جمع بندی عصمت آدم و گناه اولیه
تب‌های اولیه
کارشناس بحث: استاد صدیق
طبق آیات قرآن حضرت آدم عصیان کرده و خدا هم شدید با او برخورد کرده. چند تا جواب به این شبهه رو میخواستم یعنی توضیح بدید به چند شکل میشه این مشکل رو حل کردباعرض سلام و ادب ازآنجا که هر تاپیک، لازم است تنها به یک سوال اختصاص داشته باشد، در این بحث، به سوال نخست شما میپردازیم. در صورت تمایل، سوال دوم خود را با ایجاد تاپیکی دیگر دنبال کنید.
آیات متعددی در قرآن کریم به جریان اشتباهی که حضرت آدم(علی نبینا و آله و علیه السلام) نموده، پرداخته است.
تعابیر مختلفی نیز از این واقعه شده است.
اما روح کلی همه آنها این نکته است که ایشان دستور حق تعالی را اطاعت نکرد و آنچه از آن نهی شده بود، مبادرت ورزید.
«فَقُلْنَا يَا آدَمُ إِنَّ هَٰذَا عَدُوٌّ لَكَ وَلِزَوْجِكَ فَلَا يُخْرِجَنَّكُمَا مِنَ الْجَنَّةِ فَتَشْقَىٰ ....فَأَكَلَا مِنْهَا فَبَدَتْ لَهُمَا سَوْآتُهُمَا وَطَفِقَا يَخْصِفَانِ عَلَيْهِمَا مِنْ وَرَقِ الْجَنَّةِ ۚ وَعَصَىٰ آدَمُ رَبَّهُ فَغَوَىٰ»(سوره طه، ایات 117 و 121)
پس گفتيم: «اى آدم، در حقيقت، اين [ابليس] براى تو و همسرت دشمنى [خطرناك] است، زنهار تا شما را از بهشت به در نكند تا تيره‌بخت گردى.»....پس آدم و حوّا (فریب خوردند و) از آن درخت تناول کردند، بدین جهت (لباسهای بهشتی از تنشان دور و عیوب و) عورت آنها در نظرشان پدیدار شد و شروع کردند به ساتری از برگ درختان بهشت خود را پوشاندن. و آدم نافرمانی خدای کرد و گمراه شد.
از سوی دیگر، بر اساس مبانی اعتقادی و دینی، میدانیم که یکی از لوازم و ضروریات منصب نبوت، عصمت است. کسی که دارای عصمت نباشد، نمیتواند پیامبر الهی باشد و شأنیت برای تصدی پیام آوری خداوند را ندارد. شیعیان در این میان، دایره عصمت را شامل قبل از نبوت شخص نبی و حتی دوران کودکی ایشان میدانند.
برای پاسخ به تنافی و ناسازگاری بین این دو دسته اعتقاد، نکاتی در روایات و کلمات بزرگان بیان شده است که برخی از مهمترین آنها عبارتند از:
نخست. نهی آدم آزمایشی بوده است. با توجه به اینکه آدم برای زندگی در زمین آفریده شده بود نه در بهشت، و دوران توقف او در بهشت یک دوران، آزمایشی بوده، نه دوران تکلیف، بنابراین اوامر و نواهی خداوند در آنجا تنها برای آشنا ساختن آدم به مسائل آینده در زمینه واجب و حرام بوده است. به این ترتیب آدم تنها یک فرمان آزمایشی را مخالفت کرد نه یک امر واجب قطعی را.
دوم. نهی آدم نهی ارشادی بود. برخی معتقدند اوامر و نواهی پیامبران و از جمله آدم (ع) که مورد عمل واقع نشد جنبه ارشادی داشته، همانند امر و نهی طبیب که به بیمار دستور می دهد فلان دارو را بخور و از فلان غذای نامناسب پرهیز کن، اگر بیمار با دستور پزشک مخالفت کند تنها به خود ضرر زده، زیرا ارشاد و راهنمایی طبیب را نادیده گرفته است. در اینجا ممکن است تعبیر به عصیان و نافرمانی طبیب بشود، ولی مسلم است هتک احترامی نسبت به طبیب نشده فقط مصالح خود شخص زیر پا رفته است.
