جمع بندی چگونگی تاثیر گذاری عجب و خود پسندی بر انسان

بسم الله الرحمن الرحیم عرض سلام و احترام همیشه باید توجه داشت که هرگاه در روایات ثمره و نتیجه ی یک گناه بیان می شود، منظور زمانی ست که انسان توبه نکرده و با این گناه از دنیا برود. گناه عجب به صورتی ست که انسان کمال و حُسنی را در خودش می بیند (هرچند ممکن است این کمال واقعی نبوده و این حس توهمی بیش نباشد) و به این سبب احساس بزرگی و عظمت به او دست داده،‌ خداوند را فراموش می کند و دچار عجب می شود. عجب از آن دسته گناهانی ست که اگر انسان زود متوجه آن نشده و توبه نکند، هرچه بیشتر در آن فرو رفته و نجات یافتنش سخت تر می شود،‌ تا زمانی که حتی ممکن است در برابر خداوند ایستاده و دچار شرک و کفر شود. و اگر در همین حالت از دنیا برود،‌ حتما خلود در آتش خواهد داشت. قرآن می فرماید: «بَلى‏ مَنْ کَسَبَ سَیِّئَةً وَ أَحاطَتْ بِهِ خَطیئَتُهُ فَأُولئِکَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فیها خالِدُون؛ آرى، کسانى که کسب گناه کنند، و آثار گناه، سراسر وجودشان را بپوشاند، آنها اهل آتش‌اند و جاودانه در آن خواهند بود.» (۱) «إِنَّ الَّذینَ کَفَرُوا وَ ماتُوا وَ هُمْ کُفَّارٌ أُولئِکَ عَلَیْهِمْ لَعْنَةُ اللهِ وَ الْمَلائِکَةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعین؛ خالِدینَ فیها لا یُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذابُ وَ لا هُمْ یُنْظَرُونَ؛ بر آنان که کافر بودند و در کافرى مُردند لعنت خدا و فرشتگان و همه مردم باد. جاودانه در لعنت‌اند و در عذابشان تخفیف داده نشود و لحظه‌‌‏اى مهلتشان ندهند.» (۲)   در عین حال همانطور که عرض شد،‌ این عاقبت کسانی ست که بدون توبه از دنیا می روند. ولی افرادی که زود متوجه این مشکل در نفس خودشان شده و به سمت درست بازمی گردند، قطعا مورد پذیرش خداوند قرار گرفته و گناهشان بخشیده خواهد شد. این وعده ی خداوند در مورد گناهکاران است. «أَلَمْ يَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ هُوَ يَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِهِ وَيَأْخُذُ الصَّدَقَاتِ وَأَنَّ اللَّهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ؛ آيا ندانسته‏ اند كه تنها خداست كه از بندگانش توبه را مى ‏پذيرد و صدقات را مى‏ گيرد و خداست كه خود توبه‏ پذير مهربان است.» (۳) در مورد گناه عجب قبلا هم صحبت کرده ایم که می توانید در تاپیک زیر ملاحظه بفرمایید: گناه عجب   پی نوشت ها: ۱. سوره بقره، ۸۱ ۲. سوره بقره،‌ ۱۸۱ و ۱۸۲ ۳. سوره توبه، ۱۰۴

همین که شما به این فکر می کند که ممکن است کم کم ایمانتان از دست برود،‌ نشان می دهد به گناهتان توجه دارید؛ و کسی که نسبت به گناهش متوجه است،‌ قاعدتا نباید دچار عجب باشد. بداخلاقی با تندخوئی نشانه ی عجب نیست. همچنین بی اهمیت شدن نسبت به رفتار. به نظر می رسد که ریشه ی مشکل در شما چیز دیگری ست که باید با مراقبت و محاسبه ی نفس،‌ اول آن را پیدا کرده و بعد نسبت به درمانش اقدام کنید.

عرض سلام مجدد اگر مطلبی هست که نمی توانید به صورت عمومی بیان کنید، در خصوصی ارسال کنید و می بینم ان شالله. و در مورد اینکه آیا شما دچار عجب شده اید یا نه، قطعا بهترین کسی که می تواند این را متوجه شود خود شما هستید. به این صورت که به معنا و مفهومِ عجب توجه کرده و دقت کنید که آیا چنین حالتی داشتید و دارید یا خیر. توجه بفرمایید که علتِ  تمام گناهانی که انسان مرتکب می شود، به این علت نیست که حالت عجب و غرور در او پیدا نشده یا از بین برود. بلکه فقط در جایی که یک انسان باتقوا دچار عجب شده و ممکن است که در اثر این عجب به هلاکت دچار شود، خداوند او را به گناهی مبتلا می کند تا از این هلاکت رهایی یابد. معنای عجب هم صرفا خوشحال بودن از انجام دادن عبادت نیست. چون این کاملا طبیعی ست که هر کسی موفق به انجام اعمال صالح شود،‌ حس خوب و خوشایندی به او دست می دهد. اگر بداند و توجه کند که انجام این عمل توفیقی از جانب خدا بوده و شکرگزار باشد، جایی برای عجب باقی نمی ماند. اما به جای خوشحال شدن از کسب این توفیق و عبادت پروردگار، نسبت به خودش خوشحال شده و حس کند که این اوست که چنین اعمال بزرگی را انجام داده،‌ به نحوی بر خدا احساس منت کند و مثلا فکر کند که خدا باید خوشحال باشد که بنده ای مثل من دارد و امثال اینها، معلوم است که دچار صفت عجب شده. در این مواقع،‌ گاهی (و نه در مورد همه ی گناهکاران) خداوند لطفش را نسبت به این فرد کم کرده و اجازه می دهد که مرتکب گناه شود،‌ یا توفیقش را از او سلب کرده و مثل قبل موفق به انجام اعمال صالح نمی شود. اگر با این تلنگر به خود آمد که هیچ، وگرنه بیشتر و بیشتر در عجب فرورفته و از مسیر حق خارج می شود.

