حکومت طاهریان

[=Century Gothic]« در حوالی همدان عبدالرحمن اَزدیّ سردار دیگر امین از سپاه خراسان شکست خورد و برای اعراب هزیمت اجتناب ناپذیر شد – هزیمت بسوی بغداد -. بغداد به محاصره افتاد و محاصره آن طولانی، پرمحنت و بی نتیجه گشت. یاری دسته های عیار هم مانع از سقوط آن نشد. وقتی این شهر هزار و یکشب دروازه هایش را بر روی سپاه طاهر گشود تقریبا به حالت نیمه ویرانی در آمده و به خاطر دفاع از خلیفه یی نالایق خسارات و تلفات بسیار دیده بود . خلیفه مخلوع ، بدون اجازه مأمون به امر طاهر و برای اجتناب از تجدید یک کشمکش احتمالی به قتل آمد. اما به شورشیان شهر و کسانی که به هواخواهی ا و درمقابل سپاه مأمون ایستادگی کرده بودند امان داده شد. خلافت برای مأمون بلامنازع گشت و کشمکش دو برادر به پیروزی خراسانیان پایان یافت.*
[=Century Gothic]حاصل شورش سپاه خراسان هم ، که بعداز فتح بغداد طالب افزونی جامگی[10] و بیستگانی[11] خویش شد، آن بود که معلوم گشت خراسان دیگر نوعی استقلال را مطالبه می کند و دیگر نمی خواهد از همه حیث تابع بغداد و تحت نظارت مستقیم خلیفۀ آن باشند. جریان هایی که بعداز آن روی داد ناظر به تحکیم موضع مأمون در دست یابی به خلافت بلامنازع بود. درین زمینه فضل بن سهل سرخسی در حمام سرخس کشته شد . امام علی الرضا(ع) هم بنابر مشهور به وسیلۀ مأمون ، پنهانی به زهر هلاک شد و مأمون در بازگشت به بغداد به رعایت خاطر اهل شهر و در ظاهر به درخواست طاهر ذوالیمینین لباس سبز را به لباس سیاه که شعار بنی عباس یود مبدل ساخت. خراسان را به غسّان بن عباد از خویشان فضل بن سهل واگذاشت و طاهر را با آنکه به خاطر قتل امین از وی آزرده بود بنواخت . در مقابل این خدمت هم عنوان امارت و شرطگی بغداد را به وی داد و این عنوان در خانواده طاهر تا مدتها بعد ازو نیز همچنان باقی ماند.»[12]
[=Century Gothic]« مأمون، چند سال بعد به دنبال تبادل نظر با معتمدان خویش ، به رعایت مصلحت وقت ، طاهر را به حکومت خراسان گسیل داد.* گویی می خواست به تمایلات اهل خراسان که طالب نوعی استقلال بودند پاسخ مساعدی شایسته مساعی آنها در رساندن او به خلافت داده باشد. این کار از نظر خود او متضمن تأمین از قیام مجدد آن ولایت به پشتیبانی از یک مدعی خانگی هم بود، درحقیقت هرچند برادرش محمد هم که بعداز او به لقب المعتصم بالله به خلافت رسید درین کشمکش از جانبداری از وی منحرف نشده بود، باز تفویض آن ولایت به وی، در نظر مأمون از احتیاط دور بود و واگذاری آن به طاهر بیشتر مقرون به احتیاط به نظر می رسید.
[=Century Gothic]با این حال قتل امین، که بدون جلب رضایت او صورت گرفته بود و نارضایی هایی را هم در آغاز خلافت او به وجود آورده بود ، مأمون را از سردار فداکار خویش دل آزرده کرده بود. اینکه یک خلیفه عباسی، به اشارت یک مولی، به قتل آید در نزد او اهانتی به خاندان عباسی محسوب می شد. وقتی خلیفه یی از خاندان عباس با چنان سختی و خواری که در روایات هست به دست موالی خراسان به قتل آمده بود، تجدید نظیر آن حادثه غیرممکن نبود و در حالی که احساسات شعوبی، احساسات شیعی واحساسات ضد عربی در بین اهل خراسان بیدار شده بود، مأمون از اینکه کشنده برادر را هر روز در مقام والی و شرطه بغداد پیش چشم ببیند ناخرسندی خود را پنهان نمی داشت.*
[=Century Gothic]خراسان هم که درین ایام منشأ تمام این احساسات ضدعباسی و ضدعربی بود الحاق مجددش به قلمرو خلافت بغداد، با همان شیوۀ عهد مهدی و هارون ممکن نبود و خلیفه که با قتل وزیر خراسانی خود فضل بن سهل و کنار نهادن ولیعهد علوی خود از مظنۀ خلافت، سعی کرده بود با عراق و اعرابش کنار بیاید با تفویض خراسان به طاهر- که درآن ایام هیچ کس بهتر از وی برای حکومت آنجا مناسب به نطر نمی رسید- در واقع هم کشندۀ برادررا از پیش چشم خود دور می کرد هم خراسان را از اینکه یک «عباسی» دیگر آنجا را پایگاه اظهار مخالفت با بغداد سازد و عده یی را به شورش و آشوب اغوا نماید برکنار نگه می داشت. طاهر هم چون خود و اکثر خویشانش در دستگاه خلیفه بودند و خود او هم بارها در خدمت وی آثار صداقت و صمیمیت خود را ظاهر کرده بود فرستادنش به خراسان از دیدگاه خلیفه متضمن هیچ گونه بی احتیاطی نبود. این نکته یی بود که سعی خاندان طاهر درفرونشاندن قیام بابک و مازیار هم بعدها آن را برای معتصم – برادر و جانشین مأمون – غیرقابل تردید نشان داد. *
[=Century Gothic]بدینگونه بود که با واگذاری خراسان به طاهر[13]، اولین حکومت ایرانی درین ولایت به وجود آمد و چون این حکومت بعداز وی تدریجاً موروثی و مستقل گونه هم گشت، درواقع به دوقرن فترت سیاسی ایران که بعداز مرگ یزدگرد پیش آمده بود نیز تا حدی پایان داد . هر چند هنوز تا یک استقلال ملی و واقعی فاصله بسیار در بین بود. این حکومت محلی که سالها بعداز سقوط ساسانیان دوباره در قسمتی از خاک ایران،به دست یک خاندان ایرانی بنیاد شد بی آنکه به طور رسمی موروثی باشد به طور متوالی در چند نسل از اولاد بنیانگذارآن ادامه یافت و بی آنکه نسبت به خلیفه راه مخالفت درپیش گیرد، بر تمام خراسان و سیستان و ماوراء النهر و قسمت عمده یی از ولایت جبال و سرزمین قدیم ماد، حکمرانی شبه مستقل داشت. با آنکه" برنشانده خلیفه " بود و در تمام قلمرو خود به نام خلیفه خطبه می خواند به هر حال بخش عمده یی از ایران را تحت حکم فرمانروای واحدی که لامحاله ایرانی زبان و ایرانی نژاد بود به هم پیوند می داد و « الگو » یی برای حکومت های مستقل گونه دیگر- از جمله سامانیان و غزنویان – شد که بعدها به همان شیوه و بدون قطع ارتباط با خلیفه، دولتهای مستقل و نیمه مستقل به وجود آوردند و تدریجاً از حیطه نفوذ بغداد و خلیفه بیرون آمدند. به هر حال حکومت نوبنیاد خراسان که استقلال اداری آن هم مطلوب خلیفه و هم مورد درخواست عامه اهل ولایت بود، هرچند استقلالش در مفهوم جدایی قطعی از حوزه حاکمیت خلافت محسوب نمی شد ، ایرانی بود و در آیین فرمانروایی و شیوه کشورداری سنت های محلی بازمانده از ایران باستانی را تا حد ممکن رعایت و حمایت می کرد.»[14]
[=Century Gothic]« طاهر دربین سرداران خلیفه ، غیر از جنگ و سیاست مرد ذوق و ادب هم بود. در شعر و نثر عربی دست قوی داشت و از تربیت خلیفه به حکمت و دانش هم علاقه می ورزید. با عشق و موسیقی هم سرو کاری داشت .* نسبت به یک زن چنگزن (= صناجه ) که در نیشابور می زیست و ویدا نام داشت عشق می ورزید و در باب او اشعار عاشقانه می سرود. درارتباط با خلیفه و در اداره امور بغداد ، که از جانب خلیفه ولایت و شرطگی آن به وی واگذار شده بود، به زبان عربی محاوره می کرد ، و به سبب موالات با اعراب خزاعه از لحاظ زبان و تربیت هم عربی محسوب می شد اما در نزد اعراب دربار بغداد و کسانی که در مدت محاصره آنجا به دست سپاه وی ، اهانت و سختی دیده بودند غالباً مورد بغض و نفرت بود.
[=Century Gothic]او را به خاطر نژاد ایرانیش به طعنه « فرزند آتشگاه» - ابن بیت النار- می خواندند و به خاطر یک چشم بودنش بر وی طعنه های دلازار می زدند و می کوشیدند تا او را به خاطر جنگی که با امین « مخلوع» کرد و به قتل او منجر شد نزد خلیفه منفور سازند.
[=Century Gothic].

