جمع بندی درمان فراموشی

تقویت حافظه و رفع فراموشی

برای تقویت حافظه و رفع فراموشی، در آموزه‌های دینی و تعالیم اسلامی توصیه‌هایی شده است که در بخش نخست به مهمترین توصیه‌هایی که مشتمل بر سوره‌ها و آیات قرآن است اشاره می‌شود و در بخش دوم به توصیه‌هایی که در روایات اسلامی به آن اشاره شده است، می‌پردازیم.

بخش نخست
1. خواندن سوره‌های «یاسین» و «فتح»؛ (1)
2. تلاوت قرآن؛ (2)
3. خواندن «آیه الکرسی»(3) و مداومت بر آن خصوصاً پس از نمازهاي يوميه در تقویت حافظه مؤثر است؛(4)
مرحوم آيت الله كشميري مي فرمايد: خواندن «آیه الکرسی» روزي 21 مرتبه براي تقويت حافظه نافع است. (5)
4. بعضى از بزرگان گفته اند كه زياد خواندن آيه «سَنُقْرِئُكَ فَلا تَنْسى»(6) ‏ براى رفع نسيان و فراموشى مؤثر و مجرّب است؛ (7)
5. برای کسی که زیاد فراموشی به او دست می‌دهد، مواظبت بر خواندن آیه: «رَبَّنا لا تُؤاخِذْنا إِنْ نَسِينا أَوْ أَخْطَأْنا رَبَّنا وَ لا تَحْمِلْ عَلَيْنا إِصْراً كَما حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِنا رَبَّنا وَ لا تُحَمِّلْنا ما لا طاقَةَ لَنا بِهِ وَ اعْفُ عَنَّا وَ اغْفِرْ لَنا وَ ارْحَمْنا أَنْتَ مَوْلانا فَانْصُرْنا عَلَى الْقَوْمِ الْكافِرِين‏»(8) مفید است. (9)

پی‌نوشت‌ها:

1. ر.ک: حیدری، احمد، فضایل و خواص سوره‌ها و آیه‌های قرآن، قم: حضور، 1386.
2. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، ‏بحارالأنوار، بيروت‏: دار إحياء التراث العربي، ‏1403ق، ج59، ص272.
3. سوره بقره، آیات 255-257.
4. ر.ک: کاظمی خوانساری، ابراهیم، ذکرهای شگفت عارفان: کلید گشایش مشکلات دنیوی و سلوکی، قم: عطر یاس، 1388.
5. همان.
6. سوره اعلی، آیه 6.
7. جمعی از مترجمان، ترجمه مجمع البيان فى تفسير القرآن، تهران: فراهانى،1360؛ ر.ک: اسلامجو، حامد، پرسش‌های شما و پاسخ‌های آیت الله بهجت (ورق‌های آسمانی)، قم: آخرین وصی، 1388، ج27، ص24.
8. ر.ک: حیدری، احمد، فضایل و خواص سوره‌ها و آیه‌های قرآن، قم: حضور، 1386.
9. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، ‏بحارالأنوار، بيروت‏: دار إحياء التراث العربي، ‏1403ق، ج59، ص272.

تقویت حافظه و رفع فراموشی

برای تقویت حافظه و رفع فراموشی، در آموزه‌های دینی و تعالیم اسلامی توصیه‌هایی شده است که در بخش نخست به مهمترین توصیه‌هایی که مشتمل بر سوره‌ها و آیات قرآن است اشاره می‌شود و در بخش دوم به توصیه‌هایی که در روایات اسلامی به آن اشاره شده است، می‌پردازیم.

