جمع بندی سند و اعتبار دعای «صنمی قریش»

با نام و یاد دوست         کارشناس بحث: استاد میقات

  با سلام و درود دعای معروف به «صَنَمَيْ‏ قُرَيْشٍ» در کتاب «المصباح» مرحوم «کفعمی» (متوفی 905) آمده است. (المصباح للكفعمي (جنة الأمان الواقية)، ص 552) «علامه مجلسی(ره)» نیز این دعا را از مرحوم «کفعمی» نقل می کند.(بحار الأنوار (ط - بيروت)، ج ‏82، ص 260، ح 5)   بررسی سندی تا قبل از مرحوم «کفعمی»، این دعا در هیچ یک از منابع روایی و کتب حدیثی مطرح شیعه و نیز در هیچ یک از کتب ادعیه مشهور، نیامده است یعنی بزرگان حدیث، مانند «کلینی(ره)» و «صدوق(ره)» و «طوسی(ره)» (قرن 4 و 5)، با وجود تبحر و سیطره خاصی که در حوزه حدیث شناسی و جمع آوری حدیث داشته اند، چنین روایتی را در کتب خود نیاورده اند. هم چنین بزرگانی که توجه و عنایت خاصی به جمع آوری آداب و ادعیه و اذکار داشته اند، مانند «شیخ طوسی(ره)»، «مشهدی(ره)»، «ابن طاووس(ره)» (قرن 5 تا 7)، و با وجود تدوین کتب مختلف ادعیه و اذکار، ولی هیچ کدام این دعا را در کتابشان ذکر نکرده اند.   افزون بر این ها خود مرحوم «کفعمی» هم که این روایت را آورده، هیچ سلسله سندی برای آن ذکر نمی کند و این روایت را بدون ذکر سلسله راویان، از قول «ابن عباس» به امام علی (علیه السلام) منتسب می کند.   بنابر این؛ این روایت از نظر سند و صدور، ضعف و مشکل زیادی دارد و نمی توان آن را به معصوم نسبت داد.

  اما از نظر محتوا و مضمون این دعا (صنمی قریش)، با این که به عنوان مناجات حضرت علی (علیه السلام) در قنوت نماز، معروف شده و «علامه مجلسی(ره)» نیز این دعا را در بخش قنوت های طولانی، آورده است؛ ولی بر خلاف سایر ادعیه و مناجات های حضرت علی (علیه السلام)، حالت مناجات و حالت راز و نیاز با خداوند متعال را ندارد، بلکه به وقایع تاریخی و رنج های حضرت علی (علیه السلام) پس از رحلت پیامبر (صلی الله علیه و آله) و وضع جامعه آن زمان و... اشاره دارد.   نکته: این که این دعا به وقایع تاریخی ای اشاره دارد که واقعا محقق شده اند، این دلیل نمی شود تا این دعا را به معصوم نسبت بدهیم، زیرا این دو، دو موضوع متفاوت و مستقل هستند و نمی توان از صحت وقایع تاریخی، نتیجه گرفت که پس این روایت نیز از زبان حضرت علی (علیه السلام) صادر شده و حضرت این مطالب را به عنوان مناجات در قنوت نمازهایشان می خواندند.