[=Century Gothic]با این حال اعزام وی به امارت خراسان که شامل سیستان و کرمان هم می شد و نظارت بر ماوراءالنهر و ادامه فتوح اسلامی در آن نواحی را دربر داشت، اعتماد خلیفه را در حق وی نشان می دهد. گذشته از اینها، در آن ایام فتنه هایی به وسیله خوارج روی داده بود که دفع آن ضرورت فوری داشت و برای آن کار خلیفه هیچ کس را بهتر از او نیافته بود.*نمی توان پذیرفت خلیفه کسی را که به وفاداریش اعتماد ندارد و او را تنها به چشم قاتل برادر می نگرد در چنان اوضاع و احوالی به امارت قلمروی بدین وسعت نامزد نماید.»[15]
[=Century Gothic]« موسس سلسله طاهری به لقب ذوالیمینین مشهور است و در وجه این نسبت اقوال مختلفه است ؛ از آن جمله گویند که چون طاهر پس ار فتح بغداد حضرت امام رضا (ع) را به أمر مأمون به آن شهر خواند و با او به ولیعهدی بیعت گرفت ، دست چپ خود را در دست حضرت نهاد و گفت : دست راست من در خراسان مشغول بیعت با مأمون است. چه، رسم بنی عباس چنین بود که در موقع اخذ بیعت، خلیفه با ولیعهد به مسجد حاضر می شد و مردم با هر دو بیعت می کردند. به این طریق که دست راست را در دست خلیفه و دست چپ را دست ولیعهد می نهادند. چون حضرت رضا این پیشامد را برای مأمون نقل کرد ، مأمون گفت که من دست چپ طاهر را نیز دست راست(یمین) می نامم تا نقصی در بیعت او با امام نباشد. به همین جهت طاهر، به ذوالیمینین اشتهار یافت.»[16]
[=Century Gothic]
[=Century Gothic]« او در بدو ورود به خراسان ( ذی القعدۀ 205) به دفع خوارج پرداخت. یک تن از خوارج را که با عده یی انبوه در نیشابور به اظهار عصیان پرداخته بود مغلوب کرد. تاخت و تاز ترکان تغزغز[17] را هم که در نواحی اشروسنه[18] در ماوراءالنهر روی داده بود خاتمه داد. به توصیه مأمون که به احوال خراسان آشنایی قابل ملاحظه یی داشت قسمتی از نواحی ماوراءالنهر را که غسان بن عباد به پسران اسد – اسد بن سامان خداة – سپرده بود، در دست آنها باقی گذاشت و بعضی از آنها را هم به امارت سیستان فرستاد. خودش درمرو که کانون قیام ابومسلم بود و مأمون هم در مدت منازعه با امین در آنجا مانده بود، اقامت جست و آنجا را مرکز حکومت ساخت.* اما برای آنکه قلوب اهالی سایر نواحی خراسان را هم جلب کند در انتخاب حکام ولایات ناچار به مسامحه شد و این امر مایه بروز اختلالهایی در کار امارت خودش نیز گشت. طاهر در کار لشکر دقت و توجه خاص نشان داد و نظم و انضباط قابل ملاحظه یی دربین آنها برقرار کرد. در کار حکومت، وی در جلب قلوب اهل خراسان چنان صمیمانه کوشید که در دربار بغداد از جانب مخالفان متهم به داعیه طغیان اندیشی شد. اقدامات او در دفع خوارج چون با شدت عمل افراط آمیز همراه نبود، نزد اطرافیان خلیفه به قدرکافی قاطع و سریع تلقی نشد. خلیفه هم، به الزام درباریان، نامه یی ملامت آمیز درین باب به وی نوشت که بشدت مایه رنجش طاهر گشت. این دواعی و اسباب، در یک لحظه تزلزل و تردید او را به اظهار عصیان مصمم کرد و در همان تصمیم ، نام خلیفه را از خطبه نمازجمعه انداخت.*
[=Century Gothic]اینکه بلافاصله در شب همان روز- در مرو - وفات یافت( جمادی الاخر207) تفسیرهای گونه گونی را در اذهان عام برانگیخت و علت مرگ ناگهانی و بیهنگام او به واقع معلوم نگشت. بعدها از قول خادمش نقل شد که آن شب در بستر مرگ این عبارت را به فارسی تکرار کرده بود که « درمرگ نیز مردی باید». ازین عبارت او، اگر نقلش مجعول نباشد، چنان که برمی آید که ظاهرا خود او بعداز اعلام عصیان، اقدام عجولانه و ناسنجیده خویش را در نقض عهدی که با مأمون داشته است،خلاف مردی و مروت یافته باشد و لاجرم مردانه و بی تزلزل به خودکشی اقدام کرده باشد.
[=Century Gothic]اما اینکه گفته شد مأمون از دریافت خبر وفاتش خرسندی خود را پنهان نکرد، در اذهان بعضی مورخان مؤید احتمال دخالت خلیفه در مسموم کردن وی شد. خاصه آنکه مأمون درمسموم کردن کسانی که از آنها ایمنی نداشت شهرت سوء داشت و اینگونه توطئه ها هم از اخلاق او غریب به نظر نمی آید.
[=Century Gothic]معهذا مجرد این معنی که خلیفه بعد از وفات طاهر امارت خراسان را به پسرش عبدالله بن طاهر واگذاشت و پسر دیگرش طلحه را که در خراسان با پدر همراه بود از جانب وی نیابت داد، اعتماد مأمون را برخاندان طاهر عاری از تزلزل نشان می دهد و احتمال دست داشتن وی را در مرگ طاهر ضعیف می نماید.* با این حال این نکته هم که بعد از وفات طاهر لشکر او سر به شورش برداشت و تا مواجب شش ماهه را نستاند، آرام نیافت شاید حاکی از قوت این شایعه بوده باشد که خلیفه در مرگ طاهر به نحوی دست داشته است. شورش سپاه طاهر بعداز مرگ او چنان شدید بود که خلیفه ناچار شد وزیر خود احمد بن ابی خالد را برای دفع آن به خراسان گسیل دارد. ظاهر آنست که خلیفه بدون آنکه در مرگ سردار خراسان دستی داشته باشد به خاطر شایعاتی که لشکر طاهر را بعد از مرگ او به شورش واداشت، ناچار شد حکومت خراسان را درخاندان طاهرموروثی کند و ضمن انتخاب عبدالله طاهر به حکومت خراسان برادرش طلحه را که هنگام مرگ طاهر درخراسان به نزد او بود به نیابت وی تعیین نماید. این تصمیم هم که مأمون بهتر از آن هیچ تصمیم دیگر نمی توانست اتخاذ کند بی شک عامل عمده یی در رفع شورش سپاه و اعاده امنیت بشمار آمد.»[19]