بخش نخست
1. خواندن سوره‌های «یاسین» و «فتح»؛ (1)
2. تلاوت قرآن؛ (2)
3. خواندن «آیه الکرسی»(3) و مداومت بر آن خصوصاً پس از نمازهاي يوميه در تقویت حافظه مؤثر است؛(4)
مرحوم آيت الله كشميري مي فرمايد: خواندن «آیه الکرسی» روزي 21 مرتبه براي تقويت حافظه نافع است. (5)
4. بعضى از بزرگان گفته اند كه زياد خواندن آيه «سَنُقْرِئُكَ فَلا تَنْسى»(6) ‏ براى رفع نسيان و فراموشى مؤثر و مجرّب است؛ (7)
5. برای کسی که زیاد فراموشی به او دست می‌دهد، مواظبت بر خواندن آیه: «رَبَّنا لا تُؤاخِذْنا إِنْ نَسِينا أَوْ أَخْطَأْنا رَبَّنا وَ لا تَحْمِلْ عَلَيْنا إِصْراً كَما حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِنا رَبَّنا وَ لا تُحَمِّلْنا ما لا طاقَةَ لَنا بِهِ وَ اعْفُ عَنَّا وَ اغْفِرْ لَنا وَ ارْحَمْنا أَنْتَ مَوْلانا فَانْصُرْنا عَلَى الْقَوْمِ الْكافِرِين‏»(8) مفید است. (9)

پی‌نوشت‌ها:

1. ر.ک: حیدری، احمد، فضایل و خواص سوره‌ها و آیه‌های قرآن، قم: حضور، 1386.
2. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، ‏بحارالأنوار، بيروت‏: دار إحياء التراث العربي، ‏1403ق، ج59، ص272.
3. سوره بقره، آیات 255-257.
4. ر.ک: کاظمی خوانساری، ابراهیم، ذکرهای شگفت عارفان: کلید گشایش مشکلات دنیوی و سلوکی، قم: عطر یاس، 1388.
5. همان.
6. سوره اعلی، آیه 6.
7. جمعی از مترجمان، ترجمه مجمع البيان فى تفسير القرآن، تهران: فراهانى،1360؛ ر.ک: اسلامجو، حامد، پرسش‌های شما و پاسخ‌های آیت الله بهجت (ورق‌های آسمانی)، قم: آخرین وصی، 1388، ج27، ص24.
8. ر.ک: حیدری، احمد، فضایل و خواص سوره‌ها و آیه‌های قرآن، قم: حضور، 1386.
9. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، ‏بحارالأنوار، بيروت‏: دار إحياء التراث العربي، ‏1403ق، ج59، ص272.