سوم. ترک اولی و گناه نسبی بوده است. گناه و عصیان بر دو گونه است: گناه و عصیان «مطلق» و گناه و عصیان «نسبی» منظور از قسم اول تمام گناهانی است که از هر کس صادر شود گناه محسوب می شود، و هیچ گونه استثنائی در آن نیست مانند خوردن اموال حرام و ظلم و زنا و دروغ. اما گناه نسبی گناهانی است که با توجه به مقام و شخصیت و معرفت و موقعیت اشخاص عمل نامطلوب محسوب می شود و چه بسا صادر شدن این عمل از دیگری نه تنها عیب نباشد، بلکه فضیلتی محسوب می شود. چنانکه گفته میشود حسنات الابرار، سیئات المقربین. این بدان معناست که یک عمل مشخص، برای افراد نیکوکار، حسنه شمرده میشود ولی انجام همان عمل برای مقربین، کار ناپسند و سیئه شمرده میشود. این بدان جهت است که مقام و شخصیت و جایگاه افراد، مسئولیت اجتماعی و شرعی آنها را تغییر میدهد و کاری که از امام جماعت مسجد انتظار میرود، از یک طلبه مورد انتظار نیست.
چهارم. ترک یک عمل مستحب بوده است. پاسخ دیگری که به این شبهه میتوان داد، آن است که عصیان در لغت به معنای خارج شدن از اطاعت و فرمان است، خواه این فرمان یک فرمان واجب باشد یا مستحب. بنابراین به کار رفتن کلمه عصیان، لزوماً به معنای ترک واجب یا ارتکاب حرام نیست، بلکه می تواند ترک یک مستحب یا ارتکاب مکروه باشد. مخالفت با یک واجب عصمت را نفی می کند، ولی مخالفت با امر مستحب، هیچ گونه منافاتی با عصمت پیامبر ندارد. بدیهی است که ترک یک امر مستحب خود یک نوع خسران وزیان می باشد.
موفق باشید.
سلام و تشکر
اما همه این نظرات مفسران با نظر خود حضرت آدم فرق داره:
قالا رَبَّنا ظَلَمْنا أَنْفُسَنا وَ إِنْ لَمْ تَغْفِرْ لَنا وَ تَرْحَمْنا لَنَكُونَنَّ مِنَ الْخاسِرينَ
فَتَلَقَّى آدَمُ مِنْ رَبِّهِ كَلِماتٍ فَتابَ عَلَيْهِ إِنَّهُ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحيمُ
حضرت آدم و حوا کار خودشون رو ظلم می دونند و از خداوند بخشش و رحمت رو طلب می کنند و توبه می کنند و این که اگر خدا اینها را نبخشد اینها اهل خسرانند.
یا لحن خدا خیلی غضبناکه یعنی بعد از این که نافرمانی میکنن خدا اینها رو از مقامشون یا از بهشتشون ساقط میکنه
َ قُلْنَا اهْبِطُوا
این تعابیر با توجیه مفسرین نمیخونه.
اگر نهی آزمایشی یا ارشادی باشه که اینهمه عجز و ناله و اظهار پشیمانی و سقوط و توبه نمیخواست.
یا اگر عمل مستحب بوده باشه هم همینطور.
اما گناه نسبی نیز بالاخره گناهه یعنی خداوند از هر کسی انتظاری داره و بر اساس همون تکلیف میکنه. پس انتظارش از آدم این بود که این گناه رو انجام نده ولی انجامش داد و به همین جهت خدا باهاش برخورد تندی کرد و آدم هم فهمید چکار کرده و اینطور توبه و ناله می کنه.
به نظرم میرسه بالاخره گناهی بوده و خدا انتظار داشته آدم پیروی کنه ولی آدم نافرمانی کرده و به سقوط دچار میشه و اگر دستگیری و توبه پذیری خدا نبود آدم در خسران همیشگی میموند.
به نظرم این داستان خیلی واقعی و انسانیه اما مفسرین به خاطر پیشفرضشون میخوان تفسیر اسطوره ای ازش بسازند.
نظر خود شما چی هستش استاد؟
جمع بندی
پرسش:
طبق آیات قرآن حضرت آدم عصیان کرده و خدا هم شدید با او برخورد کرده است، به چند شکل میشه این مشکل رو حل کرد؟
پاسخ:
آیات متعددی در قرآن کریم به جریان اشتباهی که حضرت آدم(علی نبینا و آله و علیه السلام) نموده، پرداخته است. تعابیر مختلفی نیز از این واقعه شده است. اما روح کلی همه آنها این نکته است که ایشان دستور حق تعالی را اطاعت نکرد و آنچه از آن نهی شده بود، مبادرت ورزید.