[=Century Gothic]خوارج

[=Century Gothic]« در زمان خلافت مهد ی در سال 160 از فرقه خوارج که درکرمان و سیستان و خراسان و دو طرف دریای عمان فراوان بودند، شخصی از اعراب مهاجر قبیله بنی ثقیف به نام یوسف البَرم در قسمت شرقی خراسان یعنی درحدود مرو رود و طالقان و جوزجانان ( گوزگانان) به ادعای امامت قیام کرد و حکومت شهر پنوشنگ را که با مصعب جدّ طاهر ذوالیمینین بود از او گرفت و بر کلیه ناحیه شرق خراسان استیلا یافت.
[=Century Gothic]جمعی دیگر از خوارج در عهد هارون به ریاست حمزه خارجی در سیستان و خراسان و قهستان و مکران دولت معتبری تشکیل دادند وحمزه لقب امیرالمؤمنین اختیار کرد. هارون بیشتر به خیال دفع حمزه عازم خراسان گردید ولی چون در همین سفر مرد، حمزه به همان قدرت سابق باقی ماند و با آل طاهر که تازه بر روی کار آمده و خراسان و سیستان را تحت حکومت خود درآورده بودند ، به زد خورد پرداخت؛* گاهی غالب و زمانی مغلوب بود تا آنکه به دست طلحه پسرو جانشین طاهر ذوالیمینین مغلوب شد و در 12 جمادی الاخری سال 213 فوت کرد ولی خوارج از میان نرفتند و پیوسته با آل طاهر در نزاع بودند تا سال 233 که امامت ایشان نصیب عمار خارجی شد و این عمار همان کسی است که به دست یعقوب لیث به قتل رسیده است.»[20]
[=Century Gothic]
[=Century Gothic] 2- طلحة بن طاهر