جمع بندی پرسش: دعایی موجود است که منبع آن را نیز «بحارالانوار» ذکر کرده اند؛ که به ذکر کردن بدعت ها و جرایم و چرایی بیزاری جستن از دو بت بزرگ، خلفا  می پردازد. عده ای این دعا را رد می کنند، ولی این دعا هیچ تناقضی با اعتقادات ندارد. آیا واقعا این دعا رد شده است یا مورد تایید است؟ پاسخ: دعای معروف به «صَنَمَيْ‏ قُرَيْشٍ» در کتاب «المصباح» مرحوم «کفعمی» (متوفی 905) آمده است.(1) «علامه مجلسی(رحمة الله علیه)» نیز این دعا را از مرحوم «کفعمی» نقل می کند.(2) بررسی سندی تا قبل از مرحوم «کفعمی»، این دعا در هیچ یک از منابع روایی و کتب حدیثی مطرح شیعه و نیز در هیچ یک از کتب ادعیه مشهور، نیامده است یعنی بزرگان حدیث، مانند «کلینی(رحمة الله علیه)» و «صدوق(رحمة الله علیه)» و «طوسی(رحمة الله علیه)» (قرن 4 و 5)، با وجود تبحر و سیطره خاصی که در حوزه حدیث شناسی و جمع آوری حدیث داشته اند، چنین روایتی را در کتب خود نیاورده اند. هم چنین بزرگانی که توجه و عنایت خاصی به جمع آوری آداب و ادعیه و اذکار داشته اند، مانند «شیخ طوسی(رحمة الله علیه)»، «مشهدی(رحمة الله علیه)»، «ابن طاووس(رحمة الله علیه)» (قرن 5 تا 7)، و با وجود تدوین کتب مختلف ادعیه و اذکار، ولی هیچ کدام این دعا را در کتابشان ذکر نکرده اند. افزون بر این ها خود مرحوم «کفعمی» هم که این روایت را آورده، هیچ سلسله سندی برای آن ذکر نمی کند و این روایت را بدون ذکر سلسله راویان، از قول «ابن عباس» به امام علی (علیه السلام) منتسب می کند. البته «علامه مجلسی» می گوید «وَ دُعَاءُ صَنَمَيْ‏ قُرَيْشٍ‏ مَشْهُورٌ بَيْنَ الشِّيعَةِ»؛ دعای صنمی قریش، بین شیعه معروف است(3)؛ ولی باید گفت مشهور دانستن این روایت شاید ناظر به زمان نزدیک به ایشان بوده است و الا بین قدماء چنین نبوده زیرا این دعا تا قرن هفتم و حتی پس از آن و تا زمان مرحوم «کفعمی»، در کتاب های عالمان شیعه، بسیار اندک دیده می شود؛ لذا نمی توان این را بین قدماء نیز مشهور دانست. بنابر این؛ این روایت از نظر سند و صدور، ضعف و مشکل زیادی دارد و نمی توان آن را به معصوم نسبت داد.   محتوا و مضمون این دعا (صنمی قریش)، با این که به عنوان مناجات حضرت علی (علیه السلام) در قنوت نماز، معروف شده و «علامه مجلسی(رحمة الله علیه)» نیز این دعا را در بخش قنوت های طولانی، آورده است؛ ولی بر خلاف سایر ادعیه و مناجات های حضرت علی (علیه السلام)، حالت مناجات و حالت راز و نیاز با خداوند متعال را ندارد، بلکه به وقایع تاریخی و رنج های حضرت علی (علیه السلام) پس از رحلت پیامبر (صلی الله علیه و آله) و وضع جامعه آن زمان و... اشاره دارد. نکته: این که این دعا به وقایع تاریخی ای اشاره دارد که واقعا محقق شده اند، این دلیل نمی شود تا این دعا را به معصوم نسبت بدهیم، زیرا این دو، دو موضوع متفاوت و مستقل هستند و نمی توان از صحت وقایع تاریخی نتیجه گرفت که پس این روایت نیز از زبان حضرت علی (علیه السلام) صادر شده و حضرت این مطالب را به عنوان مناجات در قنوت نمازهایشان می خواندند.   پی نوشت ها: 1. كفعمى، المصباح للكفعمي(جنة الأمان الواقية)، ناشر: دار الرضي(زاهدي) ـ قم‏، چاپ 1405ق، چاپ دوم‏، ص 552. 2. مجلسى، محمد باقر، بحار الأنوار، محقق/مصحح: جمعى از محققان‏، ناشر: دار إحياء التراث العربي‏ ـ بيروت‏، 1403ق‏، چاپ دوم‏، ج ‏82، ص 260، ح 5. 3. همان، ج 30، ص 394.