بخش دوم

در روایات اسلامی نیز برای تقویت حافظه نکاتی برای تقویت حافظه و رفع فراموشی ذکر شده است که به برخی از آنها اشاره می‌شود:
1. خواندن دعایی که پیامبر اعظم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) به حضرت علی (علیه‌السلام) براى تقویت حافظه تعلیم نمود: «سُبْحَانَ مَنْ لَا يَعْتَدِي عَلَى أَهْلِ مَمْلَكَتِهِ سُبْحَانَ مَنْ لَا يَأْخُذُ أَهْلَ الْأَرْضِ بِأَلْوَانِ الْعَذَابِ سُبْحَانَ الرَّءُوفِ الرَّحِيمِ اللَّهُمَّ اجْعَلْ لِي فِي قَلْبِي نُوراً وَ بَصَراً وَ فَهْماً وَ عِلْماً إِنَّكَ عَلى‏ كُلِّ شَيْ‏ءٍ قَدِير.»(1)
2. خواب قيلوله کردن. شخصى به پیامبر اعظم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) عرض كرد: من حافظه خوبى داشتم و اكنون فراموشى بر من غالب شده؟ حضرت در پاسخ فرمود: «آيا خواب قيلوله مي كردى و آن را ترك كرده‏اى؟ گفت بلى، فرمود: باز خواب قيلوله بكن تا آنچه فراموش کرده ای به حافظه ات برگردد.»(2)
خواب قيلوله پيش از ظهر است و بعد از نماز ظهر تا عصر و خواب بعد از ظهر حماقت است و خواب قيلوله نعمت است چنان كه
امام باقر (علیه‌السلام) نیز می‌فرماید: «النَّوْمُ أَوَّلَ النَّهَارِ خُرْقٌ وَ الْقَائِلَةُ نِعْمَةٌ وَ النَّوْمُ بَعْدَ الْعَصْرِ حُمْقٌ وَ النَّوْمُ بَيْنَ الْعِشَاءَيْنِ يَحْرِمُ الرِّزْق»‏؛ (3) «خواب اول روز جهالت است؛ خواب نيمروز [قيلوله‏] نعمت است و سبب تقويت حافظه مى‏شود؛ خواب پس از عصر حماقت است؛ خواب ميان نماز مغرب و عشا مانع روزی می‌شود.»
3. امام صادق (علیه‌السلام) به کسی که چیزی را فراموش کرده بود، فرمود: دستت را بر پیشانی بگذار و این دعا را بخوان: «اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ يَا مُذَكِّرَ الْخَيْرِ وَ فَاعِلَهُ وَ الْآمِرَ بِهِ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَذْكُرَنِي مَا أَنْسَانِيهِ الشَّيْطَانُ الرَّجِيم‏» (4)
4. مداومت بر خواندن دعای: «يَا حَيُّ يَا قَيُّومُ فَلَا يَفُوتُ شَيْئاً عِلْمُهُ وَ لَا يَئُودُه‏» بعد از نماز صبح قبل از این که تکلم نماید.(5)
در روایات اهلبیت (علیهم‌السلام) به موارد دیگری مثل نوع تغذیه و خوردن برخی مواد غذایی از قبیل: مویز، عسل، عدس، کرفس، بِه، گوشت نزدیک گردن، زنجبیل، کندر و... برای تقویت حافظه اشاره شده است که به خاطر اطاله کلام و این که شاید مورد سؤال شما نبوده باشد از ذکر تفصیلی آن خودداری می‌کنیم.
برای افزایش تمرکز در آیات قرآن و روایات چیزی نیافتیم، اما از آيت الله بهجت (ره) پرسيدند: چه كنيم تا تمركز فكر پيدا كنيم؟ فرمودند: اذكاري مثل «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ» را زياد بگوييد. (6)

پی‌نوشت‌ها:

1. ر.ک: قمی، شیخ عباس، کلیات مفاتیح‌الجنان، ترجمه: مهدی الهی قمشه ای، تعقیبات مشترک، قم: آیین دانش، 1390.
2. حر عاملى، محمد بن حسن‏، وسائل الشيعة، قم‏: مؤسسة آل البيت عليهم السلام، 1409ق، ج6، ص501.
3. شیخ صدوق، ابن بابويه، محمد بن على، ‏من لا يحضره الفقيه، قم‏: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، ‏1413ق‏، ج1، ص502.
4. طبرسى، حسن بن فضل، ‏مكارم الأخلاق‏، قم‏: شريف رضى‏، 1412ق، ص356.
5. شبّر، عبدالله، طب الأئمة عليهم السلام( للشبّر)، بيروت: دار الإرشاد، 1428ق، ص277.
6. ر.ک: اسلامجو، حامد، پرسش‌های شما و پاسخ‌های آیت الله بهجت (ورق‌های آسمانی)، قم: آخرین وصی، 1388.

نکات مهم

نکته اول:
آنچه در مورد تقویت حافظه و رفع فراموشی از کتب روایی و ادعیه بیان شده است، علت تامه تقویت حافظه محسوب نمی‌شود؛ چرا که راهکاری دیگری هم در این خصوص وجود دارد. ضمن این که بعضی از عوامل مربوط به حافظه در اختیار انسان نیست و مربوط به عوامل ژنتیکی و وراثتی است. به عبارت دیگر، حافظه و استعداد هر انسانی برآیندی از عوامل متعدد وراثتی و محیطی است که بعضی از این عوامل در اختیار اوست و بعضی از اختیار انسان خارج است بنابراین، هرگز نباید توقع داشت که با انجام راهکارهایی که ما برخی از آنها را ذکر کردیم، معجزه شود و ناگهان حافظه انسان افزایش چشمگیری یابد و یا در صورت عدم تأثیر، اعتقاد فرد نسبت به توصیه‌هایی که از معصومین صادر شده است، کم شود.