[=Century Gothic] ( 207- 213 )
[=Century Gothic]
[=Century Gothic]همزمان با انتخاب عبدالله به جانشینی طاهر، خلیفه طلحه را نیز به نیابت ازعبدالله برگزید. چون طلحه در خراسان با پدر همراه بود و مقارن آن ایام بیشتر کارها در آنجا به دست او اداره می شد و بیرون آوردن آن ولایت از دست او – طلحه – برای خلیفه غیرممکن بود.
[=Century Gothic]طلحه درایام پدر به حکومت سیستان منصوب بود و تا سال فوت پدردر آنجا می زیست. چون خبر وفات طاهر رسید، طلحه به خراسان رفت و از آنجا از جانب خود الیاس بن اسد سامانی را به سیستان فرستاد.
[=Century Gothic]باری ، طلحه بن طاهر بعد از پدر در خراسان همچنان شیوه او را در طرز حکومت ادامه داد.* به ضرورت وقت در دفع خوارج هم اهتمام به جا آورد و بیشتر عمر امارت او در جنگ با خوارج گذشت. با حمزه خارجی که از عهد هاون الرشید خراسان و سیستان را عرضه ناامنی کرده بود، بارها جنگ کرد. با این حال، هرچند مقارن وفات او ( ربیع الاول 213 ) حمزه هم وفات یافت، فتنه خوارج در خراسان همچنان تا مدتها بعد دوام پیدا کرد.
[=Century Gothic]بعداز فوت طلحه،برادر دیگرش علی بن طاهر بلافاصله به اشارت خلیفه حکومت خراسان را به دست گرفت. او نیز همچون برادرش طلحه، از جانب برادر خود عبدالله بن طاهر نیابت می کرد. اما او نیز چندی بعد در جنگ با خوارج کشته شد.
[=Century Gothic]
[=Century Gothic]3- عبدالله بن طاهر

[=Century Gothic]( 213- 230 )
[=Century Gothic]« عبدالله بن طاهر که در آن هنگام آماده جنگ با" بابک خرمدین " بود- با فوت و کشته شدن نائبینش – به اشارت خلیفه عزیمت خراسان کرد.
[=Century Gothic]واگذاری حکومت طاهر به پسرش عبدالله و نیابت پی درپی دو پسر دیگرش از حکومت برادر، فرمانروایی خراسان را برای آل طاهر- طاهریان – به نحو چاره ناپذیری به صورت یک ملک موروث درآورد. *معافیت این حکومت از مداخله مستقیم بغداد در جزئیات امور هم به صورت یک تحول اداری جلوه کرد و استقلال خراسان در تحت حکومت طاهریان صورت تجزیه قطعی و انفصال قهری پیدا نکرد. مبلغ سالانه یی که بر وفق عهد و قرار خلیفه می بایست طاهر و فرزندانش از بابت جزیه و اخراج و عواید خراسان و ولایت تابع به بغداد گسیل دارند، هرگز قطع نشد و خطبه هم در تمام این قلمرو همواره و همچنان به نام خلیفه وقت خوانده می شد و در مواقع ضرورت در باب کارهای عمده نیز گزارش هایی به بغداد فرستاده می شد.
[=Century Gothic]حکومت عبدالله بن طاهر اوج قدرت طاهریان در خراسان بود. آنچه از خراج ولایات تابع عاید او می شد چنانکه از نقل ابن خرداذبه بر می آید متجاوز از چهل و چهار ملیون درهم بود که البته البسه و امتعه نفیس دیگر و بردگان و چهارپایان هم بر آن افزوده می شد واین خود در آن عصر ثروت قابل ملاحظه یی بود. المعتصم خلیفه جدید هم که بعداز مأمون به خلافت رسید – هر چند از عبدالله چندان دلخوش نبود - اما ابقاء او را در حکومت خراسان به مصلحت وقت دید و به استقلال حکومت موروثی آل طاهر لطمه یی وارد نیاورد.*
[=Century Gothic]عبدالله در تجهیز لشکرهایی که در ماوراء النهر برای توسعه قلمرو حلافت انجام می شد اهتمام کرد.
[=Century Gothic]در دفع خوارج و رفع ناخرسندیهایی که نایبان و کارگزاران او در نیشابور و نواحی دیگر به وجود آورده بودند نیز سعی بسیار ورزید.»[21]
[=Century Gothic]« عبدالله بن طاهر توجه خاصی به رعایت حال کشاورزان نشان داد. قوانین پسندیده یی در باب تقسیم آب و طرز استفاده از قنات ها وضع کرد – که درین باره از رهنمودهای" فقها " در رعایت حقوق عام استفاه کرد – و مقررات او برای کشاورزان مایه تأمین رضایت و رفع تبعیض ها گشت. در رعایت حال کشاورزان خُرده پا به عمال و کارگزارانش تأکید بسیار کرد تا در اخذ خراج از حال آنها غافل نباشند و بدینگونه سختگیریهایی را که از سالها پیش ازو درین باب معمول شده بود، به نحو مطلوبی تعدیل کرد. وی علاوه بر اهتمام در دفع خوارج که در آن ایام هنوز سیستان را عرضه آشوب خود می داشتند، در دوران خلافت معتصم، اهتمام قابل ملاحظه یی در دفع شورش های ضد خلافت کرد که موجب مزید اعتماد خلیفه جدید در حق او گشت.* از جمله توفیقی که در فرونشاندن شورش مازیار در طبرستان یافت و نقشی که در کشف و افشاء توطئه افشین اشروسنه بر ضد خلیفه به انجام رساند امارت او را در خراسان در نظر خلیفه سزای تحسین و موجب بسط امنیت کشور نشان داد.
[=Century Gothic]علاقه او به شعر عربی که خود او و پدرش طاهر در آن زمینه مایه خوبی داشتند شاید از توجه وی به ترویج شعر و ادب زبان فارسی مانع آمد. اما بعید می نماید این بی توجهی به شعر و ادب فارسی تا آن حد بوده باشد که بر وفق یک روایت ضعیف مذکور در تذکره دولتشاه، وی را به فروشستن یک نسخه فارسی قصه وامق و عذرا وادار کرده باشد. خود او در زبان عربی شاعر و کاتب بود و مجموعه رسایل او مثل مجموعه رسایل پدرش نمونه بلاغت محسوب می شد. " حنظله باد غیسی " از نخستین شاعران فارسی گوی خراسان هم بنابر مشهور به دربار او منسوب بود و از او توجه و نواخت بسیار دید[22].
[=Century Gothic]حکومت عبدالله طاهر در رعایت دقایق عدالت گستری و رعیت پروری یک نمونه مقبول و یادماندنی محسوب شد و او به احتمال قوی در توجه به ابن دقایق تحت تأثیر تعلیم پدرش طاهر بود که در عهدنامه معروف او – خطاب به وی – درتقریر لطایف سیاست و دقایق حکمت، به گفته مأمون ، هیچ نکته یی را فروگذار نکرده بود. علاقه یی که عبدالله در نشر و ترویج سوادآموزی نشان داد خاطره او را در اذهان نسلهای بعد به نحو بارزی محبوب نگهداشت.*
[=Century Gothic]وی در قلمرو خود کودکان را تشویق به آموختگاری کرد و فرمان داد تا اطفال رعایا را به هیچ بهانه از مکتب محروم ندارند. حتی فرمود که تا وسایل و اسباب درس خواندن را همه جا برای آنها فراهم سازند تا استعداد هیچ کودک ضایع نماند . و این نکته در تاریخ آن ایام ماجرایی یگانه، ممتازو درخشان در زمینه تعمیم سواد و بسط دانش بود.»[23]

