جمع بندی قبض روح امام حسین (ع)

با نام و یاد دوست         کارشناس بحث: استاد میقات

با سلام و درود در قرآن کریم، قبض روح انسان ها، به خداوند متعال(زمر، 39/ 42)، به ملک الموت(سجده: 32/ 11) و به فرستادگان الهی(انعام: 6/ 61) نسبت داده شده است.   روایت داریم که فرد کافری آمد نزد امام علی (علیه السلام) و به عنوان ایراد بر قرآن، به تفاوت در این آیات اشاره کرد؛ امام در جوابش فرمودند: «... فَهُوَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى أَجَلُّ وَ أَعْظَمُ‏ مِنْ‏ أَنْ‏ يَتَوَلَّى‏ ذَلِكَ‏ بِنَفْسِهِ‏ وَ فِعْلُ رُسُلِهِ وَ مَلَائِكَتِهِ فِعْلُهُ لِأَنَّهُمْ‏ بِأَمْرِهِ يَعْمَلُونَ‏ ...» خداوند تبارک و تعالی برتر و بزرگتر از آن است که این کار را خودش بر عهده بگیرد، و کار فرستادگان و فرشتگانش کار او به حساب می آید، چرا که اینان به فرمان او عمل می کنند. (الإحتجاج، ج ‏1، ص 247)   هم چنین در روایت مشابهی آمده است: «... فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى يُدَبِّرُ الْأُمُورَ كَيْفَ يَشَاءُ وَ يُوَكِّلُ‏ مِنْ‏ خَلْقِهِ‏ مَنْ‏ يَشَاءُ بِمَا يَشَاءُ أَمَّا مَلَكُ الْمَوْتِ فَإِنَّ اللَّهَ يُوَكِّلُهُ بِخَاصَّةِ مَنْ يَشَاءُ مِنْ خَلْقِهِ وَ يُوَكِّلُ رُسُلَهُ مِنَ الْمَلَائِكَةِ خَاصَّةً بِمَنْ يَشَاءُ مِنْ خَلْقِه‏...» خدای تبارک و تعالی کارها را هر گونه که بخواهد تدبیر می کند، و از آفریدگان خود هر که را بخواهد به هر کاری می گمارد. ملک الموت را در خصوص هر یک از آفریدگانش که بخواهد می گمارد و فرستادگان از فرشتگانش را مخصوص هر کس از آفریدگانش که خود بخواهد می گمارد. (التوحيد (للصدوق)، ص 268)   بنابر این: همه چیز در دست قدرت الهی است و تدبیر امور، به عهده و اختیار اوست و هر چه بخواهد، تدبیر می فرماید.  

آیا درسته که روح امام حسین (ع) رو خود خدا قبض کردند نه حضرت عزرائیل؟

مطلب دیگر   در مورد برخی افراد، روایاتی داریم که خداوند متعال، بدون واسطه، آن ها را قبض روح می فرماید؛ و این بیانگر جایگاه والای ایشان و به معنای ارزشمندی و قرب ایشان نزد پروردگار است، لذا لطف و عنایت خاص الهی شامل ایشان شده است.   در روایتی آمده که ملک الموت در معراج، محضر پیامبر (صلی الله علیه و آله) عرضه می دارد که من از طرف خداوند متعال مأمور هستم تا ارواح همه خلائق را بگیرم، به غیر از روح تو و روح علی بن ابیطالب؛ خداوند خودش شما را هر طور بخواهد قبض روح می کند. «إِنَّ اللَّهَ جَلَّ جَلَالُهُ وَكَّلَنِي بِقَبْضِ أَرْوَاحِ‏ الْخَلَائِقِ‏ مَا خَلَا رُوحَكَ وَ رُوحَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ فَإِنَّ اللَّهَ يَتَوَفَّاكُمَا بِمَشِيَّتِهِ»(مناقب آل أبي طالب عليهم السلام (لابن شهرآشوب)، ج ‏2، ص 236)   در باره امام حسین (علیه السلام) و اصحابشان نیز در ضمن حدیثی طولانی از امام سجاد (علیه السلام) آمده که خداوند متعال، خودش ایشان و اصحابشان را قبض روح فرمود. «... فَإِذَا بَرَزَتْ تِلْكَ الْعِصَابَةُ إِلَى مَضَاجِعِهَا، تَوَلَّى‏ اللَّهُ‏ عَزَّ وَ جَلَ‏ قَبْضَ‏ أَرْوَاحِهَا بِيَدِه‏...»؛ و هنگامى كه آن جماعت (فرزندان و اهل بيت و نيكان از امّتت) به طرف گورها و قبرهايشان نمايان مى ‌شوند، حق تعالى خودش متولّى قبض ارواح آن ها به يد قدرتش شده... .(كامل الزيارات، النص، ص 264)   نکته: گرچه در روایت بالا آمده است که خداوند، خودش روح پیامبر را قبض می کند، ولی روایات دیگری هم داریم که می گوید ملک الموت برای قبض روح پیامبر (صلی الله علیه و آله) به محضر ایشان رسیده و از ایشان اجازه ورود گرفته است، و این به خاطر کرامت و بزرگی مقام رسول خدا(صلی الله علیه و آله) است؛ در همان روایت هم آمده که جبرئیل (علیه السلام) عرضه می دارد: ملک الموت تاکنون و برای قبض روح، از احدی اجازه ورود نگرفته و بعد از تو هم از احدی اجازه نخواهد گرفت. «فَقَالَ جَبْرَئِيلُ يَا أَحْمَدُ هَذَا مَلَكُ‏ الْمَوْتِ‏ يَسْتَأْذِنُ‏ عَلَيْكَ‏ لَمْ يَسْتَأْذِنْ عَلَى أَحَدٍ قَبْلَكَ وَ لَا يَسْتَأْذِنُ عَلَى أَحَدٍ بَعْدَك‏»(الأمالي(للصدوق)، النص، ص 275) این تعبیر در نقل های مشابه هم آمده است.(مناقب، ج ‏1، ص 237؛ ج 3، ص 337)   تحلیل و بررسی این روایات علاوه بر ضعف در سند، در منابع دست اول روایی هم نیامده اند، لذا نمی توان بطور قطع و از روی اطمینان، آن ها را به معصوم (علیه السلام) نسبت داد. البته علم ما محدود است و حقیقت امر برای ما روشن نیست؛ لذا بر فرض قبول، این تعبیرات به الطاف ویژه الهى به بندگان خاص، اشاره دارد.   بنابر این: نه بطور قطع می توان گفت خداوند متعال، روح افراد خاص و والا را بدون واسطه و خودش قبض می کند؛ زیرا روایت و مدرک قابل وثوق و اطمینان آور نداریم تا بتوانیم نظر قطعی بدهیم. و نه می توان بطور قطع، آن را محال یا مردود دانست؛ زیرا خداوند متعال فعّال مایشاء است و هر طور بخواهد امور را تدبیر می کند و بعید نیست برای عظمت و جایگاه افراد خاص، امتیازاتی به آن ها داده و خودش آن ها را قبض روح فرماید. لذا چون علم و دانش ما محدود است و در این زمینه هم علم و آگاهی از طرف معصوم به ما داده نشده است، نمی توان نظر قطعی داد.  