نکته دوم:
گاهی مشکل از خود ضعف حافظه نیست، بلکه افراد به خاطر مشغله فکری و داشتن برخی دل مشغولیت‌ها و بر عهده داشتن کارهای متعدد عملاً دچار استرس و اضطراب می‌گردند و در نتیجه آن، قدرت تمرکز آنان مختل می‌شود و یا دچار ضعف حافظه می‌گردند در صورتی که اگر آنها از پرداختن به کارهای متعدد در یک مقطع زمانی بپرهیزند و یا از مشغله‌های خود بکاهند، تمرکز و حافظه آنان از کارآمدی بیشتری برخوردار خواهد بود. همچنین می توانید به هنگام مطالعه و یا شنیدن مطالب ناب، برخی از آنها را یادداشت کنید و چندبار با خود مرور نمایید تا در حافظه بلند مدت شما ثبت گردد.

موضوع:
«تقویت حافظه و درمان فراموشی»

پرسش:
برای درمان فراموشی چه راه حلی را پیشنهاد می کنید؟

پاسخ:
تقویت حافظه و رفع فراموشی
برای تقویت حافظه و رفع فراموشی، در آموزه‌های دینی و تعالیم اسلامی توصیه‌هایی شده است که در بخش نخست به مهمترین توصیه‌هایی که مشتمل بر سوره‌ها و آیات قرآن است اشاره می‌شود و در بخش دوم به توصیه‌هایی که در روایات اسلامی به آن اشاره شده است، می‌پردازیم.

بخش نخست
1. خواندن سوره‌های «یاسین» و «فتح»؛ (1)
2. تلاوت قرآن؛ (2)
3. خواندن «آیه الکرسی»(3) و مداومت بر آن خصوصاً پس از نمازهاي يوميه در تقویت حافظه مؤثر است؛(4)
مرحوم آيت الله كشميري مي فرمايد: خواندن «آیه الکرسی» روزي 21 مرتبه براي تقويت حافظه نافع است. (5)
4. بعضى از بزرگان گفته اند كه زياد خواندن آيه «سَنُقْرِئُكَ فَلا تَنْسى»(6) ‏ براى رفع نسيان و فراموشى مؤثر و مجرّب است؛ (7)
5. برای کسی که زیاد فراموشی به او دست می‌دهد، مواظبت بر خواندن آیه: «رَبَّنا لا تُؤاخِذْنا إِنْ نَسِينا أَوْ أَخْطَأْنا رَبَّنا وَ لا تَحْمِلْ عَلَيْنا إِصْراً كَما حَمَلْتَهُ عَلَى الَّذِينَ مِنْ قَبْلِنا رَبَّنا وَ لا تُحَمِّلْنا ما لا طاقَةَ لَنا بِهِ وَ اعْفُ عَنَّا وَ اغْفِرْ لَنا وَ ارْحَمْنا أَنْتَ مَوْلانا فَانْصُرْنا عَلَى الْقَوْمِ الْكافِرِين‏»(8) مفید است. (9)