[=Century Gothic]4- طاهربن عبدالله

[=Century Gothic]( 230- 248 )
[=Century Gothic]« بعداز مرگ عبدالله بن طاهر در ربیع الاخر 230 ، پسرش طاهر دوم – ابوالطیب طاهربن عبدالله بن طاهر – به امارت رسید. با آنکه واثق خلیفه درین باب میل قلبی نداشت ولی خود را به حفظ و ادامه حکومت موروث خراسان در سلاله طاهر ناچار یافت. طاهر دوم (ثانی) درتمام مدت امارت خویش با خوارج و عیاران سیستان، که طالب استقلال بودند، درگیر بود. با آنکه ازکفایت پدر بی بهره نبود به اندازه او برای بسط عدالت در قلمرو خویش فرصت نیافت.* با اینهمه ، فرمانروایی عاقل ، ساده و معتدل بود. و چنانکه شیوه فرمانروایان هوشمندست از گوش دادن به سخن متملقان و گزافه گویان بیزاری نشان می داد. حادثه یی یاد کردنی که در دوران فرمانروایی او در خراسان روی داد، قطع کردن " سَرو" معروف کاشمر بود. درخت زیبای تناور کهنسالی که در حوالی ترشیز سایه گستر[24] بود و گفته می شد در عهد زرتشت یا به دست او غرس شده بود.
[=Century Gothic]به هر حال حکم قطع درخت از جانب متوکل خلیفه رسید که شاید او آن را بهانه یی برای مداخله مستقیم خلیفه در امور خراسان ساخته بود. ابوالطیب طاهر که به هر حال دست نشانده یا برنشانده خلیفه محسوب می شد ازاجرای حکم، هرچند شاید با بی میلی و ناخرسندی،چاره نداشت. آری ، حکم خلیفه برای عامه اهل ولایت مایه ناخرسندی شد.»[25] برای خلاصی از این حکم خلیفه« کسانی که تاریخ بیهق آنها را « گبران » می خواند پیشنهاد کردند، پنجاه هزار دینار نیشابوری به خزانه خلیفه کارسازی نمایند تا او از این اقدام بازایستد. اما امیر طاهری که به خلق وخوی خلیفه متعصب و نیمه دیوانه عصر آشنایی بیشتر داشت حتی جرات نکرد درین باب با متوکل به مکاتبه پردازد. به هرحال قطع درخت که به حکم متوکل انجام شد بنابر مشهور با قتل متوکل به دست ترکانش در سال 247 رجب مقارن گشت. آن قتل را عام مردم به تأثیر شوم این قطع درخت منسوب کردند. خود طاهر هم چندی بعد از آن در سال 248 رجب وفات یافت.»[26]*