جمع بندی   پرسش: آیا درست است که روح امام حسین (علیه السلام) را خود خدا قبض کرد، نه حضرت عزرائیل؟   پاسخ: در قرآن کریم، قبض روح انسان ها، به خداوند متعال(1)، به ملک الموت(2) و به فرستادگان الهی(3) نسبت داده شده است. روایت داریم که فرد کافری آمد نزد امام علی (علیه السلام) و به عنوان ایراد بر قرآن، به تفاوت در این آیات اشاره کرد؛ امام در جوابش فرمودند: «... فَهُوَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى أَجَلُّ وَ أَعْظَمُ‏ مِنْ‏ أَنْ‏ يَتَوَلَّى‏ ذَلِكَ‏ بِنَفْسِهِ‏ وَ فِعْلُ رُسُلِهِ وَ مَلَائِكَتِهِ فِعْلُهُ لِأَنَّهُمْ‏ بِأَمْرِهِ يَعْمَلُونَ‏ ...»؛ خداوند تبارک و تعالی برتر و بزرگتر از آن است که این کار را خودش بر عهده بگیرد، و کار فرستادگان و فرشتگانش کار او به حساب می آید، چرا که اینان به فرمان او عمل می کنند.(4) هم چنین در روایت مشابهی آمده است: «... فَإِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى يُدَبِّرُ الْأُمُورَ كَيْفَ يَشَاءُ وَ يُوَكِّلُ‏ مِنْ‏ خَلْقِهِ‏ مَنْ‏ يَشَاءُ بِمَا يَشَاءُ أَمَّا مَلَكُ الْمَوْتِ فَإِنَّ اللَّهَ يُوَكِّلُهُ بِخَاصَّةِ مَنْ يَشَاءُ مِنْ خَلْقِهِ وَ يُوَكِّلُ رُسُلَهُ مِنَ الْمَلَائِكَةِ خَاصَّةً بِمَنْ يَشَاءُ مِنْ خَلْقِه‏...»؛ خدای تبارک و تعالی کارها را هر گونه که بخواهد تدبیر می کند، و از آفریدگان خود هر که را بخواهد به هر کاری می گمارد. ملک الموت را در خصوص هر یک از آفریدگانش که بخواهد می گمارد و فرستادگان از فرشتگانش را مخصوص هر کس از آفریدگانش که خود بخواهد می گمارد.(5) بنابر این: همه چیز در دست قدرت الهی است و تدبیر امور، به عهده و اختیار اوست و هر چه بخواهد، تدبیر می فرماید.   مطلب دیگر در مورد برخی افراد، روایاتی داریم که خداوند متعال، بدون واسطه، آن ها را قبض روح می فرماید؛ و این بیانگر جایگاه والای ایشان و به معنای ارزشمندی و قرب ایشان نزد پروردگار است، لذا لطف و عنایت خاص الهی شامل ایشان شده است. در روایتی آمده که ملک الموت در معراج، محضر پیامبر (صلی الله علیه و آله) عرضه می دارد که من از طرف خداوند متعال مأمور هستم تا ارواح همه خلائق را بگیرم، به غیر از روح تو و روح علی بن ابیطالب؛ خداوند خودش شما را هر طور بخواهد قبض روح می کند: «إِنَّ اللَّهَ جَلَّ جَلَالُهُ وَكَّلَنِي بِقَبْضِ أَرْوَاحِ‏ الْخَلَائِقِ‏ مَا خَلَا رُوحَكَ وَ رُوحَ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ فَإِنَّ اللَّهَ يَتَوَفَّاكُمَا بِمَشِيَّتِهِ»(6) در باره امام حسین (علیه السلام) و اصحابشان نیز در ضمن حدیثی طولانی از امام سجاد (علیه السلام) آمده که خداوند متعال، خودش ایشان و اصحابشان را قبض روح فرمود: «... فَإِذَا بَرَزَتْ تِلْكَ الْعِصَابَةُ إِلَى مَضَاجِعِهَا، تَوَلَّى‏ اللَّهُ‏ عَزَّ وَ جَلَ‏ قَبْضَ‏ أَرْوَاحِهَا بِيَدِه‏...»