«فَقُلْنَا يَا آدَمُ إِنَّ هَٰذَا عَدُوٌّ لَكَ وَلِزَوْجِكَ فَلَا يُخْرِجَنَّكُمَا مِنَ الْجَنَّةِ فَتَشْقَىٰ ....فَأَكَلَا مِنْهَا فَبَدَتْ لَهُمَا سَوْآتُهُمَا وَطَفِقَا يَخْصِفَانِ عَلَيْهِمَا مِنْ وَرَقِ الْجَنَّةِ ۚ وَعَصَىٰ آدَمُ رَبَّهُ فَغَوَىٰ»(1)
پس گفتيم: «اى آدم، در حقيقت، اين [ابليس] براى تو و همسرت دشمنى [خطرناك] است، زنهار تا شما را از بهشت به در نكند تا تيره‌بخت گردى.»....پس آدم و حوّا (فریب خوردند و) از آن درخت تناول کردند، بدین جهت (لباسهای بهشتی از تنشان دور و عیوب و) عورت آنها در نظرشان پدیدار شد و شروع کردند به ساتری از برگ درختان بهشت خود را پوشاندن. و آدم نافرمانی خدای کرد و گمراه شد.
از سوی دیگر، بر اساس مبانی اعتقادی و دینی، میدانیم که یکی از لوازم و ضروریات منصب نبوت، عصمت است. کسی که دارای عصمت نباشد، نمیتواند پیامبر الهی باشد و شأنیت برای تصدی پیام آوری خداوند را ندارد. شیعیان در این میان، دایره عصمت را شامل قبل از نبوت شخص نبی و حتی دوران کودکی ایشان میدانند. برای پاسخ به تنافی و ناسازگاری بین این دو دسته اعتقاد، نکاتی در روایات و کلمات بزرگان بیان شده است که برخی از مهمترین آنها عبارتند از:
نخست. نهی آدم آزمایشی بوده است. با توجه به اینکه آدم برای زندگی در زمین آفریده شده بود نه در بهشت، و دوران توقف او در بهشت یک دوران، آزمایشی بوده، نه دوران تکلیف، بنابراین اوامر و نواهی خداوند در آنجا تنها برای آشنا ساختن آدم به مسائل آینده در زمینه واجب و حرام بوده است. به این ترتیب آدم تنها یک فرمان آزمایشی را مخالفت کرد نه یک امر واجب قطعی را.
دوم. نهی آدم نهی ارشادی بود. برخی معتقدند اوامر و نواهی پیامبران و از جمله آدم (علیه السلام) که مورد عمل واقع نشد جنبه ارشادی داشته، همانند امر و نهی طبیب که به بیمار دستور می دهد فلان دارو را بخور و از فلان غذای نامناسب پرهیز کن، اگر بیمار با دستور پزشک مخالفت کند تنها به خود ضرر زده، زیرا ارشاد و راهنمایی طبیب را نادیده گرفته است. در اینجا ممکن است تعبیر به عصیان و نافرمانی طبیب بشود، ولی مسلم است هتک احترامی نسبت به طبیب نشده فقط مصالح خود شخص زیر پا رفته است.
سوم. ترک اولی و گناه نسبی بوده است. گناه و عصیان بر دو گونه است: گناه و عصیان «مطلق» و گناه و عصیان «نسبی» منظور از قسم اول تمام گناهانی است که از هر کس صادر شود گناه محسوب می شود، و هیچ گونه استثنائی در آن نیست مانند خوردن اموال حرام و ظلم و زنا و دروغ. اما گناه نسبی گناهانی است که با توجه به مقام و شخصیت و معرفت و موقعیت اشخاص عمل نامطلوب محسوب می شود و چه بسا صادر شدن این عمل از دیگری نه تنها عیب نباشد، بلکه فضیلتی محسوب می شود. چنانکه گفته میشود حسنات الابرار، سیئات المقربین. این بدان معناست که یک عمل مشخص، برای افراد نیکوکار، حسنه شمرده میشود ولی انجام همان عمل برای مقربین، کار ناپسند و سیئه شمرده میشود. این بدان جهت است که مقام و شخصیت و جایگاه افراد، مسئولیت اجتماعی و شرعی آنها را تغییر میدهد و کاری که از امام جماعت مسجد انتظار میرود، از یک طلبه مورد انتظار نیست.
چهارم. ترک یک عمل مستحب بوده است. پاسخ دیگری که به این شبهه میتوان داد، آن است که عصیان در لغت به معنای خارج شدن از اطاعت و فرمان است، خواه این فرمان یک فرمان واجب باشد یا مستحب. بنابراین به کار رفتن کلمه عصیان، لزوماً به معنای ترک واجب یا ارتکاب حرام نیست، بلکه می تواند ترک یک مستحب یا ارتکاب مکروه باشد. مخالفت با یک واجب عصمت را نفی می کند، ولی مخالفت با امر مستحب، هیچ گونه منافاتی با عصمت پیامبر ندارد. بدیهی است که ترک یک امر مستحب خود یک نوع خسران وزیان می باشد.
پی نوشت:
1. سوره طه، آیات 117 و 121