5- محمد بن طاهر

( 248- 259 )
« امارت خراسان بعداز او به پسرش " محمد بن طاهر" رسید که به قول گردیزی مورخ، غافل و بی عاقبت بود. اوقاتش در عیش و مستی می گذشت و به شعر و موسیقی بیش از ملک و حکومت علاقه نشان می داد.
دوران یازده ساله امارت این آخرین امیر طاهریان دوران هرج و مرج خراسان بود. ضعف و فترت دستگاه خلافت هم که در دنبال قتل متوکل پیش آمد در تمدید و توسعه این هرج ومرج تأثیر بخشید. اختلال به قدرت طاهریان راه یافت و در ولایات تابع اغتشاش هایی روی داد.»[27]*
به علت ضیعف النفسی و غفلت محمدبن طاهر« کارداران او در ولایت با مردم به خودسری و استبداد معامله می کردند، چنانکه عمّش سلیمان، والی قسمتی از طبرستان به اهالی صدمات بسیار زد و بر اثر همین حرکات زشت سلیمان و عمال او بود که مردم بر طاهریان شوریدند و علویان را که توسط داعی کبیر حسن بن زید علوی رهبری می شد پیش انداخته، خود را ازتحت فرمان آل طاهر بیرون آوردند.»[28] و همچنین « با غلبه یعقوب بن لیث صفاری که در اواخر عهد طاهردوم در سیستان قیام کرد آن ولایت از قلمرو وی جدا شد. ری و قزوین نیز در همان ایام از حوزه اقتدار وی خارج گشت و ضعف اراده خود وی و سوءاداره عمالش قلمرو او را تقریبا منحصر به تختگاه وی در نیشابور کرد. آن هم به تحریک و تشویق اطرافیان خود وی که با صفار سیستان تبانی کرده بودند به دست یعقوب افتاد.* بهانه یعقوب خودداری محمد بن طاهر از استرداد کسانی بود که متهم به سوءقصد به جان امیر صفار شده بودند و وی آنها را نزد خود پناه داده بود. با تسخیر نیشابور و توقیف وی – که هر دو به آسانی و بدون مقاومت انجام گرفت – یعقوب خطبه به نام خود خواند و حکومت طاهریان پس از 53 سال در تمام خراسان به پایان رسید.
چون یعقوب او را بی زیان و بغداد را از پشتیبانی وی ناتوان یافت ، محمد از بند وی آزادی یافت و به بغداد رفت. با آنکه به دنبال غلبه صفار بر نیشابور قدرت طاهریان در خراسان خاتمه یافت، اما ارتباط آنها با دستگاه خلافت همچنان ادامه پیدا کرد. محمدبن طاهر شحنه بغداد شد و از جانب خلیفه مورد تقدیر و حمایت واقع گشت.*
در آنجا – محمد بن طاهر- غیر از ارتباط با دستگاه خلیفه و عنوان امارت، کاخ و باغ طاهریان برایش باقی مانده بود. خراسان و سیستان به دست صفار افتاد و با اعتلاء یعقوب خاطره خاندان طاهر یکچند از یادها رفت.
محمدبن طاهر بعد از خاتمه عهد یعقوب ، در سال 271ه سعی نیم بند بیفایده یی هم به اشارت خلیفه برای اعاده قدرت موروث طاهریان در خراسان انجام داد و خلیفه هم درین زمینه به او کمک کرد، ولی او توفیقی نیافت و به بغداد بازگشت. باقی عمرش نیز همانجا به پایان آمد و خراسان و سیستان در دست صفاریان باقی ماند.
طرز فرمانروایی آل طاهر هم به وسیله سامانیان و غزنویان دنبال شد.* دولت کوته مدت آنها بی آنکه هرگز به نحو قطعی از حوزه حکم خلیفه خارج شده باشد اولین دولت مستقل گونه ایرانی در دوران اسلامی بشمار آمد.»[29]
اسامی امرای طاهری و زمان امارت هریک
ا- طاهربن حسین بن مصعب 206- 207
2- طلحة بن طاهر 207- 213
3- عبدالله بن طاهر 213-230
4- طاهربن عبدالله 230 - 248
5- محمدبن طاهر 248 - 259

