لازم است:

نکته اول: تقسیم علم گسترده ائمه(ع) به بالفعل و بالقوه
ما طبق روایات اعتقاد داریم که پیامبر(صلی الله علیه و آله) و اهل بیت(سلام الله علیهم) علم ما کان و ما یکون دارند (1) یعنی به همه گذشته و آنچه در آینده اتفاق خواهد افتاد علم دارند(مگر موارد خاص چون زمان روز قیامت)، و از تمام امور آسمانی و زمینی آگاه هستند، منتهی این علم در برخی مسائل بالفعل است، و در برخی عرصه ها بالقوه؛ یعنی اگرچه تمام علومشان از جانب خداوند است، اما برخی علومشان را خداوند از ابتدا و بدون اینکه ایشان آن را درخواست کنند به ایشان داده، اما برخی علوم را به محض اینکه دانشتن را اراده کنند به ایشان می دهد و ایشان را آگاه می سازد.(2)
اما مبنای ما برای تعیین حوزه این دو علم وظیفه و رسالت ایشان است، یعنی نسبت به آنچه که هدف اصلی از بعثت و برگزیده شدن ایشان است علومشان بالفعل است، و در سایر مسائل بالقوه؛ یعنی مثلا در خصوص احکام و تعالیم اعتقادی یا شریعت در پاسخ هرگز تعلل نکرده یا ابراز بی اطلاعی نمی کردند اما در جایی که خارج از حیطه رسالت اصلی ایشان بوده علمشان بالفعل نبوده و متوقف بر اراده کردنشان است، یعنی هرگاه اراده می کرده اند خداوند ایشان را نسبت به آن مسئله آگاه می کرده است.

نکته دوم: قلمرو رسالت ائمه(سلام الله علیهم)
بعد از روشن شدن مبنای ما، حال پاسخ سوال به این بر می گردد که ما بگوییم پزشکی جزء رسالت های پیامبر(صلی الله علیه و آله) و اهل بیت(سلام الله علیهم) بوده است یا خیر، اگر باشد همواره باید نسبت به آن علم بالفعل داشته باشند، و مردم را آگاه کنند، و اگر نباشد طبیعتا تعالیم ایشان در این حوزه هم جامع نبوده و فقط به برخی موارد اکتفا کرده اند.

به نظر می رسد نمی توان گفت یکی از برنامه های اسلام ورود به عرصه پزشکی است، چرا که:
اول: در وجود طب اسلامی اختلاف نظر جود دارد، مورد اجماع اندیشمندان اسلامی نیست.
دوم: قطعا طب اسلامی را نمی توان یک طب کامل و بدون نقص دانست، چرا که ما را از مکتب های دیگر پزشکی بی نیاز نمیکند.
سوم: دستورات پزشکی اسلام بسیار کمتر از دستورات اعتقادی، فقهی و اخلاقی است.
چهارم: مراجعه خود اهل بیت(سلام الله علیهم) به اطباء، و حتی گاهی اطباء غیر مسلمان، مانند اثیر بن عمرو طبیب یهودی ای که به بالین امام علی(سلام الله علیه) آورده شد، در حالی که سه امام آنجا حضور داشتند، هم خود امام علی(سلام الله علیه)، هم امام حسن(سلام الله علیه) و هم امام حسین(سلام الله علیه).

نکته سوم: جامعیت اسلام
از آنجا که دین اسلام کامل ترین دین بوده و همه ی عرصه هایی که به هدایت انسان ها مربوط می شود را در بر می گیرد، به اقتضاء وظیفه اش در زمینه های ذیل مطالبی دارد:

اول: بهداشت فردی و احتماعی: دین مبین اسلام دستورهایی در حوزه بهداشت فردی و احتماعی دارد که اینها اگرچه به گونه ای در حیطه پزشکی محسوب میشوند، اما جنبه رشد بشری هم دارند، مثل تأکید بر مسواک زدن، تأکید بر نظافت، تأکید بر استعمال بوی خوش و مانند آن.

دوم: یک سری دستورات بنیادین و اساسی در خصوص سلامت بدن، مثل نهی از پرخوری، توصیه به دست کشیدن از غذا قبل از سیر شدن، پرهیز از خوردن در مواقعی که گرسته نیستیم، توصیه به خوردن نمک قبل و بعد از غذا، پرهیز از مصرف دارو در صورت غیر ضروری، و مانند آن.

سوم:توصیه های پزشکی خاص: از آنجا که اهل بیت(سلام الله علیهم) به مخازن علم الهی دسترسی داشته اند در مواردی که از ایشان در خصوص بیمار ها مشورت خواسته اند، ایشان هم هم پاسخ داده و راه حل ارائه کرده­اند، لذا این که ائمه(ع) می توانستند کسی را درمان کنند یا خیر؟ قطعا پاسخ مثبت است، آنها به مخازن علم الهی متصل بوده اند، می توانستند نسبت به همه چیز آگاه شوند، اما پزشک نبوده اند که شروع به طبابت و آموزش پزشکی بکنند، وگرنه هرگز خودشان به طبیبی مراجعه نمیکردند.
بنابراین هر کجا دستوری داده اند قطعا آن دستور صحیح و نافذ بوده، و در منابع دینی هم ثبت شده است، از جمله كتاب «طب الأئمة»، «طب الرضا(سلام الله علیه)» «طب الصادق(سلام الله علیه)» و یا احادیث و روایات کتاب اصول کافی جلد ششم که به موضوع اطعمه و خوراکی ها پرداخته، و به خوردنیهای متعدد و داروهای گیاهی متفاوتی اشاره میکند که برای امراض و دردهای مختلفی که غالبا افراد از ان رنج میبردند اشاره شده است.

نکته چهارم: امراض روحی
اما در حیطه بیماری های روحی اوضاع فرق می کند، درمان بیماری های روحی از اهداف دین اسلام است، نه این که مثل مسائل پزشکی، فقط در برخی مواضع به آن پرداخته شده باشد.
در آن دسته از بیماری های روحی که در زمینه اخلاق از آنها بحث می شود مثل حسادت و عُجب و مانند آن که مسئله روشن است، وجود روایات بسیار زیاد گویای اهتمام اسلام به آن است، روایاتی که یک نظام تربیت اخلاقی اسلامی را تبیین میکند.
و اما آن دسته از بیماری هایی که به روان انسان مربوط میشود و از علوم انسانی به شمار می روند، این بیماری ها و تحقیقات در این زمینه دو بُعدی هستند، یعنی بخشی از آن مربوط به مبانی نظری و اعتقادی است که دین اسلام نقش اساسی در آن دارد، و بخشی نیز تجربی است که مربوط به آزمایش و آمارگیری مربوط میشود.
لذا در حیطه این علوم ، آیین مبین اسلام دارای کلیات و مبانی بوده، و در مرحله بعد یک روش برای فهم جزئیات ارائه کرده است. چگونگی این مسئله مفصل بوده و نیازمند بیان مقدماتی است که می توانید در این خصوص به کتاب "در جستجوی علوم انسانی اسلامی" نوشته دکتر عبدالحسین خسروپناه مراجعه بفرمایید.

 

پی نوشت ها:
1. کلینی، محمد، الکافی، ج1، ص260.
2. همان، ج1، ص257.