فمینیسم
واژه فمینیسم واژه ای فرانسوی است، از ریشه یfemme (زن)[1] یا feminine (زنانه، مادینه، زن آسا، زن، جنس مونث) ، که از ریشه لاتین femina گرفته شده است.[2]
واژه فمینیسم اولین بار در سال 1871 م و در یک متن پزشکی به زبان فرانسه برای توضیح نوعی وقفه در رشد اندام و خصوصیات جنسی بیماران مرد به کار رفته، و این بیماران از این که جسم آن ها خصوصیات زنانه پیدا می کند، در رنج بودند. سپس الکساندر دومای پسر در سال 1872 در جزوه ای با عنوان مرد – زن، در باره ی زنای محصنه، این واژه را برای تشریح زنانی به کار برد که به گونه ای مردانه رفتار می کردند. اگرچه این واژه در فرهنگ پزشکی، خصوصیت زنانه پیدا کردن مردان معنا شده، ولی در اصطلاح سیاسی این واژه ابتدا در توضیح خصوصیات مردانه یافتن زنان با کار رفته است.[3]
این واژه با اندک تغییری در لفظ، در زبان انگلیسی، آلمانی و فرانسوی به یک معنا به کار می رود. در انگلیسی دو معنا برای آن آمده: اول، حضور صفات زنانه در مردان. دوم، نظریه ای که معتقد به برابری زن و مرد از جنبه های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی است.[4] در عربی به نسویه، در فارسی به زن گرایی، زن باوری، زن وری، زنانه نگری،مونث گرایی، طرف داری از زنان، آزادی خواهی زنان و .... ترجمه شده است.[5]
اما در تعریف اصطلاحی رسیدن به معنای واحد دشوار است، زیرا گروه هایی که با این نام فعالیت می کنند، گروه های هستند متفاوت که گاه به شدت ضد هم هستند.[6]
در این جا به برخی از این تعاریف می پردازیم.
آدرین ریچ، نویسنده آمریکایی در تعریف فمینیسم می گوید:
«فمینیسم از یک سو یک لقب پوچ و سبک سرانه به نظر می رسد و از سوی دیگر به منزله نوعی اخلاق، روش شناسی و یا یک طریقه پیچیده تفکر درباره زندگی ما است.»
کریستین ویدون، جامعه شناس انگلیسی می گوید:
«فمینیسم، سیاستی است که در جهت تغییر روابط قدرت میان زن و مرد حرکت می کند.»
بل هوکس، منتقد آمریکایی می گوید:
«فمینیسم بوجود آورنده یک تعهد سیاسی، اقتصادی و اجتماعی است، که سعی دارد تسلط جنسی، سیاسی و نژادی را بازسازی کند، که در آن رشد فرد بر منافع امپریالیسم، توسعه طلبی اقتصادی و تمایلات مادی ارجحیت دارد.»
روزالیند دلمار می گوید:
«فمینیست کسی است که معتقد باشد، زنان به دلیل جنسیت گرفتار تبعیض هستند و نیازهای مشخصی دارند که نادیده و ارضا نشده مانده و لازمه ارضای این نیازها تغییر اساسی در نظام اقتصادی و سیاسی است.»[7]
در همین چند تعریف مشخص می شود که وحدتی در تعریف اصطلاحی فمینیسم وجود ندارد ولی شاید بتوان بین گروه هایی که خود را فمینیسم می نامند وجه اشتراکی یافت کرد که به جای انواع فمینیسم به همه آنها فمینیسم گفت.
در مورد وجه اشتراک جریان های فمینیستی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1. موقعیت فرودستزنان در جامعه و تبعیضی که به دلیل جنسیتشان با آن روبرو هستند.
2. برای رفع تبعیض و رسیدن به وضع مطلوب باید مبارزه کرد.
3. برای رسیدن به وضع مطلوب باید تغییراتی در نظام اجتماعی، اقتتصادی، سیاسی و فرهنگی ایجاد کرد.
4. وضعیت مطلوب، تساوی حقوق زنان و مردان و یا برتری حقوق زنان بر مردان در جامعه است.(البته باید در نظر داشت که منظور از تساوی حقوق زنان و مردان در غرب تشابه است.)[8]
یکی از دلایل عدم تعریف واحد از فمینیسم، هر چند نقاط مشترکی وجود دارد، اما در علل این فرودستی و وضعیت نامطلوب و استراتژی برای رسیدن به وضعیت مطلوب، بین گروه های فمینیستی اختلاف نظرهای اساسی وجود دارد.ولی برای ایجاد پایه ای در بحث می توان جنبش فمینیستی را اصطلاحاً چنین خواند:
مجموعه ای حرکت ها و فعالیت های اجتماعی، با هدف احقاق حقوق زنان و رفع تضییق از آنان که اغلب به وسیله ی خود زنان انجام می گیرد.[9]
7. سید مسعود معصومی، فمینیسم در یک نگاه، موسسه ی آموزشی پژوهشی امام خمینی رحمه الله، قم، 1384، ص 31.
8. جمعی از نویسندگان، فمینیسم، مرکز پژوهش های صدا و سیما، قم، 1385، ص 11 و درآمدی بر نظام شخصیت زن در اسلام، ص95.
1. جین فریدمن، فمینیسم، فیروزه مهاجر، آشیان، تهران، 1381، ص 6.
2. درآمدی بر نظام شخصیت زن در اسلام، ص 95.
3. درآمدی بر شخصیت زن در اسلام، ص95، به نقل از فرهنگ معاصر، ص 597، و فمینیسم (جین فریدمن)، ص 11، فمینیسم در یک نگاه، ص 31.
4. فمینیسم (جین فریدمن)، ص 5.
1. فمینیسم (جمعی از نویسندگان)، صفحات 11 و 12.
2. فمینیسم در یک نگاه، ص32 و فمینیسم(جین فریدمن)،ص5.
3. دکتر محمد منصورنژاد، مسأله زن، اسلام و فمینیسم(در دفاع از حقوق زنان)، تهران، نشر برگ زیتون، 1381، ص248.