-[1] در باب والیان عرب در خراسان قبل از عهد طاهریان ر ک : حمزه اصفهانی ، سنی ملکوک الارض / 138 در زین الاخبار گردیزی هم ظاهراً از همان مأخذ گرفته شده است.
[2] - ر.ک: روزگاران، عبدالحسین زرین کوب
[3] - ر. ک: روزگاران، عبدالحسین زرین کوب
[4] - ر. ک: تاریخ ایران- بعدازاسلام، عباس اقبال آشتیانی
[5] - ر. ک: روزگاران، عبدالحسین زرین کوب (* سایت تخصصی تاریخ اسلام )
[6] - ر. ک: تاریخ ایران- بعداز اسلام، عباس اقبال آشتیانی
[7] - ر. ک: روزگاران، عبدالحسین زرین کوب
[8] - همان
[9] - ر. ک: تاریخ ایران- بعداز اسلام، عباس اقبال آشتیانی
[10] - جامگی : وظیفه و آنجه به ملازم و نوکر و غلام بدهند به جهت جامه بها. / ر. لغت نامه دهخدا
[11] - بیستگانی : منسوب به بیستگان / ماهیانه که به نوکر دهند / مواجب لشکریان و جیره و ماهیانه نوکران. / ر.ک: لغت نامه دهخدا
*سایت تخصصی تاریخ اسلام
[12] - ر. ک: روزگاران، عبدالحسین زرین کوب
[13] - راجع به طاهر ذوالیمینین ارجاع به بعضی مآخذ احوالش درینجا بی فایده نیست : واگذری قلمروی از حلوان تا اقصای شرق به او : تاریخ طبری، طبع دخویه 11/ 1039 ، ایضاً با اشارت به اشتمال بر خوارزم وماوراءالنهر : ابن طیفور، البغداد / 24 دربارۀ عشقش به زن چنگزن ، البغداد / 68-67 . درباره نامه یی که او به پسرش عبدالله نوشت و مأمون خلیفه بعداز خواندن آن اقرار کرد که نویسنده هیچ دقیقه یی از دقایق سیاست را در آن فروگذار نکرده است ، طبری 11/ 2- 1061 . درباره آخرین کلامش که در دم مرگ به فارسی گفت : البغداد / 73 ، طبری 11 / 1063
* سایت تخصصی تاریخ اسلام
[14] - ر. ک: روزگاران، عبدالحسین زرین کوب
[15] - ر. ک: روزگاران، عبدالحسین زرین کوب
[16] - ر. ک: تاریخ ایران- بعداز اسلام ، عباس اقبال آشتیانی
[17] - غز: صنفی از ترکان غارتگر بودند که در زمان سلطان سنجر قوت گرفتند و خراسان را به تصرف آوردند. و سلطان سنجر را گرفته در قفس کردند. / ر. لغت نامه دهخدا
[18] - اشروسنه : شهر بزرگی از بلاد هیاطله در ماوراءالنهر بود که میان سیحون و سمرقند قرار داشت و از شهر مزبور تا سمرقند بیست وشش فرسخ بود، از بلاد اقلیم چهارم بشمار میرفت ، طول آن 91 و یک ششم درجه و عرض آن 36 و دو ثلث درجه بود. اصطخری گوید اشروسنه مانند سغد نام اقلیم است و در آن ناحیه جایگاه یا شهری بدین نام نیست و بیشتر قسمتهای آن سرزمین کوهستان است و اگر از اقالیم ماوراءالنهر در آن سرزمین گردش کنند، در جانب شرقی آن فرغانه و درسوی غربی آن حدود سمرقند و در قسمت شمالی آن چاچ و قسمتی از فرغانه و در سمت جنوبی آن برخی از حدود کش ّو چغانیان و شومان و لاشگرد و راشت دیده میشود. شهر بزرگ آن سرزمین را بلسان خوانند و از شهرهای دیگر آن بنجیکت و ساباط و زامین و دیزک و خرقانه را میتوان نام برد و شهر بُنجیکت مرکز ولایت آن بشمار میرود. (از معجم البلدان ). / ر. لغت نامه دهخدا
* سایت تخصصی تاریخ اسلام

[19] - ر. ک: روزگاران، عبدالحسین زرین کوب
*

[20] - ر. ک:تاریخ ایران- بعداز اسلام، عباس اقبال آشتیانی
* سایت تخصصی تاریخ اسلام
[21] - ر. ک: روزگاران، عبدالحسین زرین کوب
[22] - با آنکه عبدالله طاهر و پدرش طاهر به فرهنگ و زبان عربی برآمده بودند، روایت دولتشاه مبنی بر اقدام به نابودکردن نسخه قصه "وامق و عذرا" از عبدالله بعید به نظر می رسد. بر وفق این روایت « امیر عبدالله بن طاهر روزی در نیشابور نشسته بود. شخصی کتابی آورد و به تحفه پیش او نهاد. پرسید که این چه کتاب است؟ گفت : این قصه وامق و عذرا است و خوب حکایتی است که حکما به نام شاه انوشروان جمع کرده اند. امیر عبدالله فرمود که : ما مردم قرآن خوانیم و غیر از قرآن و حدیث پیغمبر چیزی نمی خوانیم . ما را ازین نوع کتاب هیچ در کار نیست و فرمود تا آن کتاب را در آب انداختند و حکم کرد که در قلمرو من هر جا که از تصانیف و مقال عجم و مغان کتابی باشد، جمله را باید سوزاند؛ تذکرةالشعراء، طبع عباسی / 35 . با توجه به شهرت افراد خاندان طاهر به عنوان مجوسی و «ابن بیت النار» و ارتباط دوستانه و خاص آنها با مأمون خلیفه و گرایش های او به علوم و معارف عجم، این حکایت که قبل از دولبشاه در مآخذ دیگر هم نیست باید بکلی مجعول باشد. مأمون به ترجمه و نشر کتب یونانی اهتمام داشت . وامق و عذراهم یک قصه یونان بود که ظاهرا در نواحی بلخ شهرت داشت از بین هم نرفت ، بعدها "عنصری" آن را به نظم آورد و عبدالله که علاقه خلیفه را به آثار یونانی میدانست بی دستور او چنین کتابی را از بین نمی برد. قصه بودنش موجب عدم توجه مأمون نمی شد. مأمون به اینگونه قصه های باستانی علاقه داشت و حتی خود او" کلیله و دمنه "را تلخیص کرد. با تسامح فکری و گرایش فلسفی او چگونه ممکن بود بر کشیده اش عبدالله طاهر را به از بین بردن یک نسخه ماخوذ از ادب یونانی اجازه داده باشد؟ ضعف دولتشاه در بسیاری مواضع کتابش پیداست و پیداست که بر خبر واحد او تا چه اندازه جای اعتماد هست؟ در سنت های شفاهی زرتشتی ، سعی در نابود کردن آثار و کتابهای زرتشتی به طاهربن عبدالله نسبت داده شده است و آن هم بعید به نظر می رسد (سفرنامه جکسون) بویژه که خود او را مخالفانش"ابن بیت النار" می خواندند.
[23] - ر ک: روزگاران، عبدالحسین زرین کوب
* سایت تخصصی تاریخ اسلام
[24] - در باب سرو کشمر ( = کاشمر ) که زرتشت و به قولی گشتاسپ درموضعی که کاخ پادشاه در آن حوالی بنا شد غرس کرد و قرنها بعد در عصر خلفای اسلام به امر متوکل خلیفه عباسی که به تماشای آن علاقه پیدا کرده بود قطع شد. در ثمارالقلوب ثعالبی / 590 و تاریخ بیهق تصنیف ابوالحسن بیهقی / 3- 281 تفصیل های جالب هست. گستره سایه و سطبری تنه درخت هنگام آنکه به اشارت خلیفه و مباشرت امیر طاهری از پا درافتاد مایه تأثر و اعجاب و دریغ اهل ولایت شد. برای تصیل بیشتر ر ک :
Jackson, W. , Zoroastrian Studies / 255-266
[25] - ر. ک: روزگاران، عبدالحسین زرین کوب
[26] - همان
[27] - همان
[28] - ر. ک: تاریخ ایران- بعدازاسلام، عباس اقبال آشتیانی
* سایت تخصصی تاریخ اسلام
[29] - ر ک. روزگاران، عبدالحسین زرین کوب
* سایت تخصصی تاریخ اسلام