بخش دوم
در روایات اسلامی نیز برای تقویت حافظه نکاتی برای تقویت حافظه و رفع فراموشی ذکر شده است که به برخی از آنها اشاره می‌شود:
1. خواندن دعایی که پیامبر اعظم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) به حضرت علی (علیه‌السلام) براى تقویت حافظه تعلیم نمود: «سُبْحَانَ مَنْ لَا يَعْتَدِي عَلَى أَهْلِ مَمْلَكَتِهِ سُبْحَانَ مَنْ لَا يَأْخُذُ أَهْلَ الْأَرْضِ بِأَلْوَانِ الْعَذَابِ سُبْحَانَ الرَّءُوفِ الرَّحِيمِ اللَّهُمَّ اجْعَلْ لِي فِي قَلْبِي نُوراً وَ بَصَراً وَ فَهْماً وَ عِلْماً إِنَّكَ عَلى‏ كُلِّ شَيْ‏ءٍ قَدِير.»(10)
2. خواب قيلوله کردن. شخصى به پیامبر اعظم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) عرض كرد: من حافظه خوبى داشتم و اكنون فراموشى بر من غالب شده؟ حضرت در پاسخ فرمود: «آيا خواب قيلوله مي كردى و آن را ترك كرده‏اى؟ گفت بلى، فرمود: باز خواب قيلوله بكن تا آنچه فراموش کرده ای به حافظه ات برگردد».(11)
خواب قيلوله پيش از ظهر است و بعد از نماز ظهر تا عصر و خواب بعد از ظهر حماقت است و خواب قيلوله نعمت است چنان كه
امام باقر (علیه‌السلام) نیز می‌فرماید: «النَّوْمُ أَوَّلَ النَّهَارِ خُرْقٌ وَ الْقَائِلَةُ نِعْمَةٌ وَ النَّوْمُ بَعْدَ الْعَصْرِ حُمْقٌ وَ النَّوْمُ بَيْنَ الْعِشَاءَيْنِ يَحْرِمُ الرِّزْق»‏؛ (12) «خواب اول روز جهالت است؛ خواب نيمروز [قيلوله‏] نعمت است و سبب تقويت حافظه مى‏شود؛ خواب پس از عصر حماقت است؛ خواب ميان نماز مغرب و عشا مانع روزی می‌شود.»
3. امام صادق (علیه‌السلام) به کسی که چیزی را فراموش کرده بود، فرمود: دستت را بر پیشانی بگذار و این دعا را بخوان: «اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْأَلُكَ يَا مُذَكِّرَ الْخَيْرِ وَ فَاعِلَهُ وَ الْآمِرَ بِهِ أَنْ تُصَلِّيَ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ تَذْكُرَنِي مَا أَنْسَانِيهِ الشَّيْطَانُ الرَّجِيم‏».(13)
4. مداومت بر خواندن دعای: «يَا حَيُّ يَا قَيُّومُ فَلَا يَفُوتُ شَيْئاً عِلْمُهُ وَ لَا يَئُودُه‏» بعد از نماز صبح قبل از این که تکلم نماید.(14)
در روایات اهلبیت (علیهم‌السلام) به موارد دیگری مثل نوع تغذیه و خوردن برخی مواد غذایی از قبیل: مویز، عسل، عدس، کرفس، بِه، گوشت نزدیک گردن، زنجبیل، کندر و... برای تقویت حافظه اشاره شده است که به خاطر اطاله کلام و این که شاید مورد سؤال شما نبوده باشد از ذکر تفصیلی آن خودداری می‌کنیم.
برای افزایش تمرکز در آیات قرآن و روایات چیزی نیافتیم، اما از آيت الله بهجت (ره) پرسيدند: چه كنيم تا تمركز فكر پيدا كنيم؟ فرمودند: اذكاري مثل «لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ» را زياد بگوييد.(15)

نکات مهم
نکته اول:
آنچه در مورد تقویت حافظه و رفع فراموشی از کتب روایی و ادعیه بیان شده است، علت تامه تقویت حافظه محسوب نمی‌شود؛ چرا که راهکاری دیگری هم در این خصوص وجود دارد. ضمن این که بعضی از عوامل مربوط به حافظه در اختیار انسان نیست و مربوط به عوامل ژنتیکی و وراثتی است. به عبارت دیگر، حافظه و استعداد هر انسانی برآیندی از عوامل متعدد وراثتی و محیطی است که بعضی از این عوامل در اختیار اوست و بعضی از اختیار انسان خارج است بنابراین، هرگز نباید توقع داشت که با انجام راهکارهایی که ما برخی از آنها را ذکر کردیم، معجزه شود و ناگهان حافظه انسان افزایش چشمگیری یابد و یا در صورت عدم تأثیر، اعتقاد فرد نسبت به توصیه‌هایی که از معصومین صادر شده است، کم شود.