؛ و هنگامى كه آن جماعت (فرزندان و اهل بيت و نيكان از امّتت) به طرف گورها و قبرهايشان نمايان مى ‌شوند، حق تعالى خودش متولّى قبض ارواح آن ها به يد قدرتش شده... .(7)   نکته: گرچه در روایت بالا آمده است که خداوند، خودش روح پیامبر را قبض می کند، ولی روایات دیگری هم داریم که می گوید ملک الموت برای قبض روح پیامبر (صلی الله علیه و آله) به محضر ایشان رسیده و از ایشان اجازه ورود گرفته است، و این به خاطر کرامت و بزرگی مقام رسول خدا(صلی الله علیه و آله) است؛ در همان روایت هم آمده که جبرئیل (علیه السلام) عرضه می دارد: ملک الموت تاکنون و برای قبض روح، از احدی اجازه ورود نگرفته و بعد از تو هم از احدی اجازه نخواهد گرفت: «فَقَالَ جَبْرَئِيلُ يَا أَحْمَدُ هَذَا مَلَكُ‏ الْمَوْتِ‏ يَسْتَأْذِنُ‏ عَلَيْكَ‏ لَمْ يَسْتَأْذِنْ عَلَى أَحَدٍ قَبْلَكَ وَ لَا يَسْتَأْذِنُ عَلَى أَحَدٍ بَعْدَك‏»(8) این تعبیر در نقل های مشابه هم آمده است.(9)   بررسی و نتیجه این روایات علاوه بر ضعف در سند، در منابع دست اول روایی هم نیامده اند، لذا نمی توان بطور قطع و از روی اطمینان، آن ها را به معصوم (علیه السلام) نسبت داد. البته علم ما محدود است و حقیقت امر برای ما روشن نیست؛ لذا بر فرض قبول، این تعبیرات به الطاف ویژه الهى به بندگان خاص، اشاره دارد.   بنابر این: نه بطور قطع می توان گفت خداوند متعال، روح افراد خاص و والا را بدون واسطه و خودش قبض می کند؛ زیرا روایت و مدرک قابل وثوق و اطمینان آور نداریم تا بتوانیم نظر قطعی بدهیم. و نه می توان بطور قطع، آن را محال یا مردود دانست؛ زیرا خداوند متعال فعّال مایشاء است و هر طور بخواهد امور را تدبیر می کند و بعید نیست برای عظمت و جایگاه افراد خاص، امتیازاتی به آن ها داده و خودش آن ها را قبض روح فرماید. لذا چون علم و دانش ما محدود است و در این زمینه هم علم و آگاهی از طرف معصوم به ما داده نشده است، نمی توان نظر قطعی داد.   پی نوشت ها: 1. زمر: 39/ 42. 2. سجده: 32/ 11. 3. انعام: 6/ 61. 4. طبرسى، الإحتجاج على أهل اللجاج، محقق/مصحح: خرسان، ناشر: نشر مرتضى‏ ـ مشهد، 1403 ق‏، چاپ: اول‏، ج ‏1، ص 247. 5. ابن بابويه، التوحيد(للصدوق)، محقق/مصحح: حسينى، ناشر: جامعه مدرسين‏ ـ قم‏، 1398 ق‏، چاپ: اول‏، ص 268. 6. ابن شهر آشوب مازندرانى، مناقب آل أبي طالب (عليهم السلام)، ناشر: علامه‏ ـ قم‏، 1379ق، چاپ اول‏، ج ‏2، ص 236. 7. ابن قولويه، كامل الزيارات‏، محقق/مصحح: امينى، ناشر: دار المرتضوية ـ نجف اشرف‏، 1356 ش‏، چاپ اول‏، ص 264. 8. ابن بابويه (صدوق)،الأمالي، ناشر: كتابچى‏ ـ تهران‏، 1376 ش‏، چاپ ششم‏، ص 275. 9. مناقب، پیشین، ج ‏1، ص 237؛ ج 3، ص 337.