[=Century Gothic]با سلام
به madanchi11[=Century Gothic] اگر لطف کنید و از مطالبی که مربوط به تاپیک نمیشود خوداری کنید بسیار سپاس گذارم!!:Gol:
البته بنده منکر ارتباط بابک خرمدین با طاهریان نمیشوم !
چنانچه سوالی دارید ان را در یک تاپیک جدا مطرح کنید !!
با تشکر

[=Century Gothic]

[=Century Gothic]طاهر بن حسین
[=Century Gothic]معروف به ذوالیمینین وصاحب حبل الدین
[=Century Gothic]موسس سلسله منطقه ای طاهریان در خراسان
[=Century Gothic]منابع از "تاریخ طبری"
[=Century Gothic]و "تاریخ ده هزار ساله ایران" از عبدالعظیم رضائی

[=Century Gothic]

[=Century Gothic]نوشته اند مامون بدست طاهر و هرثمه و فضل بن سهل ذوالریاستین و اتباع آنان و بعد از کشتن خلیفه محمد امین، برادر عبدالله مامون، بر کرسی خلافت نشست و این بسال 198 هجری قمری بود. و بعد از هفت سال و در شوال سال205 ه.ق مامون او را ولایتدار خراسان و اطراف کرد تا بدینوسیله او را از پیش چشم خود دور کند چون طاهر بن حسین قاتل برادرش نیز بوده.
[=Century Gothic]طاهر بعنوان جانشین مامون در خراسان در سال 206 ه.ق به مرو مرکز خراسان رسید و هنوز یکسالی نگذشته بود که نام مامون را از خطبه انداخت و میگویند خطبه را بنام یکی از فرزندان امام موسی کاظم خواند و خود را مستقل اعلام کرد اما هنوز چند ساعتی از این موضوع نگذشته بود که بیمار و بقولی نیز مسموم شد و وفات یافت.
[=Century Gothic]گفته شده طاهر بن حسین فرزند شخصی بنام مصعب بن رزیق از مردم پوشنگ هرات بود و طاهریان مدعی بودند که از نسل رستم دستان پهلوان شاهنامه هستند که یکی از اجداد آنان در ولایتی از ولایات خراسان که متعلق به یکی از اشراف عرب قبیله خزاعی بوده، بخدمت مشغول بوده و بعضیها آنان را به این خاطر خزاعی مینامند.
[=Century Gothic]همچنین مصعبپدر طاهر در زمان دعوت داعیان خراسان برای بنی عباس و ابراهیم امام، حکومت پوشنگ هرات را داشته و بهنگام قیام ابومسلم بعنوان دبیر ویژه در خدمت یکی از یاران او بود و در سال 160 ه.ق و در زمان خلافت مهدی پدر هارون الرشید، از فرقه خوارج که در کرمان و سیستان و خراسان زیاد بودند شخصی از اعراب مهاجر از قبیله بنی ثقیف بنام یوسف البرم در شرق خراسان و حدود مرورود و طالقان و گوزگانان با دعای امامت سر به شورش برداشته و حکومت پوشنگ را از دست مصعب پدر طاهر درآورده و بر شرق خراسان استیلا یافت.
[=Century Gothic]در عهد هارون الرشید نیز خوارج بریاست حمزه خارجی جان فروش در سیستان و خراسان و قهستان و مکران دولت کوتاه مدت مستقلی تشکیل دادند و حمزه را نیز لقب امیرالمومنین دادند.
[=Century Gothic]هارون الرشید در سال 193 ه.ق بخیال دفع حمزه و رافع بن لیث نواده نصر بن سیار عازم خراسان گردید ولی اندکی بعد وفات یافت و حمزه امام به همان قدرت سابق بماند و با آل طاهر که تازه به قدرت رسیده بودند به جنگ و جدال پرداخت تا اینکه بدست طلحه پسر و جانشین طاهر مغلوب و در سال 213 ه.ق فوت کرد و امامت به عمار خارجی رسید که او نیز بعدأ توسط یعقوب لیث کشته شد.
[=Century Gothic] طاهر بن حسین بانی سلسله طاهریان در خراسان بلقب ذوالیمینین و صاحب حبل الدین نیز مشهور است و در مورد این لقب ها گفته های گوناگون وجود دارد و عده ای معتقدند طاهر پس از فتح بغداد ، امام رضا را به امر مامون به بغداد خواند و با او بولیعهدی مامون بیعت کرد و در هنگام بیعت دست چپ خود را در دست امام رضا شیعیان نهاد و گفت دست راست من در خراسان مشغول بخدمت با امیرمومنان مامون است. چه آن زمان رسم بنی عباس بر این بود که در موقع بیعت دادن با ولیعهد از دست چپ استفاده میکردند و بهنگام بیعت با خلیفه جانشین خدا بر مسلمین با دست راست بیعت میکردند.
ادامه دارد!!