نکته دوم:
گاهی مشکل از خود ضعف حافظه نیست، بلکه افراد به خاطر مشغله فکری و داشتن برخی دل مشغولیت‌ها و بر عهده داشتن کارهای متعدد عملاً دچار استرس و اضطراب می‌گردند و در نتیجه آن، قدرت تمرکز آنان مختل می‌شود و یا دچار ضعف حافظه می‌گردند در صورتی که اگر آنها از پرداختن به کارهای متعدد در یک مقطع زمانی بپرهیزند و یا از مشغله‌های خود بکاهند، تمرکز و حافظه آنان از کارآمدی بیشتری برخوردار خواهد بود. همچنین می توانید به هنگام مطالعه و یا شنیدن مطالب ناب، برخی از آنها را یادداشت کنید و چندبار با خود مرور نمایید تا در حافظه بلند مدت شما ثبت گردد.

معرفی منابع برای مطالعۀ بیشتر:

1. کیانی، کاظم، اسرار تقویت حافظه با گیاهان دارویی، تبریز: زر قلم، 1389.
2. منجمی، علیرضا، روش‌های تقویت حافظه، تهران: سلیس، 1391.
3. میرزابیگی، حسنعلی و اکرم آرخ، تقویت حافظه، قم: آئینه دانش، فن افزار، پگاسوس، 1391.
4. بهرامی، زین العابدین، فضایل و خواص سورۀ مبارکۀ «یس» قم: راه قرآن، 1391.
5. مجلسی، محمد باقر بن محمدتقی، آثار و خواص سوره های قرآن و اذکار الهی (مشکاه الانوار)، قم: میم، 1390.

1. ر.ک: حیدری، احمد، فضایل و خواص سوره‌ها و آیه‌های قرآن، قم: حضور، 1386.
2. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، ‏بحارالأنوار، بيروت‏: دار إحياء التراث العربي، ‏1403ق، ج59، ص272.
3. سوره بقره، آیات 255-257.
4. ر.ک: کاظمی خوانساری، ابراهیم، ذکرهای شگفت عارفان: کلید گشایش مشکلات دنیوی و سلوکی، قم: عطر یاس، 1388.
5. همان.
6. سوره اعلی، آیه 6.
7. جمعی از مترجمان، ترجمه مجمع البيان فى تفسير القرآن، تهران: فراهانى،1360؛ ر.ک: اسلامجو، حامد، پرسش‌های شما و پاسخ‌های آیت الله بهجت (ورق‌های آسمانی)، قم: آخرین وصی، 1388، ج27، ص24.
8. ر.ک: حیدری، احمد، فضایل و خواص سوره‌ها و آیه‌های قرآن، قم: حضور، 1386.
9. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، ‏بحارالأنوار، بيروت‏: دار إحياء التراث العربي، ‏1403ق، ج59، ص272.
10. ر.ک: قمی، شیخ عباس، کلیات مفاتیح‌الجنان، ترجمه: مهدی الهی قمشه ای، تعقیبات مشترک، قم: آیین دانش، 1390.
11. حر عاملى، محمد بن حسن‏، وسائل الشيعة، قم‏: مؤسسة آل البيت عليهم السلام، 1409ق، ج6، ص501.
12. شیخ صدوق، ابن بابويه، محمد بن على، ‏من لا يحضره الفقيه، قم‏: دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، ‏1413ق‏، ج1، ص502.
13. طبرسى، حسن بن فضل، ‏مكارم الأخلاق‏، قم‏: شريف رضى‏، 1412ق، ص356.
14. شبّر، عبدالله، طب الأئمة عليهم السلام( للشبّر)، بيروت: دار الإرشاد، 1428ق، ص277.
15. ر.ک: اسلامجو، حامد، پرسش‌های شما و پاسخ‌های آیت الله بهجت (ورق‌های آسمانی)، قم: آخرین وصی، 1388.