جمع بندی سوال: امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «هرکس تخم عجب بپاشد، باید منتظر ثمره آن باشد و ثمره آن نیز خلود در اتش جهنم است.» معنایش اینست که اگر شخصی دچار عجب شد، هرچه بیشتر در عجب خود فرو می رود تا جهنمی شود؟ آیا امیدی برای نجات نیست؟ آیا ممکن هست که من دچار عجب شده و خداوند به این دلیل من را دچار گناه کرده باشد؟ پاسخ: همیشه باید توجه داشت که هرگاه در روایات ثمره و نتیجه ی یک گناه بیان می شود، منظور زمانی ست که انسان توبه نکرده و با این گناه از دنیا برود. گناه عجب به صورتی ست که انسان کمال و حُسنی را در خودش می بیند (هرچند ممکن است این کمال واقعی نبوده و این حس توهمی بیش نباشد) و به این سبب احساس بزرگی و عظمت به او دست داده،‌ خداوند را فراموش می کند و دچار عجب می شود. عجب از آن دسته گناهانی ست که اگر انسان زود متوجه آن نشده و توبه نکند، هرچه بیشتر در آن فرو رفته و نجات یافتنش سخت تر می شود،‌ تا زمانی که حتی ممکن است در برابر خداوند ایستاده و دچار شرک و کفر شود. و اگر در همین حالت از دنیا برود،‌ حتما خلود در آتش خواهد داشت. قرآن می فرماید: «بَلى‏ مَنْ کَسَبَ سَیِّئَةً وَ أَحاطَتْ بِهِ خَطیئَتُهُ فَأُولئِکَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فیها خالِدُون؛ آرى، کسانى که کسب گناه کنند، و آثار گناه، سراسر وجودشان را بپوشاند، آنها اهل آتش‌اند و جاودانه در آن خواهند بود.» (۱) «إِنَّ الَّذینَ کَفَرُوا وَ ماتُوا وَ هُمْ کُفَّارٌ أُولئِکَ عَلَیْهِمْ لَعْنَةُ اللهِ وَ الْمَلائِکَةِ وَ النَّاسِ أَجْمَعین؛ خالِدینَ فیها لا یُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذابُ وَ لا هُمْ یُنْظَرُونَ؛ بر آنان که کافر بودند و در کافرى مُردند لعنت خدا و فرشتگان و همه مردم باد. جاودانه در لعنت‌اند و در عذابشان تخفیف داده نشود و لحظه‌‌‏اى مهلتشان ندهند.» (۲) در عین حال همانطور که عرض شد،‌ این عاقبت کسانی ست که بدون توبه از دنیا می روند. ولی افرادی که زود متوجه این مشکل در نفس خودشان شده و به سمت درست بازمی گردند، قطعا مورد پذیرش خداوند قرار گرفته و گناهشان بخشیده خواهد شد. این وعده ی خداوند در مورد گناهکاران است. «أَلَمْ يَعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ هُوَ يَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِهِ وَيَأْخُذُ الصَّدَقَاتِ وَأَنَّ اللَّهَ هُوَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ؛ آيا ندانسته‏ اند كه تنها خداست كه از بندگانش توبه را مى ‏پذيرد و صدقات را مى‏ گيرد و خداست كه خود توبه‏ پذير مهربان است.» (۳) در مورد اینکه آیا شما دچار عجب شده اید یا نه، قطعا بهترین کسی که می تواند این را متوجه شود خود شما هستید. به این صورت که به معنا و مفهومِ عجب توجه کرده و دقت کنید که آیا چنین حالتی داشتید و دارید یا خیر. توجه بفرمایید که علتِ  تمام گناهانی که انسان مرتکب می شود، به این علت نیست که حالت عجب و غرور در او پیدا نشده یا از بین برود. بلکه فقط در جایی که یک انسان باتقوا دچار عجب شده و ممکن است که در اثر این عجب به هلاکت دچار شود، خداوند او را به گناهی مبتلا می کند تا از این هلاکت رهایی یابد. معنای عجب هم صرفا خوشحال بودن از انجام دادن عبادت نیست. چون این کاملا طبیعی ست که هر کسی موفق به انجام اعمال صالح شود،‌ حس خوب و خوشایندی به او دست می دهد. اگر بداند و توجه کند که انجام این عمل توفیقی از جانب خدا بوده و شکرگزار باشد، جایی برای عجب باقی نمی ماند. اما به جای خوشحال شدن از کسب این توفیق و عبادت پروردگار، نسبت به خودش خوشحال شده و حس کند که این اوست که چنین اعمال بزرگی را انجام داده،‌ به نحوی بر خدا احساس منت کند و مثلا فکر کند که خدا باید خوشحال باشد که بنده ای مثل من دارد و امثال اینها، معلوم است که دچار صفت عجب شده. در این مواقع،‌ گاهی (و نه در مورد همه ی گناهکاران) خداوند لطفش را نسبت به این فرد کم کرده و اجازه می دهد که مرتکب گناه شود،‌ یا توفیقش را از او سلب کرده و مثل قبل موفق به انجام اعمال صالح نمی شود. اگر با این تلنگر به خود آمد که هیچ، وگرنه بیشتر و بیشتر در عجب فرورفته و از مسیر حق خارج می شود.   پی نوشت ها: ۱. سوره بقره، ۸۱ ۲. سوره بقره،‌ ۱۸۱ و ۱۸۲ ۳. سوره توبه، ۱۰۴